De narcistische elite

In een opiniestuk vorige week in De Volkskrant bracht de voormalige Nederlandse socialistische minister Ronald Plasterk, de Amerikaanse academicus, historicus en sociaal criticus Christopher Lasch in herinnering. Lasch was een neo-marxist die langzaam evolueerde naar een cultureel en ethisch conservatief standpunt, maar economisch eerder links bleef en zijn kritiek op het roverskapitalisme niet spaarde. Hij maakte daarmee de tegengestelde beweging van wat de linkerzijde in de VS en Europa deed: ethisch en cultureel progressief en economisch liberaal.

Lasch voorspelde al vanaf eind jaren ’70 in zijn boeken met een griezelige accuraatheid de politieke en sociologische impact die de opkomst van de nieuwe globale elite zou hebben op ons leven. In zijn boeken The Culture of Narcissism (1979) en het postuum uitgegeven The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy (1996) schetste hij een bitter en boos beeld van de toekomst (voor ons is dat dus nu) en velt hij een genadeloos oordeel over de universitair opgeleide professionele en bestuurlijke elites in de Verenigde Staten, die hij ervan beschuldigt blind te zijn voor de noden van de man in de straat en waardoor ze de democratie hebben ondermijnd.

Voor Lasch was het niet verrassend dat de toenemende integratie van de wereldeconomie gepaard gaat met een hoge mate van politieke instabiliteit en desintegratie in vele delen van de wereld. De denationalisering van het bedrijfsleven, zo zegt hij, holt onvermijdelijk de fundamenten van de natiestaat zelf uit, en leidt tot een transnationale elite wier enige loyaliteit bij zichzelf ligt.

‘In een globale en op informatie gebaseerde economie groeit de kloof tussen het leven van de elite en dat van de rest van de normale mensen onverbiddelijk op economisch, cognitief en moreel gebied. De westerse landen besteden hun productie uit en de neerwaartse druk op de middenklasse en de arbeidersklasse neemt daardoor onverbiddelijk toe. Het is de vraag of de leden van deze nieuwe elite zichzelf überhaupt als Amerikanen beschouwen’, voegde hij er aan toe.

De nieuwe elites voelen zich nauwer verbonden met de pulserende wereldmarkt dan met het dagelijkse leven van hun plaats en land. Ze verkiezen het kosmopolitisme boven het provincialisme van de bestaande gemeenschappen.

Inktkoelies

Tot die elite rekende Lasch niet alleen politici en de toplaag van grootverdieners en hoge ambtenaren, maar ook hun inktkoelies die de boodschap van die elite moeten overbrengen via de dominante media. Een voorbeeld van dit neerkijken op de gewone man blijkt trouwens uit een uitspraak van de voormalige ombudsman van de VRT, Tim Pauwels, die de ‘klagers’ die hem mailden denigrerend ‘de Luciens’ noemde, ‘de gewone man die ook eens zijn mening kwijt wilde’.

De opkomst van sociale media zoals Facebook, Twitter, LinkedIn en YouTube en zoekmotoren zoals Google die later ongewenste meningen zouden censureren (al dan niet in samenwerking met de FBI, zoals Mark Zuckerberg van Facebook onlangs toegaf) had Lasch niet voorspeld. Toch past ook dat in het plaatje dat hij schetst van een elite die geld en informatie beheerst, die liefdadige instellingen en universiteiten bestuurt, die de culturele producties en het publieke debat in de hand heeft, en zelf het geloof in de westerse beschaving heeft verloren. De elite laat de middenklasse in de steek, verdeelt het land en verraadt de democratie.

Hypnose

Vorig weekend en ook gisteren woensdag werd er een poging ondernomen door een Vlaamse elitekrant -voorheen voor Vlaanderen en Kristus- om Doorbraak en mezelf te marginaliseren. Nochtans vertelde ik in de column van vorige week, waarnaar werd verwezen, niets anders dan wat de neo-marxist Christopher Lasch 28 jaar geleden al voorspelde. Misschien verwoorde ik het wat krachtiger, maar dat is nu eenmaal het prerogatief van een columnist. De elite duldt geen dissonant geluid en wil graag zelf het speelveld afbakenen waarop de door hen getolereerde meningen mogen geuit worden. Dat is trouwens ook de stelling van die andere Amerikaanse marxist, Noam Chomsky.

Een voorbeeld daarvan zagen we ook toen deze week prof dr. Mattias Desmet zich in de VS versprak op een talkshow toen hij zei dat hij een operatie onder hypnose had gezien. Hij had ze niet zelf ter plekke gezien, maar wel op een documentaire en had er onderzoek naar gedaan. Daar waar het boek van Desmet over de psychologie van het totalitarisme nooit enige aandacht kreeg in de elitemedia, niet tegenstaande dat het een bestseller is in de lage landen en inmiddels ook in de VS, stortten die elitemedia zich plots als hyena’s op de slip-of-the-tongue van Desmet, die zich intussen ook al lang en breed had verontschuldigd voor die uitglijder.

Het illustreert perfect hoe de narcistische elite omgaat met iedereen die niet meegaat in hun dominante discours, dat ze zélf alleen maar dominant kunnen maken door andere meningen uit te sluiten, te negeren en ostracisme te beoefenen op lastige dissidenten. En uiteraard door iedereen die het daarmee niet eens is af te schilderen als fascist, extreem-rechts, racist of verkondiger van ‘verwerpelijke flauwekul’. De kloof bestaat niet alleen tussen burger en de elite-politiek, ze is er ook tussen de burger en de elite-media.