De rijkste man op aarde Elon Musk heeft een hogere missie of is hij zijn verstand kwijt

Hij laat zijn Twittervolgers over miljarden beslissen, doet beurskoersen op en neer dansen met – soms onbegrij­pelijke – tweets, en rolt van controverse naar controverse. Is Tesla-baas Elon Musk de pedalen kwijt?

Doet ie het of doet ie het niet? Dat is de vraag van 21 miljard dollar, nadat zijn ­Twittervolgers Elon Musk hebben aangespoord om een tiende van zijn aandelen in Tesla te verkopen. Musk – die 17 procent van de aandelen bezit in de constructeur van elektrische wagens – had zijn volgers die vraag afgelopen weekend voorgeschoteld, en verklaarde zich bereid hun oordeel te respecteren. Uiteindelijk zei 58 procent van de 3,5 miljoen Musk-volgers een verkoop te steunen, en herhaalde Musk dat hij bereid is om de uitkomst te aanvaarden. De reactie van beleggers liet niet lang op zich wachten. Nog voor de openingsbel op de Amerikaanse beurs rinkelde, stuurden ze het aandeel Tesla gisteren tot 7,5 procent lager. Hoewel de koers zich erna herstelde, had Musk met één tweet meer dan 70 miljard dollar beurswaarde uitgewist.

Alweer, want Musk is niet aan zijn proefstuk toe. Vorige week nog zaaide de excentrieke ceo twijfel over een bestelling van 100.000 Tesla’s door autoverhuurbedrijf Hertz, nadat hij had getweet dat er nog ‘niets getekend’ was. De aankondiging van die deal had Tesla naar ongekende hoogtes op de beurs gestuwd – de autobouwer werd meer waard dan de negen grootste concurrenten samen – tot Musks tweet een einde aan de rally maakte.

Ook daarvoor gaf de ceo zijn eigen bedrijf al verschillende tikken door meermaals te zeggen dat het aandeel naar zijn mening te duur is. Wie al langer in de constructeur van elektrische wagens investeert, kon zijn winst de af­gelopen vijf jaar dan wel met meer dan 3.000 procent zien stijgen, maar moest over stalen zenuwen beschikken om rustig te blijven onder de capriolen van de ceo. Econoom Nourriel Roubini noemt het zonder verpinken ‘marktmanipulatie’.

Boete van beurswaakhond
Zijn meest roemruchte tweet verstuurde Musk in september 2018, toen hij op sociale media aankondigde dat hij Tesla van de beurs wilde halen, en het nodige geld had bijeengesprokkeld om 420 dollar per aandeel te bieden. Het getal staat internationaal bekend als een verwijzing naar cannabis, wat deed vermoeden dat het om een grap ging. Maar de Amerikaanse beurswaakhond SEC kon er niet om lachen. Musk werd vervolgd omdat hij met ‘valse’ publieke statements investeerders zou hebben ‘misleid’. De SEC wou hem bannen als ceo van beursgenoteerde bedrijven. Uiteindelijk moest Musk alleen opstappen als voorzitter van de raad van bestuur en een persoonlijke boete van 20 miljoen dollar betalen.

De 50-jarige Musk – die al voor zijn 25ste multimiljonair was en zich met een fortuin van meer dan 300 miljard dollar ondertussen de rijkste man op aarde mag noemen – maalt niet om een paar miljoen meer of minder. Na de boete en terecht­wijzing door de SEC toonde Musk nooit ­berouw. Het was de ‘moeite’ geweest, verklaarde hij achteraf in interviews. Hij blijft ook onverbeterlijk en aan de lopende band – op zowat elk uur van de dag – tweeten. Zo is niet alleen de beurswaarde van Tesla onderhevig aan zijn grillen, Musks onvoorspelbare posts hebben ook de markt voor cryptomunten al dooreen­geschud, de ­speculatie rond het aandeel GameStop aangevuurd, en investeerders handenvol geld gekost (DS 18 mei).

Megalomaan
Niemand kan in zijn hoofd kijken, maar Musk laat uitschijnen dat de beurswaarde van Tesla en zijn persoonlijke rijkdom niet meer dan bijzaak zijn in grotere missies, zoals Mars koloniseren met zijn ruimtevaartbedrijf Space X, en de mensheid naar andere planeten brengen, omdat die ‘niet afhankelijk mag zijn van één planeet’, zei hij zes jaar geleden al in een interview met NRC Handelsblad. Musk vindt die missie cruciaal voor het overleven van de mens.

Musk ziet zichzelf als een visionair, en wordt door veel fans als een messias op handen gedragen. ‘Red ons, Elon’, schreeuwde een fan toen Musk in 2015 de thuisbatterij van Tesla voorstelde, om naar eigen zeggen de energiestructuur van de wereld ‘fundamenteel’ te veranderen. Die laatste uitspraak kenmerkt hem: ook met Tesla wou hij niet gewoon elektrische wagens bouwen, maar ‘een revolutie’ in de auto-industrie teweegbrengen. Daar is hij in geslaagd, erkennen zelfs critici – zoals Scott Galloway, professor aan de New York University – die het ‘genie’ van Musk en de impact die hij en zijn team op de wereld hebben gehad prijzen.

Musk denkt groots – megalomaan, zou je kunnen zeggen – maar weet zijn visie ook te koppelen aan een enorme dadendrang en technische kennis. Hij was amper twee dagen aan de prestigieuze Stanford-universiteit begonnen, toen hij zijn studies links liet liggen en voluit voor het ondernemerschap ging. Met zijn broer Kimbal richtte hij het softwarebedrijf Zip2 op. Het zou het eerste bedrijf in een lange rij worden, waarbij Musk steevast all-in gaat, en nooit op veilig speelt.

Bouwwerf boven luxeresort
Ook toen hij met de verkoop van Paypal aan Ebay op slag multimiljonair werd, ­investeerde Musk zowat alles in nieuwe projecten, zoals Tesla of zijn ruimtebedrijf Space X – nog altijd zijn grootste passie. Daarbij heeft hij nooit Tesla-aandelen verkocht en ‘gecasht’ op het succes. Ondanks de titel van rijkste man op aarde leent Musk geld, met aandelen als onderpand, om zijn persoonlijke uitgaven te finan­cieren (DS 20 november). Hoewel die strategie hem geen windeieren heeft gelegd, houdt ze risico’s in: mocht Tesla failliet gaan, is hij zowat alles kwijt. Maar Musk staat niet bekend als een materialist. Hij noemde rijkdom al een ‘val’ en laat zich makkelijker op een bouwwerf fotograferen dan in een luxeresort. Vorig jaar nog kondigde hij aan al zijn huizen in Californië te verkopen, om in Texas in een kleine montagewoning te gaan wonen.

Voor Musk moet alles wijken voor zijn grote visie. Dat hij al drie keer gescheiden is, zes kinderen heeft en verschillende relaties op de klippen zag lopen – onlangs nog met de Canadese zangeres Grimes –, komt volgens hem ook omdat zijn leven als topondernemer moeilijk te combineren is met een gezinsleven of dichte vriendschapsbanden. Musk zei tegen The New York ­Times dat hij de laatste twintig jaar nooit langer dan een week vakantie heeft genomen, en geregeld 120 uur per week werkt. ‘Soms bleef ik drie of vier dagen lang in de fabriek’, klonk het. Musks grillen mogen de beurskoers dan wel op en neer doen dansen, als ceo wist hij met dezelfde volharding van Tesla een van de meest waardevolle bedrijven ter wereld te maken. ­Telkens toen niemand nog een cent om de toekomst van het bedrijf gaf, door finan­cieringsproblemen of haperingen in de productie, wist Musk zijn bedrijf erdoor te halen.

Aspergersyndroom
Hij onderscheidt zich daarbij van andere visionaire topondernemers, zoals Jeff ­Bezos (Amazon) of wijlen Steve Jobs (Apple), met een grondige technologische kennis, waardoor hij tot in de details kan meedenken met zijn ingenieurs. Niet toevallig liet Musk – die op zijn twaalfde al kon programmeren – zich onlangs kronen tot de ‘technokoning’ van Tesla.

Maar waar ‘Elon vooraan stond toen de technische vaardigheden werden uitgedeeld, was dat niet het geval bij sociale vaardigheden’, zei zijn jongere broer ­Kimbal Musk in 2014. De Tesla-topman gaf onlangs nog toe dat hij aan het aspergersyndroom (een vorm van autisme) lijdt, en dat hij op jonge leeftijd, in zijn geboorteland Zuid-Afrika, werd gepest – ooit ­belandde hij in het ziekenhuis, nadat ­andere kinderen hem van de trap hadden gegooid. Dat verhindert niet dat Musk ­vandaag geregeld wordt beschuldigd van ‘pestgedrag’ tegenover medewerkers, zoals in het boek ­Power Play, over Musk en Tesla, wordt beschreven.

Musk ziet zichzelf als een visionair, en wordt door veel fans als een messias op handen gedragen. ‘Red ons, Elon’, schreeuwde een fan, toen Musk in 2015 de thuisbatterij van Tesla voorstelde

Behalve koersen omhoog en omlaag tweeten, krijgt Musk het op sociale media ook geregeld aan de stok met critici en rivalen, zoals Jeff Bezos, die met zijn ruimtevaartbedrijf Blue Origin concurreert met Space X (DS 30 april). Enkele jaren geleden werd Musk nog aangeklaagd voor laster en eerroof, nadat hij een duiker – die had meegeholpen bij de reddingsactie van Thaïse voetballertjes – voor ‘pedo guy’ had uitgemaakt.

Musk lijkt te genieten van de controverses – zoals toen hij in gesprek met podcastgastheer Joe Rogan gefilmd werd terwijl hij een joint opstak – maar critici vragen zich af op hij de pedalen niet kwijt is, en of Tesla – dat de start-upfase al lang voorbij is – niet meer gebaat zou zijn bij stabiel dan visionair, maar onvoorspelbaar, leiderschap.

Politiek gewrongen
Zo liet Musk zich ook opmerken door het Amerikaanse coronabeleid op de korrel te nemen, een lans te breken voor het malariageneesmiddel chloroquine als medicijn tegen covid, en te beweren dat de statistieken over het aantal covid-doden werden vervalst.

Politiek laat Musk zich ook niet voor één gat vangen. Waar hij naar eigen zeggen in het verleden zowel donaties aan de Democratische partij als aan de Republikeinse partij heeft gegeven, won Musk veel sympathie bij de Democraten toen hij zich terugtrok uit Donald Trumps raad van bedrijfs­leiders, omdat de president zich had teruggetrokken uit het klimaatakkoord van Parijs.

Maar ondertussen worden deuken geslagen in dat groene en progressieve imago door zijn steeds meer libertaire kijk op de samenleving. Zoals zijn vroegere zakenpartner Peter Thiel keurt Musk steeds meer iedere vorm van overheidsinmenging af – terwijl zijn bedrijven wel met miljarden aan subsidies worden gesteund.

In het groene en progressieve imago van Musk worden deuken geslagen door zijn steeds meer libertaire kijk op deze samenleving

Dat Musk nu toch beslist om Tesla-aan­delen te verkopen, moet ook in dat licht worden gezien. Zo gaf hij eerder aan dat hem een ‘gigantische belastingfactuur’ wacht, omdat hij volgend jaar een grote hoeveelheid aandelenopties moet uitoefenen die op vervaldatum komen. Volgens Musk zal hij daar meer dan 50 procent belastingen op moeten betalen. Die factuur kan volgens The New York Times tot 10 miljard dollar oplopen. De enige manier waarop hij dat kan betalen, is door aandelen te verkopen, zei Musk op Twitter.

Musk, die volgens onderzoek van journalisten van de website ProPublica, in 2018 ­welgeteld nul dollar belastingen betaalde aan de federale overheid (DS 10 juni), vindt echter niet dat visionairen zoals hij belastingen moeten betalen. Starre bureaucraten zouden volgens hem toch niets met het geld aanvangen, terwijl hij ‘de mensheid naar Mars wil krijgen en het licht van het bewustzijn wil behouden’. Maar misschien, schrijft econoom Paul Krugman in The New York ­Times, doet het Musk vooral pijn dat hij, door belast te worden, als een ‘gewone Wall Street-werknemer’ niet ­erkend wordt in zijn ‘niet te evenaren grootheid’.