Donald Trump en het keizerlijke presidentschap: wat staat ons te wachten?

De macht van de president Trump is in de loop van de Amerikaanse geschiedenis enorm uitgebreid. Nu hebben we ze weer aan hem teruggegeven.

Trump  – Nu het stof is neergedaald na de verkiezingsdag , is het de moeite waard om te bedenken dat niet alleen de verkiezingsuitslagen op het spel staan, maar ook de toekomst van het presidentschap en zijn bevoegdheden. In de loop van het eerste kwart van deze eeuw heeft het Amerikaanse presidentschap steeds meer macht verzameld, waardoor het ambt steeds minder wordt beperkt door het Congres of de rechtbanken. Met de herverkiezing van Donald Trump is de glijbaan naar een gevaarlijk machtige president een moment van afrekening bereikt, met name als het gaat om buitenlandse zaken en oorlogsvoering.

Presidentiële bevoegdheden

In de Amerikaanse geschiedenis hebben presidenten herhaaldelijk geprobeerd hun macht te vergroten, nergens meer dan in de context van oorlog. Zoals historicus James Patterson heeft opgemerkt, “waren oorlog en de dreiging van oorlog vanaf het begin belangrijke bronnen van presidentiële macht.”

Of het nu George Washington’s aandringen was dat hij degene was die het buitenlands beleid formuleerde als het ging om diplomatie, verdragen en meer; Thomas Jeffersons bewering van volledige controle over het al dan niet aanvallen van de Barbarijse piraten; James Polks beslissing om acties te ondernemen die het risico van oorlog met Mexico met zich meebrachten; of Abraham Lincolns “verregaande beweringen van autoriteit” in het tijdperk van de Burgeroorlog, aanspraken van de uitvoerende macht op autoriteit als het gaat om zaken van buitenlandse betrekkingen en oorlogsvoering zijn een blijvend kenmerk van de Amerikaanse geschiedenis.

De 20e eeuw zag een voortdurende toename in de bevoegdheden van het presidentschap. Zoals historicus Jeremi Suri opmerkt in zijn boek ” The Impossible Presidency “, waren de vier termijnen van Franklin D. Roosevelt een transformatief moment, waarbij de verantwoordelijkheden van de president in feite werden vermenigvuldigd met als uiteindelijk doel om “de nationale uitvoerende macht de dominante speler te maken in alle delen van het Amerikaanse leven.” De presidenten die Roosevelt opvolgden, bleven dergelijke uitgebreide bevoegdheden vertonen, vooral als het ging om buitenlandse zaken.

Zoals de rechtsgeleerde Matt Waxman  ons eraan herinnerde,  trok FDR’s opvolger, Harry Truman, ten strijde in Korea zonder toestemming van het Congres. Dwight D. Eisenhower , die wel overleg pleegde met het Congres over de noodzaak om de door de VS geallieerde Pacifische kusteilanden te beschermen tegen mogelijke Chinese agressie en in zijn afscheidsrede waarschuwde voor “het militair-industriële complex”, geloofde nog steeds “dat de president brede bevoegdheden had om geheime oorlogen te voeren zonder specifieke goedkeuring van het Congres.”

In feite oefende zijn opvolger, John F. Kennedy, die bevoegdheden op grote schaal uit in het incident in de Varkensbaai. Richard Nixon lanceerde in 1970 eenzijdig en in het geheim de invasie van Cambodja en Ronald Reagan creëerde een geheim Midden-Amerikaans buitenlands beleid, terwijl hij de ongeoorloofde overdracht van fondsen en wapens aan de Nicaraguaanse rebellen, de Contra’s, regelde van de verkoop van Amerikaanse wapens aan Iran, ondanks het feit dat dergelijke financiering verboden was door een wet van het Congres, het Boland Amendement.

De 21e eeuw

Zelfs binnen de context van herhaalde presidentiële handelingen die werden verricht zonder instemming van het Congres (of vaak zelfs zonder medeweten) en in weerwil van de constitutionele controles op de bevoegdheden van het presidentschap, zag de 21e eeuw een grote toename in claims van uitvoerende macht. In naam van oorlog heeft deze eeuw een verbazingwekkende erosie van beperkingen op diezelfde macht gezien, zoals Yale rechtenprofessor Harold Hongju Koh beschrijft in zijn verhelderende nieuwe boek, ” The National Security Constitution in the Twenty-First Century .”

Aan het begin van deze eeuw leidden de aanslagen van 11 september 2001 tot een onmiddellijke escalatie van de presidentiële macht en het uitvoerende unilateralisme. In naam van de nationale veiligheid gaf president George W. Bush een bevel dat de onbeperkte detentie van gevangenen autoriseerde in wat al snel bekend werd als de Global War on Terror. Hij richtte ook een  offshore gevangenis van onrecht op  in Guantánamo Bay, Cuba, en  autoriseerde militaire commissies  in plaats van federale rechtszaken voor terrorismeverdachten die in het buitenland waren gevangengenomen.

Na 9/11 autoriseerde George W. Bush de onbeperkte detentie van gevangenen in wat bekend werd als de Global War on Terror. Hij richtte ook een offshore gevangenis van onrecht op  in Guantánamo Bay.

Ondertussen gaven het Congres en de rechtbanken consequent gehoor aan de wil van de president als het ging om acties die werden ondernomen in naam van die oorlog tegen terreur. Een week na de aanslagen van 9/11 nam het Congres de  Authorization for the Use of Military Force aan , die zijn eigen bevoegdheid in Artikel I van de Grondwet om de oorlog te verklaren ondermijnde en zijn bevoegdheden om presidentiële acties te beperken verzwakte, zorgvuldig geformuleerd in de  War Powers Resolution uit 1973 , die werd aangenomen om te beschermen tegen het soort geheime betrokkenheid bij oorlog dat Nixon eenzijdig had geautoriseerd in het Vietnam-tijdperk.

Nu, de rug toekerend aan de macht die hen gegeven was door de Grondwet en de WPR, stemde het Congres, met die AUMF, in met de uitbreiding van de presidentiële bevoegdheden en opende de deur voor de rampzalige oorlogen in Afghanistan, Irak en elders begin deze eeuw.

De president, zo stelde het, was “gemachtigd om alle noodzakelijke en gepaste kracht te gebruiken tegen die naties, organisaties of personen die hij vaststelde als de terroristische aanslagen die plaatsvonden op 11 september 2001 gepland, geautoriseerd, gepleegd of geholpen hebben, of die dergelijke organisaties of personen onderdak verleenden, om toekomstige daden van internationaal terrorisme tegen de Verenigde Staten door dergelijke naties, organisaties of personen te voorkomen.”

In oktober 2001 nam het Congres ook de  USA Patriot Act aan . Deze omvatte een uitbreiding van de presidentiële macht in eigen land in naam van de bescherming van de natie in de oorlog tegen terreur, inclusief het autoriseren van sterk uitgebreide surveillancebeleid dat onder andere geheime surveillance en doorzoekingen zou omvatten  die plaatsvonden zonder bewijs van wangedrag, met name in moslimgemeenschappen in dit land die als inherent verdacht werden beschouwd in naam van de oorlog tegen terreur.

Toen Barack Obama in januari 2009 het Witte Huis betrad, lag er voor zijn regering dan ook een opvallend ruimere definitie van de bevoegdheden van het presidentschap op tafel.

Obama’s presidentschap

Barack Obama, voormalig hoogleraar constitutioneel recht, beloofde enkele van de meest flagrante, buitengerechtelijke schendingen van de regering-Bush ongedaan te maken, waaronder het bestaan ​​van de Guantánamo Bay Detention Facility en het gebruik van marteling (of wat de regering-Bush beleefd “verbeterde verhoortechnieken” noemde) die door het unilateralisme van de uitvoerende macht werd geautoriseerd als onderdeel van de oorlog tegen terreur.

In wat bekend werd als de “trust me”-regering, beloofde Obama ook het beleid van buitensporige bewaking te hervormen dat in de oorlog tegen terreur werd geïmplementeerd. In 2013 prees David Cole, een advocaat voor burgerrechten en momenteel de nationale juridische directeur van de ACLU, Obama voor het maken van substantiële “verschuivingen” richting terughoudendheid door formeel een einde te verklaren aan veel van de “meest agressieve beweringen van uitvoerende macht” van de regering-Bush.

Maar hoewel Obama inderdaad een aantal van de meest opvallende excessen uit het Bush-tijdperk heeft teruggeschroefd, viel zijn staat van dienst op het gebied van presidentiële hervormingen aanzienlijk tegen. Jameel Jaffer, de oprichter van het Knight First Amendment Institute, betwistte bijvoorbeeld Cole’s beweringen , verwijzend naar de voortdurende afhankelijkheid van de regering-Obama van illegale en buitengerechtelijke beleidsmaatregelen die Bush’ agressieve acties al in werking hadden gesteld – waaronder afluisteren zonder bevelschrift, onbepaalde detentie en de militaire commissies om gevangenen in Guantánamo te berechten.

Bovendien, zoals Jaffer aangaf, vertrouwde de regering-Obama vaak op de bevoegdheden die het presidentschap in die AUMF van 2001 waren verleend om wereldwijd gerichte dodelijke drone-aanvallen te autoriseren, zoals in het geval van de drone-moord op de Amerikaanse burger Anwar al-Awlaki , zonder verdere toestemming van het Congres, door de definitie van “dreigendheid” uit te breiden om te lijken te voldoen aan de  internationale rechtsstaat .

Als het ging om dergelijke gerichte moorden — een militaire tactiek die werd geïntroduceerd onder George W. Bush, maar die   tijdens de Obama-jaren sterk werd uitgebreid voor aanvallen in Pakistan, Somalië en Jemen — behield de president voor zichzelf het recht om het laatste woord te hebben bij het autoriseren van dergelijke aanvallen. Zoals de New York Times destijds meldde: “Niets anders in de eerste termijn van Obama heeft liberale aanhangers verbijsterd en conservatieve critici zo in verwarring gebracht als zijn agressieve antiterrorisme-record.

Zijn acties zijn vaak ondoorgrondelijk gebleven, verhuld door ongemakkelijke geheimhoudingsregels, gepolariseerd politiek commentaar en de eigen diepe terughoudendheid van de president.” 

Hoewel hij als juridisch adviseur van het ministerie van Buitenlandse Zaken in de regering-Obama diende, geeft Harold Hongju Kou in zijn waarschuwingen over de gevaren die de afglijding naar unilaterale presidentiële bevoegdheden met zich meebracht, toe dat de president meer had kunnen doen om de uitbreiding van de bevoegdheden van de president in het Bush-tijdperk in te perken.

“[D]e voorzichtige regering-Obama”, schrijft hij, “slaagde erin de slinger van de nationale veiligheid slechts gedeeltelijk terug te draaien” naar beperking van de uitvoerende macht via de rechtbanken en het Congres. Hoewel de “cascade van illegaliteit” die de oorlog tegen terreur in het Bush-tijdperk definieerde, inderdaad enigszins door Obama werd aangepakt, bleef het, herinnert Koh ons eraan, “ondergecorrigeerd” – inclusief het niet nastreven van “sterkere verantwoording voor eerdere CIA-martelingen en de koppige voortzetting van een Guantanamo-detentiebeleid.”

Hoewel Obama zich strikter aan de beperkingen van de presidentiële macht hield dan zijn voorganger, voerde zijn regering niet de structurele en procedurele veranderingen door die nodig waren om toekomstige presidenten ervan te weerhouden in de voetsporen van de regering-Bush te treden, zoals we al snel zouden leren, aangezien, zoals Koh aangeeft, de uitgebreide unilaterale presidentiële en uitvoerende bevoegdheden onder Donald Trump “sterk zouden worden geïntensiveerd”.

De Trump-jaren

Het eerste presidentschap van Trump heeft de beweringen over uitgebreide presidentiële macht enorm versneld. Jack Goldsmith en Bob Bauer , advocaten die respectievelijk in de regeringen van Bush en Obama werkten, dienden, zoals ze het zelf zeggen, “heel verschillende presidenten” en hebben “verschillende politieke opvattingen”. Toch zijn ze het erover eens dat de regering van Trump de ongecontroleerde presidentiële autoriteit naar een nieuw niveau heeft getild.

In hun boek uit 2020, ” After Trump: Reconstructing the Presidency “, beweren ze dat “Donald Trump het presidentschap op manieren heeft geleid die de kwetsbaarheid ervan voor gevaarlijke excessen van autoriteit en gevaarlijke zwakheden in verantwoordingsplicht onthullen.”

En zoals ze maar al te duidelijk maken, was (en blijft) de inzet hoog. “De vaak onhandige Trump”, schrijven ze, “liet ook diepere scheuren in de structuur van het presidentschap zien die, zo vrezen we, een toekomstige president zou kunnen uitbuiten op een manier die vergelijkbaar is met die van Trump – maar veel vaardiger en met nog meer effect.”

En met de recente beslissing van het Hooggerechtshof om de immuniteit van Donald Trump te handhaven voor daden die werden verricht terwijl hij in het Oval Office zat, zijn de boeien die ooit presidentiële daden in oorlogstijd aan de autorisatie van het Congres bonden, nu waarschijnlijk volledig van tafel, mocht een president vastbesloten zijn om op eigen initiatief te handelen.

(Zoals rechter Sonia Sotomayor schreef in haar afwijkende mening, zal de uitspraak “desastreuze gevolgen hebben voor het presidentschap en voor onze democratie”, en betoogde dat het in essentie “de president de wet zal laten overtreden, hem de attributen van zijn ambt voor persoonlijk gewin zal laten uitbuiten, hem zijn officiële macht voor kwade doeleinden zal laten gebruiken.”)

De Biden-jaren

Als het gaat om het erkennen van de grenzen van de presidentiële bevoegdheden, heeft Joe Biden een opvallend gemengd trackrecord. Hij trok onmiddellijk Trumps uitvoerende bevel in, bekend als “het moslimverbod”, wilde Guantánamo sluiten (maar is daar nog niet in geslaagd), sloot zich opnieuw aan bij het klimaatakkoord van Parijs en herleefde internationale banden over de hele wereld die door Trump waren verstoord. En toch ging die typische institutionalist, die trots was op zijn vermogen om met het Congres samen te werken, toch over op presidentieel unilateralisme in de uitvoering van buitenlandse zaken.

Zoals Koh het stelt: “In buitenlandse zaken opereert zelfs de langdurige senator Joe Biden — die zijn liefde voor de Senaat breed uitdraagt ​​— nu bijna volledig op basis van uitvoerend decreet,” inclusief een beroep op “geheime beleidsmemoranda, met minimaal toezicht van het Congres.” Over het geheel genomen heeft Biden in feite meer uitvoerende bevelen uitgevaardigd dan welke president dan ook sinds Richard Nixon.

Hoewel Biden wijselijk vertrouwde op een interdepartementale groep advocaten om hem te adviseren over beslissingen over de nationale veiligheid, gaf hij, na hun advies, “niet-bindende politieke overeenkomsten, memoranda van overeenstemming, gezamenlijke communiqués en af ​​en toe ‘uitvoerende overeenkomsten plus’ uit,” net zoals Obama had gedaan met de klimaatakkoorden van Parijs en de nucleaire deal met Iran, waarbij hij vertrouwde op “bestaande wettelijke kaders” in plaats van nieuwe machtigingen van het Congres.

Toen het op de oorlog in Oekraïne aankwam, leunde Biden zwaar op “het gecoördineerde gebruik van sancties, die bijna wekelijks na de invasie werden versterkt.” De meeste van deze sancties werden, zoals Koh ook aangeeft, vastgesteld ‘door middel van uitvoerende bevelen en regelgevende decreten’, in plaats van in overleg met het Congres.

Onze toekomst

Een tweede presidentschap van Trump zal ongetwijfeld de unilaterale presidentiële bevoegdheden naar een nieuw niveau tillen. Hij heeft immers al aangegeven dat hij de VS uit de NAVO zou kunnen terugtrekken en  de steun aan Oekraïne zou kunnen beëindigen  . Trump zal zich waarschijnlijk ook niet laten afschrikken door het Congres.

In een verslag over Project 2025, het bijna 1.000 pagina’s tellende voorschrift van de Heritage Foundation voor een tweede presidentschap van Trump, voornamelijk geschreven door voormalige ambtsdragers in de eerste Trump-regering, melden New York Times-verslaggevers Jonathan Swan, Charlie Savage en Maggie Haberman dat Trump “en zijn medewerkers” van plan zijn om “de autoriteit van de president over elk onderdeel van de federale overheid te vergroten dat nu, volgens de wet of traditie, opereert met enige mate van onafhankelijkheid van politieke inmenging door het Witte Huis.”

In het bijzonder is het standpunt van Project 2025 over kernwapens een herinnering aan hoe gevaarlijk een president zal zijn die weigert zich te laten beperken door de wet of precedent. In zijn eerste ambtstermijn trok Trump zich immers eenzijdig terug uit de nucleaire deal met Iran en legde hij dat land opnieuw sancties op, waardoor de leiders zijn nucleaire capaciteit vergrootten. Ondertussen is de mars richting nucleaire confrontatie wereldwijd versneld. Als reactie hierop pleit Project 2025 voor het nog verder opvoeren van het Amerikaanse nucleaire arsenaal.

“[D]e Verenigde Staten moeten duidelijk hun nucleaire arsenaal moderniseren, aanpassen en uitbreiden”, aldus het verdrag, om “Rusland en China tegelijkertijd af te schrikken”, en voegde eraan toe dat de VS “een nucleair arsenaal moet ontwikkelen met de omvang, verfijning en maatwerk – inclusief nieuwe capaciteiten op theaterniveau – om ervoor te zorgen dat er geen omstandigheid is waarin Amerika wordt blootgesteld aan ernstige nucleaire dwang.”

Beschouw dat alles als een angstaanjagende visie op onze nu al te nabije toekomst: een president die bevrijd is van de beperkingen van de Grondwet, ongecontroleerd door het Congres of de rechtbanken — of door zijn kabinetsadviseurs. In de woorden van Ali Velshi van MSNBC heeft Project 2025 het toneel gezet voor Donald Trump om het tegenovergestelde te zijn van wat de grondleggers van dit land voor ogen hadden, “een koning”, omringd niet door “groepen gekwalificeerde experts” maar door “onverzettelijke ja-knikkers”.

(On)vertrouwen in het presidentschap

De groeiende macht van het presidentschap heeft zich in het volle zicht voltrokken, aangezien unilaterale bevoegdheden zich decennium na decennium hebben opgehoopt in het Oval Office, terwijl de recente keuze van de president ook een grimmige keuze is geworden over de aard en bevoegdheden van het presidentschap zelf. Met name de toename van uitvoerende bevoegdheden is samengevallen met een sluipend wantrouwen jegens de overheid in dit land.

Sinds het begin van de jaren zestig, toen bijna 80% van de Amerikanen zei dat ze de overheid “meestal” vertrouwden, schommelt het vertrouwen van het publiek in de federale overheid van dit land rond de 20%, aldus het Pew Research Center . En dat is niet zo vreemd. Wanneer het kantoor van de president weigert de checks and balances te accepteren die ten grondslag liggen aan het democratische systeem, valt het vertrouwen van het land in onderhandelde, redelijke en ingetogen uitkomsten begrijpelijkerwijs weg.

Helaas lijken de voordelen van het herstellen van het idee van checks and balances, dat aan de oorsprong van de natie ligt, in deze tijd steeds meer op een ouderwetse droom.