Einde van het tijdperk Rutte: de flexibele VVD-premier die breed kon samenwerken en crises en schandalen telkens weer overleefde

Het vertrek van Mark Rutte uit de Nederlandse politiek markeert het einde van een tijdperk, waarin de VVD-voorman 13 jaar premier was.
Rutte maakte als langst zittende premier van Nederland zeer woelige tijden door in een opeenvolging van vier kabinetten van verschillende politieke kleuren.
Zelf noemde Rutte de aanslag op de vlucht MH17, waarbij 193 mensen om het leven kwamen, als meest indrukwekkende moment uit zijn tijd als premier.
Lees ook: Rutte geen lijsttrekker VVD bij nieuwe verkiezingen: na 13 jaar wil ‘Teflon Mark’ stoppen als premier van Nederland

Het aangekondigde vertrek van demissionair premier Mark Rutte uit de landelijke politiek, markeert een einde van een tijdperk. Rutte was met zijn bijna dertien jaar in het Torentje de langstzittende premier. Zijn periode als minister-president was tumultueus. Op het Europese toneel toonde Rutte zich steeds meer een belangrijke speler en een staatsman, maar in Den Haag groeide de afgelopen tijd de aversie tegen de VVD-leider. Rutte begon na jaren in de oppositie als premier van een kabinet waar “rechts Nederland zijn vingers bij kan aflikken”, zoals hij dat zelf omschreef. Maar hij liet zich zien als uiterst flexibel politicus die van links tot rechts en van zeer conservatief tot zeer progressief kon regeren. Om dat pragmatisme werd de VVD’er geprezen, maar hij kreeg er ook veel kritiek op, zeker in zijn latere jaren als premier. In Europa kon Rutte vaak verschillen overbruggen, hoewel hij soms ook de hakken in het zand zette tegenover andere EU-leiders. Vooral als het ging om financiële ordentelijkheid.

Aanslag op MH17 'meest indrukwekkende' moment, volgens Rutte

De aanslag op de vlucht MH17, waarbij 193 mensen om het leven kwamen, noemt Rutte doorgaans als meest indrukwekkende moment uit zijn tijd als premier. Nadat zijn eerste kabinet, met gedoogsteun van de PVV, was gevallen over bezuinigingsmaatregelen, hield zijn tweede kabinet (met de PvdA) de hand op de knip om de financiële crisis uit te komen. Zijn laatste twee kabinetten stonden niet alleen in het teken van de stikstofcrisis en de protesten die daarmee gepaard gingen, maar ook van de corona-pandemie. In die crisis kondigde zijn kabinet verregaande maatregelen aan, en sprak Rutte het volk maar liefst twee keer toe vanuit het Torentje. Naast kleine rellen en grote schandalen rond het afschaffen van de dividendbelasting, fraudebeleid en de bonnetjesaffaire, kregen de kabinetten van Rutte ook belangrijke dingen voor elkaar. Het pensioenstelsel wordt hervormd, en de Kamer nam vorige week nog een ongekend klimaatpakket aan. Het historische besluit om de gaskraan in Groningen dicht te draaien werd door zijn derde kabinet genomen. De laatste anderhalf jaar van Ruttes premierschap werden vooral getekend door de oorlog in Oekraïne. Nederland liep voorop in de strijd voor steun aan het Oekraïense leger en regering.

Teflon Mark: overlever bij uitstek

Zeker in de beginjaren leken allerlei problemen van de goedlachse VVD-leider af te glijden. Teflon-Mark werd hij dan ook in politiek Den Haag genoemd. De fractie van 50PLUS had zelfs een koekenpan met anti-aanbaklaag in de kamer hangen. Maar later bleven steeds meer zaken aan Rutte kleven. Zijn derde kabinet viel over het toeslagenschandaal, maar de VVD ging na een chaotische formatie van een jaar weer met dezelfde partijen door. Ruttes eigen rol in het Groningse gasdossier werd ook specifiek genoemd in het parlementaire enquêterapport naar de gaswinning. Hij zou te weinig hebben gedaan voor de Groningers. Na de verkiezingen in 2021 bleek bij de verkenning voorafgaand aan het formatieproces dat Rutte over toenmalig CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt had gesproken, terwijl de premier had gezegd dat dit niet het geval was. Het gevoel in de Kamer ontstond alsof Rutte wilde dat Omtzigt, als uiterst kritisch parlementariër, werd weggepromoveerd. Hij kreeg een bijna Kamerbrede motie van afkeuring, en de hele oppositie zegde zelfs het vertrouwen op in Rutte. Nog nooit bungelde de premier zo nadrukkelijk als in dat beroemde 1 april-debat. Maar coalitiepartijen wezen de afgelopen dagen ook heel specifiek naar zijn rol in de jongste kabinetscrisis. Rutte's vierde kabinet viel over de aanpak van migratie. Veel oppositiepartijen willen al veel langer dat er een einde komt aan het tijdperk-Rutte. De demissionaire premier zal wel een gat achterlaten als hij straks van het politieke toneel verdwijnt. De VVD heeft niet direct een opvolger klaar staan, en bijna dertien jaar lang was Rutte hét gezicht van politiek Den Haag.