De WTO heeft miljoenen mensen belet een COVID-19 vaccin te krijgen

De Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie (EU) hebben bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO) de toegang van arme landen tot betaalbare COVID-19-vaccins effectief geblokkeerd. Het voorstel van India en Zuid-Afrika – om af te zien van de Overeenkomst inzake de ‘handelsaspecten van het intellectuele eigendom’ (TRIPS) – zou hebben afgezien van octrooien om de wereldwijde productie van vaccins aanzienlijk te verhogen. Meer dan 100 landen steunden het voorstel voordat het in maart werd geblokkeerd, en op 14 april stuurden meer dan 170 Nobelprijswinnaars en voormalige staatshoofden en regeringsleiders een open brief waarin zij er bij president Joe Biden op aandrongen de ontheffing te steunen. Ondanks de toenemende druk hebben de VS geen toezeggingen gedaan met het oog op de volgende WTO-bijeenkomst op 22 april.

(Door Rachel Carle, Truthout onderdeel van de serie Despair and Disparity: The Uneven Burdens of COVID-19 “Copyright, Truthout.org. Reprinted with permission” vertaling globalinfo.nl, foto Christian Emmer (emmer.com.ar) CC BY-NC 4.0)

Deze stap is de laatste nagel aan de doodskist voor de gelijkheid van vaccins. Slechts 10 landen hebben tot nu toe 75% van de vaccins verworven, terwijl een groot deel van het mondiale zuiden nog geen enkele dosis heeft ontvangen. Een inmiddels ‘viral’ gegane kaart van de wereldwijde uitrol van vaccins laat op grimmige wijze zien dat de toegang tot vaccins parallel loopt met economische ongelijkheid. Hoewel COVAX – een initiatief dat gezamenlijk wordt geleid door Gavi, de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations en de Wereldgezondheidsorganisatie – tot doel heeft ten minste 20% van de bevolking van een deelnemend land van vaccinatie te voorzien, is het voor veel landen gewoon te duur om de kosten te dragen. Beperkte voorraden en knelpunten bij de bevoorrading betekenen dat minder dan 2% van de wereldwijde COVID-19-vaccinvoorraad naar Afrikaanse landen is gegaan. De Wereldbank verwacht dat het 12 miljard dollar zal kosten om het continent voldoende te vaccineren en de overdracht van het virus te stoppen.

Dit is beschreven als een “vaccine-appartheid”, en heeft geleid tot wijdverspreide oproepen om de trend te bestrijden, het meest formeel door een coalitie genaamd “The People’s Vaccine“, een groep maatschappelijke organisaties die wordt gesteund door gezondheidsdeskundigen, staatshoofden en economen en die pleit voor een eerlijke toewijzing van de vaccins, die betaalbaar worden verkocht en gratis beschikbaar worden gesteld aan mensen.

Uit onderzoek blijkt dat zolang een kritiek deel van de wereldbevolking niet is gevaccineerd, alle landen vatbaar blijven voor uitbraken en varianten. De COVID-19-crisis eist niet alleen een tol op het gebied van de volksgezondheid, maar heeft ook al geleid tot een enorme economische crisis, het uiteenvallen van het onderwijssysteem en politieke onrust over de hele wereld. Een studie in opdracht van de International Chamber of Commerce Research Foundation voorspelt dat “vaccin-nationalisme” rijke landen tot 4,5 biljoen dollar kan kosten. De studie houdt rekening met handel en internationale productienetwerkrelaties en laat zien dat relatief open economieën tot 3,9% van hun BBP kunnen verliezen als hun handelspartners achterblijven bij de toegang tot vaccins. Waarom hebben de VS, het VK en de EU dan zoveel moeite gedaan om de wereldwijde toegang tot vaccins te verhinderen, als dat in hun eigen belang is?

Het antwoord is te vinden in de erfenis van het kolonialisme, het imperialisme en het neoliberale beleid. Edward Said schreef in het verleden in de Los Angeles Times: “Elk imperium vertelt zichzelf en de wereld echter dat het anders is dan alle andere imperia, dat zijn missie niet is om te plunderen en te controleren, maar om op te voeden en te bevrijden.” De Verenigde Staten leunen zwaar op de politieke retoriek van internationale samenwerking, morele eerlijkheid en mensenrechten. Op 11 maart – dezelfde dag dat de VS de TRIPS-ontheffing bij de WTO blokkeerden – gaf president Biden zijn eerste toespraak op prime time, waarin hij verklaarde: “We weten wat we moeten doen om dit virus te verslaan: de waarheid vertellen, de wetenschap volgen, samenwerken”. Bewustwording en bevrijding tot in de puntjes. Toch kan nauwelijks worden gezegd dat de VS hun eigen advies bij de WTO hebben opgevolgd. In plaats daarvan deed de VS wat we van imperiale machten mogen verwachten: plunderen.

De wetenschapper Asli Calkivik schrijft dat “het internationale systeem zijn logica blootgeeft in de periferie”. Wanneer we naar de periferie gaan – naar het lot van landen in het Zuiden – zoals we in dit geval moeten doen, zien we met nieuwe helderheid de hiërarchieën van de huidige wereldorde.

Vanaf het begin was de voorloper van de WTO, de Algemene Overeenkomst inzake Tarieven en Handel, een van de vele multilaterale instellingen die na de Tweede Wereldoorlog door geallieerde staten in het leven werden geroepen, en haar huidige vorm als WTO werd in de jaren negentig van de vorige eeuw ingesteld tijdens een volgende golf van globaliseringsinspanningen. Langdurige kritiek op de bestuursstructuur van de WTO toont aan dat de VS en Europa onevenredig veel beslissingsbevoegdheid hebben onder de WTO-leden, wat heeft geleid tot neoliberaal beleid dat een groeiende kloof tussen rijke en arme landen creëert. Corporate Europe Observatory merkt op dat de onderhandelingen tussen de lidstaten in de TRIPS-zaak werden overgelaten aan werkgroepen zonder transparantie, zonder notulen, zonder dat verzoeken om vrijheid van informatie werden ingewilligd en zonder grenzen aan de deelname van farmaceutische topfunctionarissen zoals van de Pharmaceutical Research and Manufacturers of America (PhRMA), die miljoenen hebben uitgegeven aan lobbywerk om het voorstel te torpederen. In die zin mogen we niet verwachten dat de WTO zich uitspreekt ten gunste van gelijkheid; daar is ze nooit voor ontworpen.

Als we vertrouwen op instellingen die aandringen op deze wereldorde, kunnen we slechts een zeer beperkt toekomstspectrum projecteren, variaties van nationalistisch hamsteren, schalen van dood en vernietiging – geen van hen leidt tot werkelijke gezondheid of bloei voor gemeenschappen in de politieke marges. Arundhati Roy schreef dat COVID-19 “ons een kans biedt om de doemsdagmachine die we voor onszelf hebben gebouwd te heroverwegen.” Als, zoals zij voorstelt, deze pandemie “een portaal, een poort tussen de ene wereld en de volgende” moet zijn, dan moet dit TRIPS-besluit ons aansporen er doorheen te lopen.

Rachel Carle studeert voor een master in overheidsbeleid aan de Harvard Kennedy School en bestudeert mensenrechten en mondiale instellingen.