Deze extreem-rechtse jongeren willen met geweld Nederland ‘wit’ maken

Als het gesprek net bezig is, vraagt Rinaldo Nazzaro, de Amerikaanse leider van de extreem-rechtse groepering The Base, hoe lang Steven V. al een nationaalsocialist is. ‘Een half jaar ongeveer’, zegt de dan 18-jarige jongen. ‘Mijn land zou wit moeten zijn. Ik houd er niet van hoe het nu is en zou willen dat ik dat kon veranderen.’

Steven V. komt uit Amsterdam, de meest linkse stad ter wereld, zegt hij. Hij ergert zich er dood aan de Gay Pride en transgender personen. Over migranten zegt hij: ‘Die veroorzaken alleen maar problemen, het zal nooit werken.’

Welke boeken, vraagt Nazzaro in het 40 minuten durende gesprek in oktober 2019, hebben de denkbeelden van V. beïnvloed? ‘Mein Kampf’, zegt V. En Siege, een verzameling geschriften van de Amerikaanse neonazi James Mason uit de jaren tachtig, die een heropleving beleeft in extreem-rechtse kringen. Wat sprak hem daarin aan? ‘Als hij zegt: vernietig de samenleving zoals hij nu is en begin dan te herbouwen. Verwoesten om te creëren.’

In de uitspraken klinkt het gedachtegoed van het accelerationisme door, ook wel Siege-cultuur genoemd. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) waarschuwde onlangs voor deze stroming binnen extreem-rechts. Dat een aanslag van rechts-extremisten voorstelbaar is, komt door ‘de betrokkenheid van jonge Nederlandse mannen bij internationale, online-accelerationistische netwerken’, schrijft de dienst. Een paar honderd Nederlandse jongeren tussen de 12 en 20 jaar zouden de theorie aanhangen en bespreken in appgroepen.

Voor het eerst staan in Nederland accelerationisten voor de rechter. Steven V. is een van de twee verdachten in de zaak waarin de rechter donderdag uitspraak doet. Het Openbaar Ministerie (OM) eist een half jaar cel en een werkstraf. Wat is accelerationisme precies en waarom baart deze stroming nu zo veel zorgen?

In de kern draait het accelerationisme om het ineenstorten van de maatschappij. Aanhangers zijn ervan overtuigd dat de westerse beschaving al langer in een neerwaartse spiraal zit en willen dat proces bespoedigen met bijvoorbeeld aanslagen, polarisatie en sabotageacties. Daarmee hopen ze een rassenoorlog uit te lokken, zodat ze daarna een witte etnostaat kunnen stichten.

Het is een cultuur die doordrenkt is van een geromantiseerd ondergangsdenken. ‘We will rise from the ashes’, is het credo dat in vele vormen terugkeert. De beeldtaal is een mengelmoes van nazistische symbolen en Noorse mythologie, zoals runentekens. Ook sommige groepen die op 6 januari het Capitool in Washington bestormden, droegen symbolen van deze stroming. Zoals een Siege-masker: een zwarte doek met de kaak van een doodshoofd erop.

Ten grondslag aan het accelerationisme ligt de complottheorie dat het witte ras met opzet wordt uitgedund, met als boosdoener vaak de Joodse elite. Zulke ideeën over ‘omvolking’ leven breder bij uiterst-rechts.

Accelerationisten onderscheiden zich van andere extreem-rechtse stromingen door hun geloof dat er geen politieke oplossing bestaat. Onder meer doordat het witte ras een steeds kleiner deel van het electoraat zou uitmaken. Dus is geweld de enige overgebleven optie, vinden ze.

Ook aan Steven V. wordt bij zijn intakegesprek voor The Base, dat Nieuwsuur afgelopen januari voor het eerst publiceerde, gevraagd of hij gelooft dat de politiek iets aan de veronderstelde problemen kan doen. Niet meer, zegt hij. Hij is gestaag de hoop daarop verloren.

Met het gesprek, dat de Volkskrant heeft ingezien, krijgt V. eind 2019 toegang tot de chatgroep van The Base, die op het hoogtepunt zo’n vijftig aanhangers uit onder meer de VS, Canada, Australië en Scandinavië heeft. In zijn eerste berichten zegt V. (bijnaam Dutchthedutchman) dat hij het liefst een vuurwapen zou kopen, maar dat dat helaas niet kan in Nederland.

‘Ik draag altijd een dolk’, zegt Fabio I., de andere Nederlander, ook net toegelaten tot de groep. ‘Het type van de Hitlerjugend.’ Fabio stelt zichzelf voor: 18 jaar oud, uit Dordrecht, een van de slechtste steden van Nederland, zegt hij, vol met Surinamers en Marokkanen. Zijn bijnaam is Feuerjugend.

Ze sturen foto’s van zichzelf. Fabio met een SS-pet en een steekmes. Steven met een nazihelm op en een bijl in zijn handen. ‘Battle ready’, schrijft hij. Beiden dragen het kenmerkende Siege-masker.

Om hun toewijding aan de groep te bewijzen, spuiten ze ergens in Nederland het logo van The Base op een viaduct. In andere Telegram-groepen scheppen Fabio en Steven op dat zij de eerste Nederlandse leden zijn van The Base en hier een lokale cel van de groep gaan runnen. Ze denken dat onbespied te doen, maar er lezen ook buitenstaanders mee.

In oktober vorig jaar worden de jongens opgepakt, nadat de AIVD justitie heeft ingelicht. Een jaar later zitten I. en V. tegenover de rechter. Schuchter leggen ze uit wat ze destijds bezielde. ‘Je denkt er niet bij na’, zegt V. over de haatdragende teksten die hij deelde. ‘Je gaat er in mee.’

Justitie vervolgt ze voor deelname aan een terroristische organisatie en opruiing. V. wordt ook verdacht van het beramen van een terroristische aanslag. In een appgroep stelt hij voor premier Mark Rutte te vermoorden terwijl die naar zijn werk fietst. V. zegt de routes van de premier te kennen. Ondanks de forse verwijten eist justitie een relatief lage straf: een half jaar cel en een werkstraf. De officier ziet af van een hoge eis, omdat het gaat om jongeren die berouw tonen, goed meewerken aan hun behandeling en verminderd toerekeningsvatbaar zijn.

De huidige accelerationisten zijn vaak geïnspireerd door enkele recente aanslagen van extreem-rechtse terroristen. Brenton Tarrant, de Australiër die in maart 2019 in Christchurch 51 mensen vermoordde toen hij het vuur opende in een moskee, wijdde een heel hoofdstuk aan de denkbeelden van deze extreem-rechtse stroming in zijn manifest met de titel The Great Replacement. Ook de aanslag‑ plegers bij de supermarkt in het Amerikaanse El Paso (Texas) in augustus 2019 en een synagoge in California in april 2019 verwezen naar het accelerationisme.

De denkbeelden waren destijds al in opmars, doordat de Siege-teksten van James Mason sinds 2015 opnieuw werden verspreid op het fascistische forum Iron March. Dat forum vormde de geboortegrond van meerdere extreem-rechtse groeperingen, zoals Atomwaffen Division. Daarvan was Mason op de achtergrond ideoloog en adviseur.

Op Iron March, dat zo’n 1.200 vaste gebruikers had, ontstond ook de standaard voorgeschreven literatuur en de kenmerkende stijl van het extreem- rechtse accelerationisme: maskers met skeletten en Duitse gevechtstenues in camouflagekleuren. Maar door de aanslagen in Christchurch en El Paso brak de theorie breder door, vooral op grotere, ongereguleerde fora waar zich niet alleen neonazi’s ophielden, zoals Gab en 8chan.

De namen van de aanslagplegers gaan in die kringen rond als die van heiligen. ‘De rode draad is sociaal darwinisme’, zegt Matthew Feldman, een hoogleraar die getuige-deskundige was bij 24 Britse rechtszaken met jonge extreem-rechtse verdachten. ‘Door een aanslag te plegen, kun je bewijzen dat je een echte Ariër bent, een echte strijder, door jezelf te selecteren en een heilige te worden voor je ras.’

Om klaar te zijn voor de rassenoorlog, zien accelerationisten het als hun taak om zich te bewapenen, militaire training te volgen en survivalvaardigheden te leren. Bij de zaak tegen Fabio I. en Steven V. was een deel van de verdediging: we waren slechts geïnteresseerd in survivallen en zelfverdediging. De NCTV constateert dat aanhangers doorgaans een grote fascinatie voor de krijgsmacht hebben. Dat geldt ook voor I. en V.: beiden meldden zich aan bij defensie.

Ook de leider van de Canadese cel van The Base, Patrik Mathews (29), was reservist in het leger. Nadat een journalist van een regionale Canadese krant zich undercover had aangemeld bij de Canadese cel en daarover publiceerde, vluchtte Mathews naar de Verenigde Staten. Daar bereidde hij samen met Afghanistan-veteraan Brian Lemley Jr. (35) een terroristische aanslag voor.

‘Je wil instabiliteit creëren, treinen laten ontsporen, snelwegen dichtgooien’, hoorde een andere infiltrant – ditmaal van de FBI – Mathews verkondigen. ‘Zo kun je de economische ineenstorting van de Verenigde Staten binnen een week aftrappen.’ Beide mannen werden onlangs veroordeeld tot negen jaar cel, vanwege het plannen van een terroristische aanval in Virginia. The Base werd dit jaar opgenomen op de terrorismelijst in Canada, het Verenigd Koninkrijk, Australië en de Verenigde Staten.

Ook in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland zijn recent jonge mannen, van respectievelijk 16 en 23 jaar oud, veroordeeld tot celstraffen voor het plannen van terroristische aanvallen uit naam van de Feuerkrieg Division, een organisatie vergelijkbaar met The Base. Nadat een infiltrant de interne chats van die organisatie had gelekt, bleek de oprichter – gebruikersnaam ‘Commander’ – een Est van slechts 13 jaar oud.

Fabio I. en Steven V. kun je archetypen voor de nieuwe lichting accelerationisten noemen. Ze radicaliseerden op jonge leeftijd, zijn actief in meerdere, internationale chatgroepen en zijn gefrustreerd over de maatschappij. I. zei op de zitting hoe jaloers hij was op ‘Antillianen, Surinamers en Marokkanen’ die in zijn buurt in dure auto’s rijden. ‘Ze worden voorgetrokken.’

Bovendien zijn I. en V., net als veel andere aanhangers, volgens rapporten van de psycholoog en reclassering ‘psychologisch zwak’. Ze hebben weinig vrienden en zijn verminderd toerekeningsvatbaar. I. heeft een vorm van autisme. V. zei op de zitting dat hij de neiging heeft tot extreem zwart-witdenken. Dit soort jongens zijn volgens de NCTV gevoelig voor het extremisme van accelerationistische groepen.

Maar het is lastig in te schatten wie daadwerkelijk de stap naar concrete plannen kan maken. In de gelekte chats worden gesprekken over nieuwe videospellen afgewisseld met extreem gewelddadige taal en plaatjes. De berichten van Fabio I. over het neermaaien van ‘negers, homo’s en pedoseksuelen’ en het met ‘duizend nazi’s’ infiltreren van politieke partijen wijzen volgens zijn advocaat op een ‘kinderlijke fantasiewereld’. I. en V. zouden slechts toetsenbordhelden zijn.

Toch kunnen aanhangers online wel degelijk de hele ’terroristische cyclus’ doorlopen, stelt Feldman, directeur van Centre for Analysis of the Radical Right. ‘Van het kopen van wapens, het surveilleren van doelwitten via Google Maps en een sociaal netwerk dat je ondersteunt op internetfora als Reddit: alles wat je nodig hebt, vind je online. Daardoor zijn de individuele kosten van terrorisme veel lager dan vroeger.’

Neonazistische organisaties waren voorheen vergelijkbaar met een sportclub, inclusief lidmaatschap, een clubblad, bijeenkomsten en een voorzitter, zegt Feldman. Maar accelerationisten organiseren zich, naar de ideeën van James Mason, in kleine, zelfsturende cellen zonder leider. De modus operandi zijn ‘lone wolf’-aanslagen, aanvallen van eenlingen. Zij hoeven niet te wachten op een leider die ze vertelt wat te doen. Een ‘copycataanslag’ door een accelerationistische eenling is in Nederland dan ook voorstelbaar, concludeert de NCTV.

Deze eenlingen kunnen zich overal ter wereld bevinden. The Base-leider Nazzaro rekruteerde vanuit zijn standplaats Sint Petersburg aanhangers in de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Australië, Scandinavië en Nederland. Ook de ambities zijn internationaal van aard. ‘Onze terror komt eraan’, schreef Fabio I. in een Telegramgroep, ‘en onze haat zal zich verspreiden over de hele wereld.’

De gefragmenteerde organisatiestructuur maakt de accelerationisten grillig en ongrijpbaar. Door het gebrek aan hiërarchie ‘gaat er minstens zo veel dreiging uit van de aanjagers als de volgers’, concludeert de NCTV vorige maand in het meest recente dreigingsbeeld. Volgens Feldman is de verwachting dat ‘do-it-yourselfaanslagen’ door autodidacten met zelfgemaakte wapens, zoals de aanslag op een synagoge in het Duitse Halle waarbij in 2019 twee doden vielen, de komende jaren vaker voorkomen.

Zo ver kwam het in Nederland nog niet. Twee jaar nadat Nazzaro aan Steven V. had verteld hoe belangrijk zijn rol als een van de oprichters van de Nederlandse cel is, hangt hem een half jaar cel boven het hoofd. Maar de vervolging van de twee jonge accelerationisten betekent niet dat het gevaar is geweken, benadrukt de NCTV.

Extreem-rechtse groeperingen duiken na een periode van arrestaties en onlineverbanning vaak onder andere namen elders op, schrijft de dienst. De dreiging van het accelerationisme in Nederland kan dan op korte termijn toenemen ‘door geraffineerde online werving’. Nazzaro liet in april na een paar maanden stilte aan journalisten van Vice weten dat hij The Base weer aan het opbouwen is. Veilig vanachter zijn computer in Sint Petersburg.