TikTok heeft moeite om westerse politici ervan te overtuigen dat het geen bedreiging voor de veiligheid is. Maar regeringen hebben gelijk als ze de app van officiële apparaten verbieden, zegt China-expert Rebecca Arcesati. Toch waarschuwt ze dat de grootste bedreiging is dat Europa en de VS hun democratische waarden opgeven in de omgang met TikTok.

De druk op TikTok zal maar niet afnemen. Sinds het begin van het jaar hebben talloze regeringen en autoriteiten, waaronder de Europese Commissie en het Parlement , de enorm populaire video-app van officiële apparaten verbannen. Ze noemen veiligheidsrisico's omdat TikTok eigendom is van het Chinese bedrijf ByteDance. Verschillende steden, waaronder New York , hebben hun werknemers uitgesloten van het downloaden van de app. En in de Amerikaanse staat Montana heeft de Republikeinse gouverneur Greg Gianforte een volledig verbod ingesteld dat ingaat in 2024 – ook al is het helemaal niet duidelijk hoe dit zal worden gehandhaafd. De kern van dit alles is dezelfde vraag: heeft de Chinese overheid toegang tot gebruikersgegevens van de app of niet? TikTok heeft onlangs miljoenen geïnvesteerd om westerse regeringen van het tegendeel te overtuigen. Het bouwde datacentra , huurde internationale leidinggevenden in en gaf veel geld uit aan lobbywerk . In de VS heeft TikTok jarenlang onderhandeld over een nationale veiligheidsdeal die de overheid ongekende controle over de app zou geven. Alles om te kunnen blijven functioneren. De vraag is niet op technisch niveau op te lossen: TikTok verzamelt niet significant meer of andere gebruikersgegevens dan Facebook, Twitter of Instagram, zo benadrukken veiligheidsexperts steeds. In plaats daarvan is het geschil van geopolitieke aard: het gaat over China en een relatie waarin het vertrouwen steeds meer verloren gaat. Daarom zijn Chinese experts zoals Rebecca Arcesati de beste keuze om antwoorden te krijgen. Als analist bij het Mercator Institute for China Studies (MERICS) in Berlijn doet ze al jaren onderzoek naar het digitale beleid van China. Arcesati legt uit hoe het Chinese databeleid de afgelopen jaren is veranderd – en waarom westerse overheden terecht voorzichtig moeten zijn met de app. Indignatie.nl: Rebecca Arcesati, in de VS wordt TikTok afgeschilderd als een bedreiging voor de nationale veiligheid, omdat het eigendom is van een Chinees bedrijf. Is het redelijk om TikTok op deze manier te behandelen? Rebecca Arcesati: Als ik zie dat een app voor sociale media wordt afgeschilderd als een nationale noodsituatie, maak ik me een beetje zorgen. Niet omdat ik denk dat er geen verdienste zit in de beschuldigingen die richting TikTok zijn geuit. Alle sociale-mediaplatforms moeten onder de loep worden genomen op de manier waarop ze omgaan met gebruikersgegevens en informatie verspreiden – en TikTok als een Chinees bedrijf brengt unieke uitdagingen en risico’s met zich mee. Indignatie.nl: Wat zijn die risico's? Rebecca Arcesati: Het grootste risico dat ik zie is de mogelijkheid van autoritaire manipulatie van democratische informatieruimten. Maar vanuit Europees perspectief is het zorgwekkend om voorstellen te zien om bedrijven te verbieden op basis van hun land van herkomst of de locatie van hun hoofdkantoor. Zelfs in de Verenigde Staten zou dit neerkomen op een aanzienlijke overschrijding van de overheid – en inderdaad iets waar de regering-Biden momenteel niet de wettelijke bevoegdheid voor heeft, vanwege het Eerste Amendement . Indignatie.nl: …wat het recht op vrijheid van meningsuiting garandeert en misschien ook het recht om te kiezen op welk platform je wilt spreken. Wat is hier het gevaar? Rebecca Arcesati: Welnu, het leidende principe van de Amerikaanse cyberdiplomatie is lange tijd het bevorderen van een vrij en open internet geweest. De Restrict Act, een afkorting van Restricting the Emergence of Security Threats that Risk Information and Communications Technology, is een tweeledig wetsvoorstel dat aanzienlijke macht zou geven aan de uitvoerende macht van de Amerikaanse regering. De macht om hardware, software en digitale technologieën van leveranciers uit te sluiten die worden gezien als bedreigingen voor de nationale veiligheid. Als dit wetsvoorstel wordt aangenomen, zou het ingrijpende beperkingen op de vrije stroom van informatie rechtvaardigen in naam van de nationale veiligheid.

‘China’s eigen praktijken kunnen het ingaan tegen fundamentele principes niet rechtvaardigen’

Indignatie.nl: China heeft lange tijd zijn internet afgeschermd en Amerikaanse technologiebedrijven eruit geduwd of gedwongen zich aan de Chinese regels te houden. Waarom zouden de Verenigde Staten niet hetzelfde doen? Rebecca Arcesati: Ik denk dat we een reactie zien op het feit dat China een mondiale digitale macht is geworden. Een macht geregeerd door een autoritaire regering met het vermogen om bedrijven te beïnvloeden die een enorme mondiale invloed hebben bereikt – niet alleen in geavanceerde economieën, maar ook in grote delen van de ontwikkelingslanden. Maar het rechtvaardigen van bepaald beleid op basis van ‘China doet dat al jaren’ is gevaarlijk. China heeft zich op veel manieren losgekoppeld van de mondiale digitale economie en heeft ervoor gekozen om de overheid te laten bepalen welke verbindingen gemaakt en verbroken moeten worden. Het heeft het internet afgeschermd en de binnenlandse markt vrijwel gesloten voor buitenlandse digitale platforms. Toch kunnen de Chinese praktijken het niet rechtvaardigen dat we ingaan tegen de fundamentele beginselen die ons in liberale democratische samenlevingen dierbaar zijn. Vooral niet als de Verenigde Staten serieus zijn in het tegengaan van het zogenaamde digitale autoritarisme van China en een ander model willen voorstellen dat is gegrondvest op fundamentele mensenrechten en democratische waarden. Als de Verenigde Staten die weg inslaan, zullen er grote gevolgen zijn voor het vrije en open internet, voor de grondrechten, vrijheid van meningsuiting en debat. En dat baart mij zorgen. Indignatie.nl: Wat betekent het dat TikTok wordt gerund door een Chinees bedrijf? Rebecca Arcesati: Het Chinese eigendom van TikTok betekent dat ze verzoeken om gegevens- of informatiemanipulatie door de Chinese overheid niet kunnen weigeren vanwege politieke en wettelijke vereisten in China waaraan Bytedance moet voldoen. We kunnen eenvoudigweg niet voorbijgaan aan het feit dat het vermogen van Chinese bedrijven om nee te zeggen zeer beperkt is als de Chinese overheid hen vraagt om gegevens te delen of om de nationale veiligheid en inlichtingendiensten op andere manieren te ondersteunen. En dat vermogen om nee te zeggen wordt met de dag kleiner, gezien de ingrijpende rectificatiecampagne die de consumenteninternetsector de afgelopen drie jaar heeft getroffen.

‘Chinese autoriteiten willen toegang tot vele soorten persoonlijke informatie’

Indignatie.nl: Hoe zo? Rebecca Arcesati: Chinese bedrijven hebben zich jarenlang verzet tegen verzoeken van de Chinese Communistische Partij (CCP) om gegevens over te dragen. We zagen het bijvoorbeeld bij Alibaba of bij het digitale transportbedrijf Didi . Voor de Chinese overheid was het niet zo eenvoudig om toegang te krijgen tot de gewenste gegevens als sommige mensen dachten. Nu zien we een trend naar een grotere zichtbaarheid en toegang van de staat tot gegevens die in privébezit zijn. China heeft nu een databeveiligingswet die duidelijk zegt, waarbij de verplichtingen uit reeds bestaande Chinese wetten worden herhaald, dat als staats- of openbare veiligheidsorganen toegang tot gegevens eisen bij het uitvoeren van hun taken, bedrijven en individuen zich eraan zullen houden – anders zijn er financiële sancties aan verbonden. Indignatie.nl: Hebben dit soort wetten en repressie andere bedrijven getroffen? Rebecca Arcesati: We zagen hoe Ant Group, een dochteronderneming van Alibaba, gedwongen werd zich op te splitsen in negen verschillende dochterondernemingen . De toegang tot consumentenkredietgegevens wordt nu beheerd door een staatsbedrijf. Dit maakt deel uit van een trend waarbij de Chinese overheid meer controle wil over gebruikersgegevens. In het verleden waren veel van die gegevens in handen van grote particuliere technologiebedrijven, maar nu wil de Chinese overheid dat daar verandering in komt. Niet alleen hebben ze het verkeerd omgaan met persoonlijke gegevens door grote platformbedrijven, wat een reactie is op al lang bestaande publieke zorgen en klachten, aan banden gelegd: autoriteiten willen ook preferentiële toegang tot vele soorten persoonlijke informatie – variërend van het bestedingspatroon van individuen tot hun persoonlijke communicatie en bewegingen. Indignatie.nl: Dus er is een legitieme reden tot bezorgdheid als gebruikersgegevens op TikTok en China toegang krijgen tot deze gegevens? Rebecca Arcesati: Ja, maar er is nog steeds een dubbele standaard in de manier waarop het Congres en twee daaropvolgende Amerikaanse regeringen TikTok hebben behandeld. TikTok wordt zo nauwlettend in de gaten gehouden dat er een verbod op tafel ligt, terwijl er tegelijkertijd andere manieren zijn waarop de Chinese overheid – of welke andere kwaadwillende actor dan ook – toegang kan krijgen tot de gegevens van Amerikaanse burgers. U kunt die gegevens legaal kopen bij datamakelaars. Er zijn ook succesvolle cyberaanvallen geweest die hun oorsprong leken te hebben in China, waaronder de hack op het Office of Personnel Management van de Amerikaanse regering.. We hebben geen volledig beeld van alle gegevens die de CCP en haar inlichtingendiensten tot nu toe hebben kunnen verkrijgen, maar deze zijn zeker nuttiger dan het soort gegevens dat ze van TikTok zouden kunnen krijgen. Dit alles wil zeggen dat ik het eens ben met de critici die erop wijzen dat te veel focussen op datarisico's een afleiding in het debat is geweest.

‘Als Chinese overheidsfunctionaris zou ik proberen TikTok te beïnvloeden’

Indignatie.nl: Waarom? Rebecca Arcesati: De grotere vraag voor mij is inhoudsmanipulatie: of TikTok prioriteit zou kunnen geven aan inhoud die gunstiger is voor de CCP, en zelfs democratische processen zoals verkiezingen zou kunnen manipuleren. Informatiemanipulatie is iets waar de CCP zeer in geïnteresseerd is: het idee dat je niet alleen de publieke opinie in eigen land vormgeeft, maar ook probeert vorm te geven aan de manier waarop andere samenlevingen denken en praten over China en zijn heersende regering. Dat hebben we gezien in de nasleep van de Covid-19-pandemie, toen Chinese diplomaten een golf van desinformatie op westerse sociale media plaatsten. Onderzoekers hebben ook de activiteiten gedocumenteerd van hele netwerken van accounts die verband lijken te houden met de Chinese overheid. Deze accounts zijn zeer actief geweest in het verspreiden van de officiële lijn van de Chinese regering over veel onderwerpen – van Covid-19 tot Hong Kong, Xinjiang en de oorlog in Oekraïne. Er is ook veel onderzoek gedaan naar de aankoop door de Chinese autoriteiten van diensten voor analyse van de publieke opinie bij particuliere bedrijven, ook om online propaganda en toezicht in het buitenland te ondersteunen. Wanneer je dus een platform hebt met de omvang van TikTok, beheerd door een bedrijf met hoofdkantoor in China en dus onderworpen aan duidelijke verplichtingen onder de Chinese wet, is dat niet onbelangrijk. Als ik een overheidsfunctionaris in Beijing was, zou ik een platform met zo’n mondiaal bereik heel interessant vinden. En ik zou proberen ze te beïnvloeden om de inhoud die ik leuk vind te plaatsen. Indignatie.nl: Is er enig bewijs dat dit in het verleden is gebeurd? Rebecca Arcesati: Er zijn aanwijzingen dat TikTok precies dat doet : overheidspropaganda verspreiden en tegelijkertijd informatie censureren die Peking van streek kan maken. In termen van succesvolle Chinese overheidsoperaties om de publieke opinie op grote schaal te manipuleren, is er tot nu toe echter weinig bewijs. Toch weten we uit het Cambridge Analytica-schandaal dat het risico van grootschalige manipulatie op westerse platforms als Facebook zeer reëel is. Als zelfs politieke partijen in liberale democratieën strategisch advertenties zullen plaatsen om de publieke opinie te beïnvloeden, waarom zou de CCP dan niet proberen hetzelfde te doen? De CCP wil de wereld graag vormgeven op een manier die haar veiliger maakt voor autoritarisme. Als het om China gaat, moeten de Europese instellingen heel serieus nadenken over het verband tussen digitale macht, opkomende technologie en geopolitieke belangen.

“De leverancier doet er toe”

Indignatie.nl: TikTok verbieden van telefoons van mensen, Huawei-componenten verbieden van telecomnetwerken: wat is het probleem onder deze geopolitieke conflicten? Rebecca Arcesati: Als het gaat om het exporteren van data-intensieve diensten en producten, vooral die welke in de kritieke informatie-infrastructuur terechtkomen, heb je vertrouwen nodig als voorwaarde voor zakendoen. In 2015 tekende de EU met plezier een partnerschap met China om samen te werken op het gebied van 5G, en niemand twijfelde zelfs aan de rol van Chinese bedrijven bij het opbouwen van telecommunicatienetwerken in Europa. Het risico van data-exfiltratie was niet iets waar beleidsmakers, laat staan het publiek, zich mee bezig hielden. Indignatie.nl: Nu hebben we TikTok op onze telefoons en Huawei-technologie in onze telecominfrastructuur. Rebecca Arcesati: En uiteraard is de leverancier van belang als het om dit soort technologieën gaat. Want om de veiligheid te garanderen van technologieën die zo complex en gevirtualiseerd zijn als 5G-netwerken, zijn robuuste technische standaarden slechts één voorwaarde. U hebt leveranciers nodig die u kunt vertrouwen en die uw netwerk niet op afstand afsluiten of geen backdoors installeren. Dat is de reden waarom we in termen van digitale diplomatie hebben gezien dat de Chinese overheid probeert te ontkrachten wat zij als een mythe willen afschilderen: dat zij zullen proberen bedrijven te dwingen gegevens over te dragen. Indignatie.nl: Hoe maken ze dat punt? Rebecca Arcesati: In 2019 stelde Trump het Clean Network-programma voor . Het idee was om Amerikaanse netwerken te zuiveren van Chinese apparatuur en technologie op alle niveaus, van onderzeese kabels tot sociale-media-apps. Kort daarna lanceerde het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken als reactie hierop een diplomatieke stap, het Global Data Security Initiative . In de kern was het een belofte om Huawei en andere Chinese bedrijven niet te vragen om te spioneren of gegevens aan de Chinese overheid te overhandigen. Ik denk dat de reden dat ze zich genoodzaakt voelden om dat te zeggen juist was omdat ze weten dat op dit specifieke historische moment, gekenmerkt door snelle technologische veranderingen en hevige concurrentie tussen grote machten, vertrouwen de sleutel is tot voortdurende technologische en economische onderlinge afhankelijkheid. Indignatie.nl: ByteDance doet er alles aan om westerse politici ervan te overtuigen dat het niet Chinees is en dat de toegang tot CCP-gegevens geen probleem is. Ze hebben het hoofdkantoor naar Singapore verplaatst, gebruikersgegevens worden opgeslagen in Europa en de VS. Is dat genoeg? Rebecca Arcesati: Ik ben sceptisch of deze actie de zorgen kan wegnemen. De mate van invloed die de partijstaat in eigen land op Chinese technologiebedrijven kan uitoefenen, vormt een risico voor deze bedrijven bij hun pogingen om hun mondiale expansie te verbreden. Dat is vrij duidelijk geworden door de controverse rond TikTok, en Huawei daarvoor. Dit is het dilemma van Chinese oprichters die succesvolle technologiebedrijven hebben gebouwd met de ambitie om mondiaal te gaan, een ambitie die de Chinese overheid zelf aanmoedigt en actief ondersteunt. Maar wanneer ByteDance erkent toegang te hebben tot TikTok-gebruikersgegevens, betekent dit dat gegevens toegankelijk zijn voor een belangrijke dochteronderneming van het bedrijf waarin de Chinese cybertoezichthouder letterlijk een bestuurszetel controleert. De vooruitzichten voor hen om te worden vertrouwd met Europese en Amerikaanse gebruikersgegevens zijn dus behoorlijk somber.

‘Shou Zi Chew is niet vrij in het uiten van zijn mening’

Indignatie.nl: In maart werd TikTok-CEO Shou Zi Chew vier uur lang ondervraagd door het Amerikaanse Congres . Het voelde meer als een vijandig geraas dan als een hoorzitting. Rebecca Arcesati: Shou Zi Chew werd gevraagd of de Chinese regering genocide pleegt in Xinjiang en of hij dat steunt. En toen waren sommige mensen verrast dat hij niet kwam. We moeten ons realiseren dat deze bedrijven opereren in een bepaalde binnenlandse politieke en juridische context, waarin hun vermogen om positieve relaties met de Chinese partijstaat te onderhouden niet alleen hun voortbestaan bepaalt, maar ook de persoonlijke veiligheid van hun leidinggevenden en hun families. Shou Zi Chew en anderen zijn niet vrij in het uiten van hun mening ten overstaan van het Amerikaanse Congres, zoals Mark Zuckerberg dat kan . Het is uiteraard zorgwekkend dat hij de vraag niet heeft beantwoord, maar ik had ook niet anders verwacht. Indignatie.nl: In de EU wordt TikTok ook steeds meer gezien als een bedreiging voor de veiligheid. Onlangs heeft de Europese Unie TikTok verboden van officiële apparaten in alle drie de overheidsinstellingen. Dit is een stap die niemand heeft voorgesteld voor apps van Meta, Google en andere Amerikaanse bedrijven. Een dubbele standaard? Rebecca Arcesati: Daar ben ik het niet mee eens. Amerikaanse platforms zijn al lange tijd het belangrijkste aandachtspunt van de gegevensbeschermings- en antitrustautoriteiten van de EU. Het is ook belangrijk om onderscheid te maken tussen Amerikaanse en Chinese bedrijven. Zeker, we kennen de omvang en het bereik van het Amerikaanse overheidstoezicht. Maar we zijn nog steeds bondgenoten en delen waarden. Dat is bij China niet het geval. Wanneer de CCP toegang heeft tot persoonlijke gegevens, kan dit spionage op Europees grondgebied vergemakkelijken. Het zou hen kunnen helpen politieke leiders te beïnvloeden, of diepere inzichten in onze samenlevingen te verwerven dan voorheen. Dat moeten we heel serieus nemen. Indignatie.nl: De Europese Unie heeft zojuist een nieuwe wet aangenomen die de regels voor onlineplatforms in Europa zal bepalen, de Digital Services Act (DSA). Onderdeel van het plan is onafhankelijk toezicht op de manier waarop sociale-mediaplatforms de inhoud modereren en informatie aan hun gebruikers verstrekken. Is dat een betere manier om de problemen met TikTok aan te pakken dan een verbod af te dwingen? Rebecca Arcesati: Vanuit het perspectief van veel belanghebbenden in Washington wordt de Europese aanpak vaak gezien als technocratisch en traag. Maar ik denk wel dat dit model zou kunnen werken. Het zou een neutralere en juridisch gezondere basis kunnen vormen voor het uiteindelijk uitsluiten van bedrijven die zich niet aan de regels houden. Hoe kunnen wetgevers over verboden praten als ze niet voor alle bedrijven dezelfde hoge normen hanteren? De DSA heeft bepalingen opgesteld die eisen dat digitale platforms hun algoritmen indienen voor een onafhankelijke beoordeling en audit door derden. Als we ons zorgen maken over algoritmische manipulatie en de manier waarop TikTok prioriteit zou kunnen geven aan door de Chinese overheid gesponsorde inhoud, wat volgens mij zou moeten gebeuren, zou de DSA kunnen helpen deze zorgen weg te nemen. Dat gezegd hebbende, algoritmische auditing is behoorlijk complex. Echte transparantie en uitlegbaarheid zijn moeilijk af te dwingen. Dit is nieuw terrein voor toezichthouders en we zullen moeten zien hoe de DSA in de praktijk zal werken, maar ik denk dat dit pad zeer de moeite waard is om te verkennen.

‘Het verbieden van TikTok zou niet legitiem of wenselijk zijn’

Indignatie.nl: Gaan we een poging zien om TikTok uiteindelijk volledig in de EU te verbieden? Rebecca Arcesati: Ik denk niet dat we ooit een verbod op Chinese sociale media-apps in Europa zullen zien – afgezien van de zeer beperkt gerichte verboden die we hebben gezien voor EU- en overheidsfunctionarissen. Deze verboden zijn zinvol vanuit het perspectief van nationale veiligheid en gegevensbeveiliging, omdat overheidsmedewerkers toegang hebben tot gevoelige informatie, waardoor hun risicoprofiel totaal anders is. Maar dat betekent niet dat het verbieden van TikTok om de samenleving als geheel te beschermen een legitieme of zelfs wenselijke handelwijze zou zijn. China verbiedt buitenlandse platforms. De EU daarentegen geeft om grondwettelijke rechten, zoals de vrijheid van meningsuiting. Indignatie.nl: Hoe zit het met onderzoeksjournalisten of advocaten; zou het voor hen verstandig zijn om de app op hun telefoon te hebben? Rebecca Arcesati: Waarschijnlijk niet, als je kijkt naar wat er vorig jaar met Forbes-journalisten is gebeurd . Iemand binnen ByteDance gebruikte locatiegegevens om in de gaten te houden of medewerkers Forbes-journalisten ontmoetten die onderzoek deden naar TikTok. Dit soort afleveringen wekken echt geen vertrouwen in de gegevensverwerkingspraktijken van TikTok. Dat was gewoon hun eigen slechte beslissing, maar het was in veel opzichten een wake-up call. Stel je een scenario voor waarin de Chinese overheid ByteDance zou willen dwingen tot specifiek gedrag met betrekking tot TikTok, zoals het bespioneren van dissidenten of journalisten die kritisch staan tegenover Peking.