Indignatie redactie 
De pers meldde het protocolincident in Ankara als de vernedering van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, door de Turkse president. Erdogan zal het gebeuren tevreden hebben gadegeslagen, maar valt de Turkse sultan daadwerkelijk hier wat te verwijten?
De persbureaus hebben de afgelopen dagen op grote schaal beelden van de top EU/Turkije op 6 april 2021 in Ankara rondgedeeld. Hierop valt te zien hoe de Turkse president Recep Tayyip Erdogan de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, en de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, ontvangt. Het blijkt een stoelendans te worden: er zijn maar twee fauteuils voor drie personen. Ursula von der Leyen gaat, na een tijdje stil gestaan te hebben, op een bank plaatsnemen.
De Europese mainstream media interpreteerden deze beelden vooral als een belediging van de Europese Unie door de Turkse autocraat. Sommige politici zagen het als een bevestiging van zijn machisme, anderen – zoals Mario Draghi – namen de gelegenheid te baat erop te wijzen dat Erdogan gewoon een dictator is. Het is echter grosso modo een volkomen verkeerd beeld van wat er zich heeft plaatsgevonden en het verhult een ernstig probleem in en van de Europese Unie.
Michel verschuilde zich achteraf over het “protocol”, maar bij eerdere gelegenheden was de ontvangst toch wat anders:
Kan het zijn dat Michel dat protocol inmiddels heeft aangepast (om Erdogan een plezier te doen)?
In een artikel van 7 april in de Volkskrant gaat men in op wat inmiddels “sofagate” genoemd wordt, en daarin wordt gesteld dat “duidelijk is dat Von der Leyen en Michel clashen, en niet voor de eerste keer. De twee ‘kampen’ betichten elkaar ervan de aandacht te willen opeisen.”
Het gesprek had in Brussel moeten plaatsvinden en president Erdogan deed er alles aan om het thuis in Ankara te houden. Het werd telefonisch opgesteld door de protocoldiensten van beide contractpartijen. De inrichting van de ontvangstruimte kwam overeen met de eisen van de Europese Unie. Het was niet president Erdogan die Ursula von der Leyen wilde vernederen.
Om te begrijpen wat er heeft plaatsgevonden moet de gebeurtenis in de context van de ontwikkeling van de instellingen van de Europese Unie worden geplaatst.
De Raad van Europese staatshoofden en regeringsleiders kwam bijeen op 25 maart, 13 dagen vóór de besprekingen in Ankara. Vanwege de Covid-epidemie was de bijeenkomst niet fysiek, maar via videoconferentie (zie hierboven). Het bracht de 27 staatshoofden samen onder voorzitterschap van Charles Michel, plus hun èchte leider: de president van de Verenigde Staten: Sleepy Joe Biden. Deze maakte duidelijk dat Washington een sterke Europese Unie nodig had om de opdrachten aan door te geven. Hij heeft verschillende instructies gegeven, waaronder het onderhouden van goede betrekkingen met Turkije ondanks de bestaande geschillen (afbakening van de grenzen in het oostelijke Middellandse Zeegebied; militaire bezetting van Cyprus, Irak en Syrië; schending van het VN-embargo tegen Libië; religieuze inmenging in Europa).
President Trump was in zijn ambtstermijn van plan de imperiale betrekkingen van de VS te vervangen door handelsbetrekkingen. Hij had zowel de NAVO als de Europese Unie ter discussie gesteld. Hij had de Europeanen hun verantwoordelijkheid laten nemen. Maar de poging van Trump om de Verenigde Staten terug te brengen in de organisatie die is voortgekomen uit de Tweede Wereldoorlog, stuitte op geen tegenstand. Alle Europese leiders vinden het handiger hun verdediging onder de “Amerikaanse paraplu” te plaatsen en daarvoor een (hoge) prijs te betalen.
Oorspronkelijk, in 1949, plaatsten de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk heel West-Europa in een ongelijke alliantie, de NAVO. Ze wilden hun invloedssfeer uitbreiden die ze met de Sovjet-Unie hadden onderhandeld. Vervolgens moedigden ze in 1957 zes NAVO-lidstaten (waarvan één militair bezet) aan om het Verdrag van Rome te ondertekenen, dat de basis voor Europese Economische Gemeenschap vormde, de voorloper van de Europese Unie. Deze nieuwe organisatie moest een gemeenschappelijke markt structureren door handelsnormen op te leggen die door de NAVO waren opgesteld. Om deze reden was de EEG georganiseerd op twee pijlers: een bureaucratie, de commissie, die verantwoordelijk is voor de implementatie van de Angelsaksische NAVO-normen, en een raad van staatshoofden en regeringsleiders, die deze beslissingen zou moeten implementeren in hun eigen land. Dit alles onder toezicht van een parlementaire vergadering die bestaat uit afgevaardigden van de nationale parlementen. Over de vorming van de Europese Unie, en dan met name de rol van de nazi’s daarin (zo was bijvoorbeeld Walter Hallstein voorzitter van de eerste Commissie van de Europese Economische Gemeenschap), hebben wij al diverse artikelen geschreven.
Aangezien dit instrument uit de Koude Oorlog tegen de USSR werd bedacht, werd het doel ervan in twijfel getrokken toen het in 1991 instortte. Na veel heen en weer gedoe dwong Washington een nieuwe architectuur af: voordat de Raad van West-Europese staatshoofden en regeringsleiders werd gehouden, kondigde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken James Baker aan dat de NAVO en de EEG, die opnieuw werd aangewezen als de Europese Unie, alle staten van het voormalige Warschaupact (met uitzondering van Rusland) zouden accepteren. De instellingen, bedoeld voor zes lidstaten, moesten worden hervormd om door zo’n 28 of meer in praktijk te worden gebracht.
De eerdere belofte van de westerse geallieerden aan Gorbatsjov (de laatste president van de Sovjet Unie) na de val van de Berlijnse Muur om geen inch naar het oosten uit te breiden, werd dus al spoedig geschonden. Inmiddels staan de Amerikanen al bij Poetin op de stoep, met de vinger wijzend naar Moskou dat zij een agressieve expansie zouden nastreven.
Toen president Trump besloot zijn land terug te trekken uit zijn imperiale verplichtingen, dachten sommige Europese politici erover om van de Europese Unie een onafhankelijke en soevereine supermacht te maken – naar het voorbeeld van de VS, ten nadele van de lidstaten. Ze censureerden de nationale begroting van Italië en klaagden Hongarije en Polen aan. Maar ze stuitten op te veel weerstand en slaagden er niet in de Commissie in een superstaat te veranderen. De terugkeer van de Amerikaanse peetvader met president Biden in de hoofdrol onthult een nieuwe institutionele uitkomst: de Commissie zou doorgaan met het omzetten van de steeds talrijker wordende NAVO-normen in Europese wetgeving en de Raad om ze om te zetten in nationale wetgeving, maar gezien het aantal lidstaten zou de president van de Europese Raad (nu Charles Michel) een executieve-functie toegekend moeten krijgen.
Tot dusver hebben binnen de Europese Unie de voorzitters van de Commissie en de Raad gelijke rechten – en de burgers géén. Als de voorzitter van de Commissie aan het hoofd stond van een enorme bureaucratie, dan was de voorzitter van de Raad een onbeduidende figuur die alleen verantwoordelijk was voor het bepalen van de agenda en het nemen van besluiten. Geen van de twee werd echter uitverkoren, maar de ambtenarij kreeg het voor het zeggen. Michel en Von der Leyen hebben dezelfde status qua protocol.
Charles Michel nu vertelde zijn tegenhanger Recep Tayyip Erdogan dat hij ernaar streefde superbaas van de Unie te worden, terwijl de voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, slechts haar superpremier was.
Het was Charles Michel, en hij alleen, die het “protocolincident” in Ankara veroorzaakte. President Erdogan was maar al te graag bereid hem deze dienst te bewijzen, omdat het de European Unionisten verdeelde (en vrouwen in Turkije überhaupt niets in te brengen hebben). Wie de video’s aandachtig bekijkt, zal ontdekken dat Charles Michel de trappen van het Witte Paleis beklimt zonder op Ursula von der Leyen te wachten, om vervolgens het beschikbare fauteuil te bezetten enen zich eraan vastklampt, in plaats vanUrsula von der Leyen de stoel t gunnen of de kamer met haar te verlaten als er geen extra stoel wordt opgetrommeld. Wie Michel’s verklaring aan het einde van het interview leest, zal merken dat hij het incident zelfs niet eens noemt. En wie de Turkse video’s van hetzelfde incident bekijkt, zal zien dat de bank waarop de voorzitter van de Europese Commissie zit tegenover een andere staat waarop de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Çavuşoğlu zit in overeenstemming met de instructies van het Europees Protocol. Er is inderdaad geen premier meer in Turkije, aangezien het regime nu een president heeft. Dus Çavuşoğlu zit terecht tegenover de Europese premier.
Het is geen diplomatiek incident, maar een poging van Charles Michel om de macht binnen de Unie te grijpen, ten koste van de Unie. De strijd is nog maar net begonnen. En voor Ursula von der Leyen hebben we nog een tip voor de volgende keer dat ze naar Turkije gaat:
