10.000 berichten per dag in Nederlandse wraakpornogroepen: ‘Telegram doet niks’

Exposen In Nederlandse Telegram-chatgroepen worden nog steeds op grote schaal contactgegevens en naaktfoto’s van vrouwen gedeeld, blijkt uit onderzoek van NOS Stories. Van een wettelijk verbod trekken de leden zich weinig aan. In de groepen, met tot wel 85.000 leden, verschijnen per dag meer dan 10.000 berichten.

Telegram treedt daar niet effectief tegen op, zeggen hulpverleners, de politie, het ministerie van Justitie en een actief lid van expose-groepen tegen Stories.

Wat is…

Exposen: het delen van sexy foto’s, naaktfoto’s of seksfilmpjes, samen met iemands contactgegevens. Doel: iemand vernederen en aan de schandpaal nagelen.

Telegram: een steeds populairdere chatapp. In sommige landen in Azië en Oost-Europa populair als WhatsApp-vervanger, maar in Nederland vaak in het nieuws omdat er ook veel nare dingen op gebeuren. De vermeende anonimiteit en grote chatgroepen (maximaal 200.000 leden) waarvoor je makkelijk mensen kunt uitnodigen, dragen daaraan bij.

De expose-berichten worden in de meeste gevallen voorzien van contactgegevens, vaak gepaard met de oproep om de vrouw of het meisje lastig te vallen. “Spam deze kankerhoer en verneder haar tot de dood”, schrijft een gebruiker bijvoorbeeld. Vrouwenhaat is sowieso troef: “Makkelijk hoertje. Neuken en weggooien”, schrijft een ander.

Van 1,5 miljoen verzamelde berichten uit vijftien groepen analyseerde NOS Stories gericht 14.000 mogelijke expose-berichten. In 7000 gevallen ging het om een expose-bericht, waarin naast een foto of video ook iemands naam, contactgegevens van sociale media of telefoonnummer werden gepost.

De beelden gaan bijvoorbeeld gepaard met iemands profielfoto, maar regelmatig ook met sexy foto’s, naaktfoto’s of zelfs seksfilmpjes.

Contactgegevens

In vier op de vijf berichten die de NOS analyseerde, werden de contactgegevens vermeld: in de meeste gevallen (3500 keer) een Snapchat-gebruikersnaam, gevolgd door een telefoonnummer (2100 keer). Ook werd veelvuldig gemeld waar iemand ongeveer woont, en werden vaak TikTok- of Instagram-gebruikersnamen gedeeld.

In sommige gevallen vermelden de ‘exposers’ zelfs contactgegevens van de ouders van een meisje. “Nummer van mama en papa van een hoertje”, schrijft iemand bijvoorbeeld.

Ook minderjarige meisjes zijn slachtoffer, hoewel beheerders van expose-groepen vaak beweren dat kinderporno niet is toegestaan. De NOS vond 11 berichten met seks- of naaktbeelden van meisjes waarbij expliciet werd vermeld dat het om iemand tussen de 14 en 17 ging, waarmee die beelden gelden als kinderporno en strafbaar zijn. In 13 gevallen ging het om semi-naakte of seksueel suggestieve beelden.

Als je een minderjarige post, moet je er gewoon bij zetten dat het gaat om iemand van 18.

Waarschijnlijk gaat het in de praktijk om meer minderjarigen. “Als je een minderjarige post, moet je er gewoon bij zetten dat het gaat om iemand van 18 en dan is het meestal wel goed”, zegt een expose-poster.

NOS Stories spreekt in de video hieronder met een ‘exposer’ en met een meisje dat slachtoffer is geworden.

De NOS vond negen expose-groepen met meer dan 10.000 leden. De drie grootste groepen hebben respectievelijk 85.000, 48.000 en 35.000 leden. Toegang tot de groepen verkrijgt men meestal via via, met invite-links die mensen met elkaar kunnen delen, maar sommige groepen doen hun best om goed vindbaar te zijn.

Toegang tot de groep van 48.000 leden is betaald: wie erin wil, moet met cryptogeld 50 euro aan de eigenaar van het kanaal overmaken.

In relatief veel gevallen zijn meisjes en vrouwen met een migratie-achtergrond slachtoffer; een van de groepen is daar zelfs speciaal op toegespitst.

Telegram treedt nauwelijks op

Hoewel die zogenoemde wraakporno sinds 2020 wettelijk is verboden, treedt Telegram nauwelijks op. Het bedrijf is slecht bereikbaar voor het verwijderen van beelden, zeggen de politie en hulpverleners tegen de NOS. Als beelden al worden verwijderd, richten de beheerders gewoon een nieuwe groep op met dezelfde naam. Ook hebben ze backupkanalen voor het moment dat Telegram actie onderneemt.

Aan het opvragen van informatie, om bijvoorbeeld de plaatser van de intieme beelden te achterhalen en te vervolgen, werkt Telegram ook niet makkelijk mee. Bovendien doen ‘exposers’ hun best om hun sporen te wissen, zegt een van hen tegen de NOS. “Als ik een expose post, verwijder ik dat account weer voordat ik ga slapen”, zegt hij. “En de volgende dag maak ik weer een nieuw account aan.”

Onderzoek kan bovendien technisch ingewikkeld en tijdrovend zijn. En dan blijven zaken soms liggen, erkent de politie, vanwege het grote aantal onderzoeken.

Toch komen er wel zaken voor de rechter. Van 2020 tot 2022 registreerde het Openbaar Ministerie 261 zaken. In de helft van de gevallen kwam de zaak daadwerkelijk voor de rechter. De rest van de zaken werd geseponeerd vanwege onvoldoende bewijs of het OM legde een strafbeschikking op zonder gang naar de rechter.

Geen makkelijke oplossing

Volgens hulporganisatie Helpwanted, die slachtoffers van exposing bijstaat, is er geen makkelijke oplossing. “Telegram werkt weliswaar slecht mee, maar als dat verbetert, duikt er wel weer een ander platform op”, zegt Robbert Hoving van Helpwanted. “Het gaat erom duidelijk te maken dat het niet normaal is om naaktfoto’s die je ontvangt met anderen te delen.”

De schuld neerleggen bij degene die in goed vertrouwen naaktfoto’s verstuurt, is in ieder geval niet de oplossing, denkt Hoving. “De online wereld hoort inmiddels bij de seksuele en relationele ontwikkeling van jongeren. Het versturen van naaktfoto’s is daar onderdeel van.” Uit onderzoek uit 2017 blijkt bovendien dat de meeste jongeren daar positief op terugkijken.

Vanaf 1 januari wordt het iets makkelijker om expose-groepen aan te pakken: dan wordt ook doxing, het delen van persoonsgegevens om mensen te intimideren, strafbaar. Ook de Europese Wet inzake digitale diensten, die duidelijke regels stelt voor platformbedrijven, kan het makkelijker maken om bedrijven als Telegram te dwingen op te treden.

Telegram reageerde niet op herhaaldelijke verzoeken om een reactie.

Verantwoording

Voor dit verhaal haalde de NOS geautomatiseerd berichten uit mogelijke expose-groepen binnen. In die groepen zochten we naar berichten die mogelijk als exposebericht konden worden aangemerkt, bijvoorbeeld omdat ze een telefoonnummer, een Snapchat-gebruikersnaam of een adres bevatten. Die 14.000 berichten beoordeelden en categoriseerden we vervolgens handmatig.

Bij die 14.000 berichten keken we enkel naar de tekst van het bericht, omdat we het niet ethisch verantwoord vonden om op een dergelijke schaal zonder toestemming expliciete beelden te bekijken.

Wel hebben we steekproefsgewijs berichten en kanalen bekeken om in te kunnen schatten of er daadwerkelijk sprake was van exposeberichten. Dat deden we volgens het vierogenprincipe, dus altijd met minimaal twee aanwezigen.