De verbruiker betaalt: over de hertog van Alva en Ursula van Europa

In 1569 was er de opstand tegen de Tiende Penning van de hertog van Alva. Die deed in feite niets anders wat de Europese Unie nu ook doet: de rekening doorschuiven naar de gewone verbruiker. Lukas De Vos was er bij op 14 september in Straatsburg, toen de voorzitter van de Europese Commisie haar nu al beruchte ‘State of the Union’ hield.

In 1569 kwamen de Nederlanden in opstand tegen het beleid van de landvoogd, de beruchte hertog van Alva. Vooral in Brussel sloten winkeliers en ambachtslui maandenlang hun deuren. Aanleiding was de invoering van de Tiende Penning, een taks van 10 % op alle roerende goederen. Ook het onroerend goed moest het ontgelden, de verkoop van huizen en gronden diende belast met 5 %.

De redenering van Alva was precies wat de Europese Unie nu beoogt: schuif zoveel mogelijk lasten door naar de gewone verbruiker en het bedrijfsleven, en vergeet de eigen slordigheden, wanbeheer van de openbare financiën, en verkwisting. Alva kleedde dat netjes in. De Nederlanden moesten het maar stellen zonder het goud dat in Amerika werd gestolen. De Lage Landen moesten voor hun eigen begroting zorgen en een eigen Spaans (huurlingen)leger onderhouden. Toestemming aan de steden en gewesten vroeg Alva niet, het werd gewoon opgelegd tegen alle tradities in.

Geen rekening houden met de burger

Hoe moet je anders verklaren dat die 15 % van Alva nu de vorm aanneemt van gasbesparing door de verbruiker (in de zomer al aangenomen), en nu verdubbeld wordt door een stroomvermindering met 10 %, gekoppeld – eindelijk – aan de schandelijke overwinsten van de energiebedrijven. Maar niet van de banken of de vervoerders, bij voorbeeld. Daarover zweeg Commissievoorzitster Ursula von der Leyen als vermoord in haar felle State of the Union die zij voorlas in het Europees Parlement in Straatsburg.

Daaruit valt vooral het volgende te onthouden. De maatregelen die de Commissie beoogt om de energiecrisis te bezweren houden minder rekening met de noden van de burger dan met de verankering van de grote bedrijven.

De tegemoetkoming voor elektriciteitsproducenten die hun stroom schoon opwekken met zonnepanelen, windmolens of kerncentrales wordt meer dan gehalveerd tot 180 euro per megawattuur. Wat meer opgewekt wordt (geschat op 125 miljard euro) wordt mee in de pot gestoken om armlastigen tijdens de winter bij te springen.

Afromen van winsten

Een tweede bedrag, 17 miljard beoogde euro, komt uit de winsten van olie- en gasproducenten. Die worden worden afgeroomd. Er was eerst sprake van een eenmalige solidariteitsheffing van 33 procent, maar dat bleek niet zo strak. Winsten boven de 20%, berekend op een gemiddelde van de laatste drie jaar, moeten de lidstaten zelf innen. Uiteindelijk komen zo samen 142 miljard euro vrij om de mensen bij te springen die hun energie-uitgaven niet meer kunnen ophoesten. En, dat zijn er niet weinigen, liet Manon Aubrey van de Linkse fractie verstaan.

Ze zwaaide met facturen van gewone burgers die op hun tandvlees zitten en de winter ingaan zonder veel hoop op verbetering. ‘Maar over de miljardairs zweeg u als vermoord’, wierp ze Commissievoorzitster Ursula von der Leyen voor de voeten. Aubrey eiste ook dat álle bedrijven die schandalige winsten hebben gemaakt in de kunstmatig opgefokte – en door Rusland uitgelokte – paniekperiode zonder onderscheid verhoudingsgewijs evenveel moeten afdragen, vooral de banken en de luxesector.

Gas en stroomprijzen loskoppelen

Von der Leyen denkt vooral aan een inkrimping van de vraag naar stroom met 5 % tijdens de piekuren, en globaal met 10 %. Maar compensatie komt er dan wel voor grote bedrijven die afschakelen op de piekuren. De Commissie rekent daarnaast op een gasbeperking van 1,2 miljard m³. De versobering zou kunnen ingaan na de Europese Top van staatshoofden en regeringsleiders op 30 september. Bedoeling van het hele plan is de winter door te raken en pas op 1 april 2023 de maatregel op te heffen.

Over de door België zo verdedigde plafonnering van de gasprijs voor álle leveranciers achtte Von der Leyen de tijd nog niet rijp. ‘Er is verder overleg nodig onder de lidstaten. Maar we moeten er wel voor zorgen dat er zich geen bevoorradingsproblemen voordoen’. Anderzijds wil ze wel werken aan een nieuw stelsel voor prijszetting. Tot vandaag wordt de Europese richtprijs voor vloeibaar gas bepaald door de zogenaamde TTF in Nederland, de Title Transfer Facility. Die is niet langer aangepast aan de huidige gasaanvoer omdat hij de kosten voor het eigenlijk omzetting van aardgas en de toegang tot het pijplijnstelsel niet of amper verrekent. De Commissie wil met de marktleiders de regels laten aanpassen aan de huidige situatie en vooral de prijsschommelingen beter onder controle krijgen. Daartoe moet ze ook de prijs van gas en van elektrische stroom van elkaar loskoppelen. Want de huidige explosie van de gasprijs weegt te zwaar door in de algemene prijs voor stroom en verwarming.

Parlement buitenspel

De rechtse fractie ID spotte onverholen met die benadering: ‘Het enige redmiddel is een prijsplafonnering’, zei Marco Zanni. ‘Wat u vertelt is pure retoriek’. Ook de conservatieve fractie (ECR) zat op dat spoor. Volgens Raffaele Fitto is meer soepelheid nodig en een krachtiger houding: ‘De prijsexplosie drijft op speculatie. Op 9 september lieten de energieministers op hun Top hun tanden zien. De gasprijs daalde meteen tot onder de 200 euro. Die houding is niet doorgetrokken, gevolg is dat de prijzen weer omhoogschieten. Dat is een ramp voor het cohesiebeleid – dat achterblijvende landen wil bijtrekken. Dat is berekend op gegevens die volstrekt achterhaald zijn.’ De prijsontkoppeling wil de Commissie tegen eind dit jaar rond hebben.

De grootste fracties, EVP en S&D, steunden Von der Leyen wel, maar met frisse tegenzin. ‘De inflatiebeperking stopt de inflatie niet’, merkte de socialistische woordvoerster Garcia Pérez op. En Manfred Weber van de christendemocraten viel ongemeen hard uit. ‘De markten zweren samen tegen de eensgezindheid van de EU. De Commissie laat na om snel in te pikken op wezenlijke crisismomenten. Verdoe je tijd niet met steeds maar nieuwe wetgeving op te stellen. Een moratorium is op zijn plaats. En u trekt maar besluiten zonder het Parlement te kennen. Dat mag nooit het nieuwe normaal worden. Alle wetgeving moet hier getoetst worden.’

Verarming

Met een inflatie van bijna 10 % blijven ook de loonaanpassingen achterwege, ze groeien maar half zoveel. Dat betekent verarming. Nog eens 5 % bij de dubbele tiende penning. Von der Leyen spiegelde evenwel een rooskleuriger toekomstbeeld voor. Europa is volop bezig zich onafhankelijk te maken van monopoliehouders: Russisch gas is al teruggedrongen van 40 % naar 9 %, de energie-omslag naar klimaatvoordelige waterstof is in volle gang, de technologie van edelmetalen en lithium (dat China resp. voor 90 % en 60 % beheert) moet in eigen handen komen. Daarom dient ingezet op digitalisering en de geest van Maastricht: groei en stabiliteit moeten altijd hand in hand gaan. Daarom moet de EU nieuwe, democratisch geleide partners zoeken en zich richten op nauwere handelsbetrekkingen.

Olena Zelenska

Von der Leyen had zich overigens voor de gelegenheid in een geel-blauw pakje gekleed. Want eregaste in het halfrond was Olena Zelenska, de vrouw van de Oekraïense president. De emotionele kant van Von der Leyens betoog ging daarom vrij lang naar de Russische invasie en het burgerleed in het land dat van Europa volledige steun blijft krijgen: geld (al 19 miljard euro), wapens, opvang, uitzicht op toetreding. ‘Moed heeft een naam: Oekraine’. Boosdoener Rusland kreeg geregeld een pak voor de broek. Poetin ondergraaft zichzelf en zijn land: ‘Zijn leger moet nu al chips halen uit vaatwasmachines en koelkasten om zijn wapentuig gaande te houden. Putin will fail, Ukraïne prevail.’

Op het tranerige af wees ze ook op de 100 miljoen die al in het onderwijs zijn gestopt, want ‘daar begint de toekomst’. Zowat 70 scholen zijn verwoest, de kinderen weten nooit of ze veilig naar huis terugkeren. Daarom ‘krijgen ze niet alleen hun boterhammen mee, maar ook een noodrantsoen en een eerstehulppakket’. Het lokte uiteraard luid applaus uit, waarop Von der Leyen aankondigde weldra naar Kiev te gaan om met Zelenski de vrije toegang tot de Europese markt uit te werken. Renew, de liberale fractie in het Parlement, heeft intussen Zelenski voor gedragen als kandidaat voor de Sacharovprijs.