Een grimmige toekomst: hersteld neoliberalisme of hybride neofascisme?

Nu het spook van een Nieuwe Grote Depressie over het grootste deel van de planeet zweeft, zijn realpolitik-perspectieven voor een radicale verandering van het kader van de politieke economie waarin we leven niet bepaald bemoedigend.

Westerse heersende elites zullen talloze tactieken inzetten om de passiviteit van populaties die nauwelijks de facto uit huisarrest zijn voortgekomen, te bestendigen, waaronder een massale disciplinaire – in Foucault-zin – drijvende kracht achter staten en zakelijke / financiële kringen.

In zijn nieuwste boek,  La Desaparicion de los Rituales , laat Byung-Chul Han zien hoe totale communicatie, vooral in een tijd van pandemie, nu samenvalt met totale waakzaamheid:

‘Overheersing staat voor vrijheid. Big Data genereert een dominante kennis die de mogelijkheid biedt om in te grijpen in de menselijke psyche en deze te manipuleren. Zo bezien is de data-imperatief van transparantie niet een voortzetting van de Verlichting, maar het einde ervan. ‘

Deze vernieuwing van Foucaults Discipline en Punish valt samen met berichten dat de ondergang van het neoliberale tijdperk enorm overdreven is.

In plaats van een simplistische duik in het populistische nationalisme, wijst wat er aan de horizon is vooral op een  neoliberalisme-restauratie  – massaal gesponnen als een nieuwigheid en met enkele keynesiaanse elementen: tenslotte, in het post-Lockdown-tijdperk, om de markten te “redden” particulier initiatief moet de staat niet alleen ingrijpen, maar ook een eventuele ecologische transitie faciliteren.

Waar het op neerkomt: we worden misschien geconfronteerd met een louter cosmetische benadering, waarbij de diepe structurele crisis van het zombiekapitalisme – die nauwelijks beweegt onder impopulaire “hervormingen” en oneindige schulden – nog steeds niet wordt aangepakt.

Wat gaat er ondertussen gebeuren met diverse fascismen? Eric Hobsbawm liet ons in  Age of Extremes zien hoe de sleutel tot fascistisch rechts altijd massamobilisatie was: “Fascisten waren de revolutionairen van de contrarevolutie”.

Misschien gaan we verder dan louter, grof neofascisme. Noem het hybride neofascisme. Hun politieke sterren buigen voor de wereldmarktverplichtingen en schakelen tegelijkertijd de politieke concurrentie om naar de culturele arena.

Dat is waar het bij ‘illiberalisme’ om draait: de mix tussen neoliberalisme – onbeperkte kapitaalmobiliteit, dictaten van de Centrale Bank – en politiek autoritarisme. Hier vinden we Trump, Modi en Bolsonaro.

Van antropoceen tot kapitaloceen

Om het neoliberalisme van zombies tegen te gaan, zijn degenen die een andere wereld geloven een mogelijke droom van een sociaal-democratische heropleving; herverdeling van rijkdom; of in ieder geval neoliberalisme met een menselijk gezicht.

Dat is waar het eco-socialisme opduikt: een radicale breuk met de dictaten van de godin van de markt, het product van een gezonde rebellie tegen ultra-autoritair neoliberalisme en illiberalisme.

Kortom, dat zou kunnen worden gezien als een zachte aanpassing van de analyses van Thomas Piketty: de dominantie van het kapitaal door de economische democratie doorbreken, in de geest van de sociaaldemocratie van het midden van de 19e eeuw.

Het is in dit opzicht best interessant om volledig geautomatiseerd luxe-communisme te beschouwen  , door Aaron Bastani, een verfrissend utopisch manifest waarin we zien dat als de samenleving eenmaal is ontdaan van al het overbodige dat verband houdt met vervreemding, het voor iedereen nog steeds mogelijk is om alle noodzakelijke technische middelen te vinden om ‘in luxe’ te leven zonder toevlucht te nemen tot oneindige groei opgelegd door Capital.

En dat brengt ons bij de directe link tussen het  Antropoceen  en wat door de Franse econoom Benjamin Coriat is geconceptualiseerd als het  Capitaloceen .

Capitaloceen betekent dat onze huidige staat van verschrikkelijke planetaire achteruitgang niet moet worden gekoppeld aan een ongedefinieerde ‘mensheid’, maar ‘aan een zeer gedefinieerde mensheid, georganiseerd door een roofzuchtig economisch systeem’.

De toestand van de planeet onder het Antropoceen moet absoluut verbonden zijn met het hegemoniale economische systeem van de afgelopen twee eeuwen: de manier waarop we ons productiesysteem hebben ontwikkeld en willekeurige discriminerende praktijken legitimeren.

Het komt erop neer: om verder te gaan, moet de economie worden geheroriënteerd en heropgebouwd, als onderdeel van een “oerknal in het openbare en economische beleid”.

In het Antropoceen moet de mens van Promethee worden beheerst, zodat de verkrachting van Moeder Aarde op de juiste manier kan worden aangepakt.

Capitalocene van zijn kant beschrijft kapitaal als de cruciale wortel en conditioner van het huidige wereldsysteem.

Het resultaat van de strijd tegen de verwoestende effecten van Kapitaal zal de mogelijke toekomst van ecosocialisme bepalen.

En dat heroriënteert het belang van de commons – veel verder dan de tegenstelling tussen particulier eigendom en openbaar eigendom.

Coriat heeft laten zien hoe Covid-19 de noodzaak van de commons blootlegde en het onvermogen van het neoliberalisme om het aan te pakken.

Maar hoe bouw je eco-socialisme op? Moet het beginnen als eco-socialisme in één land (ergens in Scandinavië)? Hoe coördineert u het in heel Europa?

Hoe verstarde EU-structuren van binnenuit bestrijden?

Zowel gerestaureerd neoliberalisme als illiberalisme rekenen immers al op machtige staten en netwerken. Een goed voorbeeld is dat Hongarije en Polen blijven functioneren als radertjes van de Duitse industriële toeleveringsketen.

Hoe te voorkomen dat iemand als Bill Gates de controle over een VN-organisatie, de WHO, overneemt en zo dwingt te investeren in programma’s die bij zijn eigen persoonlijke agenda passen?

Hoe kunnen de regels van de vrije markt van de WTO worden gewijzigd, volgens welke het kopen van palmolie en transgene soja bijdraagt ​​tot de de facto ontbossing van grote delen van Afrika, Azië en Zuid-Amerika?

Dit is een stand van zaken waarmee rijke landen de vernietiging van ecosystemen daadwerkelijk kunnen kopen.

Revolutie, geen hervorming

Zelfs als het neoliberalisme dood was, en dat is het niet, wordt de wereld nog steeds belast met haar lijk – om Nietzsche een voorstel van God te parafraseren.

En zelfs nu een drievoudige catastrofe – sanitair, sociaal en klimatologisch – nu ondubbelzinnig is, zal de heersende matrix – met in de hoofdrol de Masters of the Universe die het financiële casino beheren – niet ophouden weerstand te bieden aan een streven naar verandering.

Diversionistische tactieken die een ‘ecologische transitie’ ondersteunen, houden niemand voor de gek.

Financieel kapitalisme is een expert in het aanpassen aan – en profiteren van – de seriële crises die het veroorzaakt of ontketent.

Om mei 1968 bij te werken, is L’Imagination au Pouvoir nodig.

Toch is het zinloos om verbeelding te verwachten van louter poppen als Trump, Merkel, Macron of BoJo.

Realpolitik wijst eens te meer op een post-Lockdown turbokapitalistisch raamwerk, waar het illiberalisme van de 1% – met fascistische elementen – en de naakte turbofinanciëring worden versterkt door een versterkte uitbuiting van een uitgeput en nu grotendeels werkloos personeelsbestand.

Het turbokapitalisme na lockdown bevestigt zich opnieuw na vier decennia van thatcherisatie, of – om beleefd te zijn – hardcore neoliberalisme.

Progressieve krachten hebben nog steeds niet de munitie om de logica van extreem hoge winsten voor de heersende klassen – inclusief EU-bestuur – en ook voor grote mondiale ondernemingen om te keren.

Econoom en filosoof Frederic Lordon, onderzoeker bij het Franse CNRS, snijdt naar de onvermijdelijke jacht: de enige oplossing zou een  revolutionaire opstand zijn .

En hij weet precies hoe de combinatie van financiële markten en zakelijke media dit nooit zou toestaan. Big Capital is in staat om alles te coöpteren en te saboteren.

Dus dit is onze keuze: het is ofwel neoliberale restauratie of een revolutionaire breuk. En niets daar tussenin.

Er is iemand van Marx ‘kaliber voor nodig om een ​​volwaardige, 21e-eeuwse eco-socialistische ideologie op te bouwen, die in staat is tot langdurige, duurzame mobilisatie. Extra armen, citoyens.

Door Pepe Escobar

Oorspronkelijk gepubliceerd door Asia Times