De kleine lettertjes van de graanovereenkomst

Ondanks publieke verontwaardiging in het Westen en in Kiev over de Russische raketaanval op een militaire faciliteit in de haven van Odessa, zal de export van Oekraïens graan van daaruit in de komende dagen beginnen. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan sprak deze verwachting afgelopen weekend uit. Maar de zaken liggen niet zo eenvoudig. In feite bestaan er twee parallelle overeenkomsten tussen de VN, Turkije en Rusland en Oekraïne. Hun inhoud, hoewel grotendeels identiek, bevat nog steeds politieke valkuilen.

Graan – Met een dag vertraging heeft Rusland de raketaanval van zaterdag op doelen in het havengebied van Odessa toegegeven. Een verklaring van het Moskouse Ministerie van Defensie op zondagochtend zei dat een marinescheepswerf en een magazijn met anti-scheepsraketten van het Amerikaanse model “Harpoon” waren geraakt.

Een burger- en een militair schip werden tot zinken gebracht en werkzaamheden op de werf lag voor langere tijd stil. Van Oekraïense zijde werd bevestigd dat de graanlaadfaciliteiten niet werden getroffen. De autoriteit die verantwoordelijk is voor de zeehavens zei dat er wordt gewerkt aan de heropening van de havens van Odessa, Chornomorsk en Yuzhne en dat de voorbereidingen voor het graantransport zijn begonnen.

Ondanks publieke verontwaardiging in het Westen en in Kiev over de Russische raketaanval op een militaire faciliteit in de haven van Odessa, zal de export van Oekraïens graan van daaruit in de komende dagen dus beginnen. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan sprak deze verwachting afgelopen weekend uit. Als gastheer van de relevante onderhandelingen op vrijdag speelde hij, samen met VN-secretaris-generaal António Guterres, een sleutelrol bij het sluiten van de exportovereenkomst.

Maar de zaken liggen niet zo eenvoudig. In feite bestaan er twee parallelle overeenkomsten tussen de VN, Turkije en Rusland en Oekraïne. Hun inhoud, hoewel grotendeels identiek, bevat nog steeds politieke valkuilen. Oekraïne heeft bijvoorbeeld geweigerd zijn mijnenvelden voor zijn eigen kust op te ruimen omdat het vreest dat Rusland dit zou kunnen gebruiken om een ​​zeeaanval op Odessa uit te voeren.

Een militaire escorte van de graantransporten op weg vanuit Odessa – en twee kleinere, maar qua capaciteit niet erg belangrijke havens – werd evenmin overeengekomen. Evenzo verbood Kiev de aanwezigheid van Russische inspecteurs in de haven van de stad aan de Zwarte Zee.

Het zal echter niet volledig werken zonder mijnopruiming. Blijkbaar wil de Oekraïense marine toch een corridor direct “nabij de kust” ontmijnen. De kortere route via internationale wateren moet dus worden uitgesloten, temeer daar in de afspraken is bepaald dat mijnopruimingsboten alleen “indien nodig” en op verzoek van een van de partijen mogen worden ingezet. In de praktijk zou “indien nodig” kunnen betekenen: als het eerste schip door zo’n zeemijn beschadigd of tot zinken zou worden gebracht en dit de verzekeringspremies voor deze transporten drastisch zou opdrijven.

Het is bekend dat de Oekraïense mijnen af ​​en toe “onafhankelijk” worden: sommige werden in de eerste dagen van de oorlog nabij de Turkse kust waargenomen. Een gebrek aan militaire escorte betekent echter ook dat er geen mogelijkheid is om op dergelijke drijvende mijnen te mikken teneinde ze op afstand te vernietigen. Of dit alles de veiligheid van de graanscheepvaart zal vergroten, valt nog te bezien.

Een ander probleem is de mismatch tussen transportbehoeften en beschikbare laadruimte. Volgens Oekraïense gegevens blijft er 17 miljoen ton graan van de oogst van 2021 in Odessa en de oogst van dit jaar, geschat op ongeveer 30 miljoen ton, is al begonnen. Portalen zoals Marinetraffic.com tonen een verzameling vrachtschepen voor de monding van de Donau, die waarschijnlijk wachten op groen licht om de Oekraïense havens aan te doen.

Maar al zouden het er 100 zijn, zoals de Duitse mainstream media onlangs vaststelde, is dit aantal slechts goed om op korte termijn bijna de helft van de voorraden te vervoeren. Vanwege de doorvaartvoorschriften voor de Bosporus mogen alleen schepen van de “Panama”-klasse met een laadvermogen tot 80.000 ton deze zeestraat bevaren. Dat zou dan een cumulatieve capaciteit zijn van acht miljoen ton. En vanwege de beperkte capaciteit van de Bosporus zullen er waarschijnlijk nieuwe files ontstaan ​​bij de uitgang naar de Zwarte Zee.

De spoorwegen van verschillende EU-landen hebben een transportketen georganiseerd voor Oekraïens graan over land naar Poolse, Duitse en Nederlandse havens ter vervanging van het tijdelijk opgeschorte scheepvaartverkeer van en naar Odessa. Maar ook hier zijn er technische (verschillende spoorbreedtes) en capaciteitsproblemen: volgens DB Cargo kan een trein zo’n 1.000 ton vervoeren, en alleen al naar de Roemeense havenstad Constanza rijdt de Roemeense dochteronderneming van Deutsche Bahn 70 graantreinen per maand. Met andere woorden, in één maand reist de trein zoveel als past in een enkel schip van de »Panama«-klasse. In Polen zijn er andere problemen.

Er is een gebrek aan open bulkwagens die geschikt zijn voor het vervoer van graan en voor de bestaande is er toenemende concurrentie met kolentransporten in het land, die ook moeten worden omgeleid vanwege de anti-Russische sancties. De voorheen gebruikelijke kolentransporten uit Rusland kwamen via een speciale breedspoorbaan die naar Opper-Silezië loopt en nu ongebruikt is.

De inspectie van ladingen in Turkije, die door Rusland wordt opgelegd als vervanging voor het controleren van schepen op volle zee, zal waarschijnlijk de transporten net zo vertragen als het recht van eerste weigering, dat Ankara volgens Turkse persberichten op zondag heeft gekregen. Zoals de krant Sabah schreef, hoopt Erdogan op deze manier Turkije, dat ook een grote importeur van Oekraïens graan is, tegen voordelige prijzen zichzelf te bevoorraden en vervolgens geld te verdienen door het opnieuw te exporteren naar andere landen in de regio.

Dat zou ten koste gaan van de mogelijke opbrengst van de verkoop van Oekraïne. Maar dit land heeft dringend geld nodig, niet alleen voor de staatsbegroting, maar ook zodat de landbouwbedrijven hun lonen en huur kunnen betalen en de volgende zaai-activiteiten kunnen voorfinancieren.

Het Oekraïense portaal strana.news citeerde een in Kiev werkzame westerse landbouwdeskundige die verwacht dat de overeenkomst, die beperkt is tot vier maanden, net lang genoeg zou zijn voor westerse landbouwmultinationals om de hoeveelheden graan te krijgen die ze eerder hadden besteld en betaald bij het begin van de oorlog als onderdeel van speculatieve ‘futures’-contracten.

Ook de officiële Oekraïense reacties op de beschietingen van de haven van Odessa geven aan dat Kiev waarschijnlijk slechts relatief belang heeft bij het op volle toeren starten van de export. President Volodymyr Zelenski greep het incident aan als een kans om verdere wapenleveringen van het Westen te eisen, maar de Verenigde Staten maakten afgelopen weekend duidelijk dat de gekoesterde wens van de Oekraïense leiding voorlopig niet in vervulling zal gaan: langeafstandsraketten voor de meervoudige raketwerpers “Himars” worden niet geleverd. Nationaal veiligheidsadviseur Jacob Sullivan zei in Washington dat president Joseph Biden die beslissing had genomen.

Het punt is om niet het voorwendsel te bieden voor het ontketenen van de Derde Wereldoorlog. Het Oekraïense leger hoopt langeafstandsraketten (300 kilometer) van de Himars-systemen te gebruiken om doelen op de Krim en dieper in Rusland aan te vallen. Ondertussen beschadigde het Oekraïense leger een brug aan de oostelijke rand van Cherson, waar de daar gestationeerde Russische eenheden konden worden bevoorraad.

Oekraïense en Poolse media speculeren levendig over de mogelijkheid om de schepen op weg naar Odessa ergens in de Zwarte Zee en onopgemerkt door Rusland met wapens te bevoorraden. In dit perspectief was de Russische aanval van zaterdag waarschijnlijk een waarschuwingsschot om dergelijke smokkel zelfs niet eens te probéren.