De stinkende doofpot bij de Belastingdienst

Als een overheid ernstige fouten maakt, dan verwacht je dat die snel en ruimhartig worden hersteld. Zeker als in strijd met wet- en regelgeving is gehandeld. Als een ambtenaar of politicus verzuimt in te grijpen als in strijd met regels is gehandeld, dan kán dat neerkomen op machtsmisbruik; de – opzettelijke – nalatigheid om het juiste te doen kan zelfs strafrechtelijk verwijtbaar zijn. In de toeslagenaffaire doken recent meerdere nieuwe explosieve documenten op die duiden op zulke nalatigheid; als de buitenwereld er eerder van had geweten, was onrecht veel eerder hersteld. En zouden ambtenaren op z’n minst disciplinair zijn aangepakt. Niet dus.

Ruim anderhalf jaar geleden schreef ik voor het eerst over de toeslagenaffaire: ‘Boevenstreken van de Belastingdienst’. Kort gezegd: de stopzetting van toeslagen voor kinderopvang en enorme terugvorderingen bij ouders – die in grote financiële problemen kwamen. Vooral mensen die – zonder dat ze dat wisten – in het vizier kwamen wegens ‘vermoedens’ van fraude, werden genadeloos hard aangepakt en jaren het bos in gestuurd. Slachtoffer van ‘institutionele vooringenomenheid’, zou de adviescommissie-Donner later concluderen.

Affaire is een te vriendelijk woord. Boevenstreken ook. Er is morele en bestuurlijke betonrot blootgelegd aan de top van een handhavende overheidsinstantie. En het falen van een reeks instituties in onze democratische rechtsstaat om dit te corrigeren. De rechtsbescherming van burgers was uitgehold. Vogelvrijverklaard door de staat. Mensen werden niet gehoord, onterecht bestempeld tot fraudeur, op geheime zwarte lijsten gezet. Ouders met een tweede nationaliteit mochten rekenen op een extra kritische blik, omdat dat gold als ‘indicatie’ bij fraudeonderzoeken.

De integriteit van overheidshandelen was dus in het geding. En die integriteit is nog stééds in het geding. Omdat men blijft wegkijken. Zo word je vanzelf medeplichtig. Integriteitskwesties verdampen niet, door de blik naar de toekomst te richten. Het probleem gaat niet weg. Niet door drieduizendmaal excuus aan te bieden aan iedereen, voor alles en nog wat, niet door nu wél tot compensatie te komen – al gaat dat ergerniswekkend traag.

De onwelriekende berg misstanden, laakbaar handelen, integriteitsschendingen zoals plichtsverzuim, het ‘verduisteren’ van de waarheid, het mogelijk strafrechtelijk verwijtbaar handelen door individuele ambtenaren en hoge ambtelijke bazen is nog steeds niet tot op de bodem uitgezocht. Idem: de rol van de Landsadvocaat. Dit blikje ongerechtigheid wordt iedere keer verder de weg op geschopt. Zoals Menno Snel probeerde. En nu dreigt ook staatssecretaris Alexandra van Huffelen – of beter: de héle politieke en ambtelijke top van de Belastingdienst en het ministerie van Financiën – het moeras te worden ingezogen.

Vandaag geeft de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) een toelichting op de verhoren, die vanaf half november beginnen. De commissie reconstrueert wat hoog-ambtelijke en politieke hoofdrolspelers wanneer wisten, waarom zij niet ingrepen en corrigeerden. Niet toen duidelijk werd hoezeer de fraudejacht was ontspoord, dat in strijd was gehandeld met wet- en regelgeving. Ook niet toen bleek dat de ‘hardheid’ van de wetgeving sowieso heel veel ouders ernstig in de problemen bracht.

Ik verheug me op die verhoren en op informatie die nog boven tafel moet komen. Wat zullen we straks zien? Schaamte? Geheugenverlies? Anderen de schuld geven? Het lag aan de Tweede Kamer, die immers een straffe fraudeaanpak verlangde? Het lag aan de pers (bijvoorbeeld RTL Nieuws), die steeds weer over fraude berichtte?

Een vingerwijzing dat de Belastingdienst wil terugvechten, stond in een onthullende reconstructie in NRC Handelsblad. De kern: u moet bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) zijn, want zij zijn de baas over de rigide wetgeving. En: Menno Snel en zijn ambtenaren waren juist van goede wil. Want zij wilden want begin juni 2019 wel alsnog overgaan tot compensatie voor een eerste groep van 300 ouders in één van de fraudezaken. Dit werd direct getorpedeerd door het kabinet, door SZW. Ergo: de échte schurken. Resultaat:  nalatigheid. Want ‘precedentwerking’. Eérst wachten op de resultaten van de adviescommissie-Donner, die net was begonnen en het probleem ‘klein’ moest houden.

De precieze reden voor die grote ommezwaai van Snel, in de eerste week van juni 2019, is nu pas nu aan het licht gekomen. Het had verborgen moeten blijven. De directe aanleiding destijds was een reeks vragen die Jan Kleinnijenhuis (Trouw) en ik namens RTL Nieuws 28 mei 2019 stelden, over één zaak: CAF-11. De ‘casus Hawaï’. Over een groep van een paar honderd ouders, verbonden aan een gastouderbureau in Eindhoven. Wij vroegen: klopt het dat er in 2013 is gerotzooid met ‘nep-bewijs’, met verouderde, gedateerde informatie, om een ‘vermoeden’ van georganiseerd misbruik te rechtvaardigen? Is hier sprake van ‘valsheid in geschrifte‘ door de Belastingdienst? Er is, zo weten we nu pas, toen intern een bom ontploft.

Een reeks ‘factsheets’ belandde na onze vragen die week op het bureau van de hoogste baas van de Belastingdienst. En van Menno Snel. Alarmerende conclusies: gerotzooi met data en verouderde informatie. Positieve bevindingen uit eigen onderzoek bij gastouders weggelaten in rapportages. Complimenten van de GGD genegeerd. Geen onderbouwing. Het onrechtmatig besluit tot stopzetting van toeslagen al genomen vóór het onderzoek bij het gastouderbureau. In dát onderzoek ook geen bewijs gevonden. En toch toeslagen stopzetten, in de hoop alsnog bewijs te vinden. (Lukte ook niet). Gehandeld in strijd met eigen richtlijnen. En vervolgens gedupeerde ouders jarenlang het bos insturen, afpoeieren, op zwarte lijsten zetten, stukken achterhouden, doorprocederen.

Eén lange, do-de-lijke opsomming van misstanden – de werkwijze van het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF) in een notendop. Dit betekende dus dat ‘license to disturb’, het ‘geen woorden, maar daden’, ‘afpakjesdag’ en vervolgens in bezwaar en beroep: “Bij twijfel altijd afwijzen.” Deze informatie werd pas nu, 14 maanden later, openbaar na antwoorden op nieuwe Kamervragen van Pieter Omtzigt (CDA). Het ministerie wilde dit verzwijgen voor de parlementaire onderzoekscommissie. En loog erover, in eerste én tweede aanleg over in een Wob-procedure van RTL Nieuws en Trouw. Wat nou, integriteit? Dit blijft rieken naar een doofpot.

Vervolgens bleek het nóg weer erger. Uit de ‘factsheets’ bleek dat zelfs een intern memo bestond, uit nota bene maart 2017, van de vaktechnisch coördinator Toeslagen, die op grond van vergelijkbare bevindingen toen al tot een gelijkluidend oordeel kwam: er is ‘laakbaar’ gehandeld.  Er deugde niets van het onderzoek in 2014 en niets van de omgang met burgers. De top van Toeslagen wist toen al van de hoed en de rand. Het memo vloeide zelfs voort uit een eerdere ‘opdracht’ van het management, het werd daar besproken, er werd niets mee gedaan. Integendeel. Onder de pet gehouden.

Ook dit memo lag begin juni 2019 op tafel bij de hoogste ambtelijke top. Van Toeslagen, van de Belastingdienst, van Financiën. Werd toen alsnog schoon schip gemaakt? Werd de Kamer eindelijk geïnformeerd? Werd de informatie gedeeld met de commissie-Donner? Werd de informatie gedeeld met het gastouderbureau? Of met gedupeerde ouders? Nee. De informatie werd weer verduisterd: het bleef andermaal onder de radar. Zo ziet een Haagse cover-up eruit. Omdat het voor ambtenaren belastende informatie was. En Menno Snel maar wachten op een ’totaalbeeld’ over de affaire, en iedereen maandenlang voorjokken. Nee, ik heb echt geen signalen dat er meer mis…

Dit speelde dus vanaf de zomer van 2019, toen de Belastingdienst al verrekte scherp op het netvlies had dat de CAF-aanpak ook in andere zaken flink ontspoord kon zijn. Maar dwanginvorderingen bij andere ouders willens en wetens liet doorlopen. Toen men al heel goed wist dat mensen onterecht het predikaat ‘Opzet / Grove Schuld’ hadden gekregen, tot fraudeur bestempeld en daardoor in de vernieling waren gekomen. Vertel me: was dit geen plichtsverzuim, of verwijtbare nalatigheid, of machtsmisbruik, of knevelarij?

Voor degenen die denken: hé, wacht eens, er is toch die aangifte tegen de Belastingdienst wegens ‘beroepsmatige discriminatie’ en ‘knevelarij’? Jazeker; maar bijna uitsluitend op basis van openbare bronnen – een Wob-procedure van RTL Nieuws en Trouw, uit november. Gericht tegen de dienst, niet tegen functionarissen, op slechts enkele onderdelen. Een paar hoge ambtenaren is daarna gevraagd hun functies neer te leggen, vanwege hun toenmalige rol in het MT Fraude. Verder niets. Terwijl bewijzen voor integriteitsschendingen (en wellicht: strafbare feiten) opgestapeld liggen bij de Belastingdienst en Toeslagen. Namen, rugnummers, functies, memo’s, verslagen, correspondentie.

Nu moet u weten dat het Onderzoeksbureau Integriteit Financiën (OIF) van het ministerie een vooronderzoek heeft ingesteld naar misstanden, naar aanleiding van een klacht van een klokkenluider. En het vervolg uitbesteedde aan KPMG als ‘onafhankelijke’ derde. Krankzinnig. Weet u wat Van Huffelen recent schreef? “Op dit moment zijn er nog geen concrete aanvullende meldingen die kunnen worden toegevoegd aan het onderzoek.”  O nee? Het is dus een kwestie van niet wíllen. Wilt u een concrete melding van vermoedens van een misstand? Hier. Lees je eigen factsheets, de reviews op het onderzoek uit 2014, het memo uit 2017 én check het verduisteren van informatie in 2019. Volg het spoor terug. Wedden dat alles is gedocumenteerd?

De ruim 20.000 gedupeerde ouders kopen hier natuurlijk allemaal niets voor. Ik hoop dat de Tweede Kamer Van Huffelen heel rap nogmaals laat opdraven. En de minister-president, omdat de afwikkeling al tijden chefsache is – ook al weer verzwegen in officiële Kamerstukken. En dat de Kamer die twee bewindslieden unaniem opdraagt hoogstpersoonlijk voor de kerst een goedgevulde envelop langs te brengen bij al die mensen die nog steeds in de kou staan. Een miljoen voor iedere ouder, opperde ‘druktemaker’ Pieter Derks vorige week. Goed plan. En vervolgens – alsnog – die onderste steen.

Bron:RTLNIEUWS.nl