Een vaccin tegen corona-shoppen?

Velen houden de adem in voor dit weekend en de volgende decemberweekends, ondanks de hoopgevende vooruitzichten voor vaccinering. Consumptiekoorts dreigt deze dagen immers zwaarder te gaan wegen dan coronamaatregelen. De consumptiedrang is bij sommigen zo groot, dat preventiemaatregelen onder druk komen. Ondanks, of is het net door corona, lijkt Kerstmis de hoogmis van de consumptie te worden. Ondertussen boomt ook de e-commerce: zelfs de zondagsrust bij bpost sneuvelt ervoor. Hebben we niet heel dringend nood aan een vaccin tegen koopverslaving?

Het vooruitzicht op vaccins doet sommigen vergeten dat we nog volop in de tweede coronagolf zitten. Iedere dag sterven nog meer dan 120 mensen aan corona, maar de niet-essentiële winkels zijn weer open. Winkeliers kunnen eindelijk terug hun job doen, met strenge voorzorgsmaatregelen binnenin de winkels. Maar wie het voorbije weekend de massa’s winkelaars zag in Maastricht of andere grenssteden, kan alleen bezorgd kijken naar zoveel opgehoopte consumptiedrift. Ook de massa’s op het lichtfestival in Brugge of op de Brusselse Grote Markt vorig weekend illustreerden dat bij een groeiend deel van de bevolking coronamoeheid heerst, en bij een minderheid corona-onverschilligheid. Hoe gaan we daar als samenleving mee om?

We consumeren ons kapot

Op het einde van de eerste coronagolf in mei waren we gefixeerd op de vraag naar welke veilige landen we op reis mochten. Vandaag, nog middenin de tweede golf, lijkt de hoofdvraag wanneer we kerstpakjes mogen gaan kopen en met hoeveel mensen we rond de kerstdis mogen zitten. Het applaus voor de zorgverleners is allang verdwenen. Met een toevloed aan shoppers dreigt nu ook het respect en de empathie voor hun dagelijkse strijd te krimpen. De ziekenhuizen liggen nog overvol, maar dat weegt voor een minderheid in de bevolking niet langer op tegen de drang om te shoppen. ‘We amuse ourselves to death’, bekritiseerde midden jaren 80 Neil Postman vlijmscherp de televisiecultuur. ‘We consumeren ons kapot’, dreigt de variant deze kerstperiode te worden.

In tegenstelling tot de eerste coronagolf is er nu wél een regering die probeert om de aanpak van de gezondheidscrisis daadkrachtig te coördineren. Ze spreekt ons aan als burgers, maar steeds meer mensen reageren vooral als consument: eigen pakjes eerst. Het probleem zijn niet de winkeliers die grote inspanningen doen. Het probleem is wél het collectieve gedrag van te grote groepen mensen die per sé willen winkelen, liefst Primark-gewijs aan de laagste dumpingprijs. In musea kan je de veiligheid garanderen omdat mensen vooraf reserveren. Binnenin winkels kan dat ook. Maar in de winkelstraten lukt dat te vaak onvoldoende. Desondanks koopzondagen toelaten plaatst stadsbesturen dit weekend en de volgende weekends dan ook voor een grote verantwoordelijkheid.

De zondagsrust sneuvelt

De consumptiedrang heeft nog meer perverse effecten. Gesloten winkels hebben tot een ongekende explosie van e-commerce geleid. Black Friday moedigde dat nog verder aan. Bpost krijgt de tsunami aan pakjes amper nog geleverd; een argument om winkels snel terug te openen. Maar ronduit cynisch is de beslissing om ook op zondag pakjes te laten leveren.

Eigen pakjes eerst: daarvoor sneuvelt honderd jaar sociale strijd voor de zondagsrust en de acht-urendag ‘en stoemelings’. Om onze kartonnen dozen van e-commerce en afhaalmaaltijden tijdig af te leveren krioelt een leger van overstresste en onderbetaalde pakjesbezorgers zeven op zeven door de straten in een file van vervuilende bestelwagens; sommigen als onderbetaalde werknemers, anderen als uitgebuite schijnzelfstandigen. In erg ondankbare werkomstandigheden houden zij een onhoudbaar onlinemodel draaiende.

In zijn film ‘Sorry we missed you’ toont Ken Loach op schrijnende wijze de werk- en leefomstandigheden van pakjesbezorgers. De film werkt als een online-consumptie-vaccin: wie de film ziet, denkt twee keer na alvorens gemakshalve nog een online bestelling te plaatsen. Misschien moeten VRT én VTM dit jaar samen deze film uitzenden als kerstfilm? Of sneller?

Risico op een derde golf

De oprukkende coronamoeheid en consumptiedrang vragen ondertussen stalen zenuwen van virologen en van iedereen in de gezondheidssector. Nog onder hoge druk van de tweede coronagolf zien zij het risico op een derde golf groeien. Het vereist van onze beleidsmakers vandaag ook zoveel aandacht en overtuigingskracht om de tweede golf te beheersen, dat er amper ruimte is om aan de wereld na corona te denken.

Hoe meer we op de coronarisico’s nu moeten focussen, hoe minder aandacht er kan gaan naar de voorbereiding van de vaccinering. Hoe gaan we de vaccinering organiseren, welke groepen komen eerst in aanmerking en wat is logistiek nodig: die vragen zijn belangrijker dan kerstshoppen opvolgen.

Corona-armoede: aanschuiven aan de voedselbedeling

Niet in het minst klinkt de vraag wanneer we met zijn allen terug mogen shoppen bijzonder cynisch voor de honderdduizenden die door corona moeten worstelen om rond te komen. De drukte aan sommige voedselbedelingen evenaart de drukte in de winkelstraten, maar dan zonder media-aandacht. Ook hier kan beleidsaandacht beter gaan naar het uitwerken van een Marshall-plan van armoedebestrijding, dan naar de ordehandhaving voor het kerstshoppen.

Coronamoeheid is begrijpelijk; verlangen naar sociaal contact al helemaal. Maar laat de consumptiedrang dit weekend en de volgende weken niet tot een derde coronagolf leiden. Corona bestrijden vraagt niet meer, maar misschien net iets minder consumptie de volgende weken. Zeker als we elkaar met nieuwjaar gemeend een goede gezondheid willen wensen.