Het EU-referendum benadrukte een tweedeling in de Britse politiek tussen twee concurrerende identiteiten. Mensen identificeren zich nu sneller als Verlaten en blijven dan als het hebben van een politieke partijidentiteit. Maar wat gebeurt er met het feit dat het VK op 31 januari, ongeveer 1.317 dagen na het EU-referendum van 2016, de Europese Unie verlaat?
Het is de moeite waard om na te denken over wat we bedoelen met identiteit. Eerder heb ik het in het kort gedefinieerd als het beeld dat een acteur van zichzelf heeft , opgebouwd uit elementen die ‘rollen’ worden genoemd. Zowel tijdens als na de referendumcampagne kreeg een verlof- of overgebleven kiezer een dominante rol in de politieke identiteit van heel veel mensen.
Identiteiten en rollen zijn inherent sociale dingen. Ze worden uitgevoerd rond andere mensen en geïnformeerd over hun gedrag. Of de identiteiten waarvan we aannemen dat ze geschikt zijn, ook worden bepaald door die factoren. Als we een identiteit aannemen die anderen niet geschikt achten – bijvoorbeeld door ons als clown te kleden wanneer we als arts werken – dan zullen anderen dienovereenkomstig reageren.
Nu Leavers niet langer hoeven te vechten om Brexit te beveiligen en Remainers het niet langer kunnen stoppen, zijn er tal van mogelijke scenario’s. Deze identiteiten vervagen misschien gewoon. Ze kunnen echter sterker worden voor één groep, of beide.
We weten al dat Verlof en Rest kiezers zeer uiteenlopende opvattingen hebben over hoe Brexit hen persoonlijk en het land in het algemeen zal beïnvloeden. We weten ook dat deze rollen van Verlof of Blijf zijn van invloed zijn op hoe die kiezers dezelfde feiten zien over zaken als economische prestaties.
Wat dit in eerste instantie suggereert, is dat dezelfde gebeurtenis – het VK dat de EU verlaat – door deze twee soorten kiezers anders zal worden geïnterpreteerd. Het suggereert ook dat wat volgt tijdens de onderhandelingen met de EU over de toekomst, ook anders zal worden bekeken.
We weten ook dat deze twee kiezersblokken al geruime tijd verdeeld zijn over de culturele en economische richting die door het VK als geheel wordt ingenomen. In die zin zijn Verlof en Overblijven rollen waar mensen naar toe verhuisden, althans gedeeltelijk vanwege een bredere identiteit die uitdrukking kreeg door de kwestie van EU-lidmaatschap, in plaats van noodzakelijkerwijs gecreëerd door het referendum.
Samen wijzen al deze punten op een blijvende kloof, tussen twee ongeveer even grote en krachtige identiteiten.
Samen terugkomen?
De naderende handelsovereenkomsten van het VK met de EU en andere staten kunnen een verrassend belangrijke rol spelen in de toekomst van de verlof- en overgebleven identiteiten. Alle handelsovereenkomsten vereisen een afweging tussen soevereiniteit en toegang – hoe meer toegang u krijgt, hoe minder controle u hebt over uw eigen handels- en economisch beleid. Deze twee begrippen zijn de sleutel tot de verlof- en blijfidentiteiten in het VK. De keuze tussen soevereiniteit en toegang zal bepalen hoe de deal wordt gezien. Ofwel zal het VK teveel controle weggeven of onvoldoende toegang toestaan; of mogelijk beide.
Het is mogelijk dat het vinden van een goed evenwicht tussen deze opties voldoende is om de zorgen van beide partijen te verlichten. Of het kan zijn dat beide groepen kiezers het compromis beschouwen als teveel overgave aan de andere kant. Hoe dan ook, de beslissing zal gevolgen hebben voor hoe belangrijk deze twee Verlof- en Rest-rollen zijn voor hun respectieve groepen kiezers.
De deal van voormalig premier Theresa May is aantoonbaar mislukt omdat het eenvoudig geen beroep deed op een van de sterkste doelen van de identiteitspolen in de Britse politiek. Voor Remainers was het te Brexit en voor Leavers was het niet Brexit genoeg.
Haar opvolger, Boris Johnson, overwon dat door de attractie Verlof van zijn aanbod te vergroten, zonder te veel Remainers van de andere kant te verliezen. Hoewel hij geen enthousiasme bij de laatstgenoemde groep opwekte, vermeed hij zich ervan te vervreemden om zijn plan te dwarsbomen.
Het risico voor de overheid is nu dat deze strategie niet langer loont en het potentieel voor eenheid in gevaar brengt. Johnson heeft herhaaldelijk de wens geuit om dat te vermijden, om het land samen te brengen en vooruit te gaan.
Hoewel hij dat alleen niet kan laten gebeuren, zullen de keuzes die hij maakt – zowel materieel als retorisch – over de toekomstige relatie van het VK met de EU de volgende grote onbekende variabele zijn die zal bepalen of die eenheid al dan niet tot stand komt.
Op basis van gedrag uit het verleden bestaat het risico dat de manier waarop de overheid zich gedraagt tijdens de handelsbesprekingen een boodschap aan de kiezers blijft versterken dat haar wereldbeeld vreemd is aan hun waarden en belangen, waardoor de splitsing wordt voortgezet. Een regering die werd gezien als een te grote aanvaarding van de opvattingen van Verlof, die een te lage nadruk legde op vrijhandel met Europa, of die het beleid niet verwoordde in termen die resoneerden met de rol Overblijven, zou deze kloof niet kunnen overbruggen.
Als de kloof tussen verlof en overblijfsel niet wordt weggenomen, blijft de Britse politiek nog een tijdje erg moeilijk. Succes kan op zijn minst de temperatuur verlagen en ruimte creëren voor andere gesprekken.