Indignatie redactie 
Drie Amerikaanse oud-presidenten kondigen aan zich voor het oog van de camera’s te laten vaccineren, om zo de bevolking te laten zien hoe veilig dat is. Het is een strategie met een rijke geschiedenis. Maar werkt dat wel, de beroemdheid als influencer?
Eén voor één maakten de oud-presidenten van Amerika deze week bekend dat ze zich voor het oog van de natie willen laten vaccineren. ‘Ik wil dat mensen weten dat ik de wetenschap vertrouw, en dat ik covid krijgen niet vertrouw’, zei Barack Obama tijdens een radio-interview. Hij dacht in het bijzonder Afro-Amerikanen te kunnen overtuigen.
De stafchef van George Bush liet aan CNN weten dat de voormalige president zich zelf had opgegeven voor een coronaprik. ‘Eerst moeten de groepen met voorrang het vaccin krijgen, en daarna zal president Bush zich melden voor het zijne, en met alle plezier voor de camera’, zei hij. Bill Clinton bleek er al net zo over te denken.
In een tijd waarin vaccins allesbehalve onomstreden zijn, zoeken politieke leiders naar manieren om de bevolking tóch een coronavaccinatie te laten halen. Eén van de opties is het inzetten van beroemdheden.
Nigeria
Een nieuw idee is dat niet: al in 1956 liet Elvis Presley zich fotograferen terwijl dokters hem een poliovaccin inspoten. Het is ook een idee dat overal ter wereld wordt toegepast: in 2015 baarde de Nigeriaanse president Muhammadu Buhari opzien door persoonlijk zijn kleindochter in te enten tegen polio. Nigeria was op dat moment één jaar vrij van nieuwe poliobesmettingen; Buhari wilde laten zien dat hij vastbesloten was dit zo te houden.
De vraag is natuurlijk: werkt deze strategie? Laten mensen zich werkelijk zo gemakkelijk beïnvloeden door beroemde politici, popsterren of presentatoren? ‘Het korte antwoord is ja’, zegt Bas van den Putte, hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de Universiteit van Amsterdam.
Vooral beroemdheden die hoog scoren op geloofwaardigheid en betrouwbaarheid kunnen effectief zijn, weet Van den Putte. ‘Daar zou ik de Amerikaanse oud-presidenten zeker onder scharen. Het zijn sterke, wijze persoonlijkheden. Ook de rode knop werd hun immers toevertrouwd.’ Een voorbeeld van iemand die deze rol in Nederland zou kunnen vervullen? ‘Willem-Alexander zou een goede zijn. Of Jort Kelder, die heeft zich wel eens sceptisch uitgelaten, dat maakt hem geloofwaardiger.’
Twijfelaars
Of de boodschap beklijft, hangt ook af van de ontvanger: tegenstanders blijven vaak tegen. ‘Vooral de twijfelaars zijn bevattelijk voor wat bekende mensen doen’, zegt Van den Putte.
Toch kan het gedrag van één Amerikaanse president al behoorlijk wat invloed hebben, blijkt uit een onderzoek dat recentelijk werd gepubliceerd. ‘Dat ging over president Trump en het fastfood dat hij eet’, vertelt Van den Putte. ‘Als mensen dat zagen, gingen ze zelf positiever over fastfood denken en waren ze van plan het vaker te bestellen.’
Ook Will Tiemeijer, die voor de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) onderzocht hoe de keuzes van burgers zijn te sturen, denkt dat de drie oud-presidenten mensen een duwtje in de gewenste richting kunnen geven. ‘Het helpt dat Bush, Clinton en Obama ieder hun eigen achterban bedienen’, zegt hij. ‘Stel dat Trump ook mee zou doen, dan zou het nog beter zijn.’
Maar volgens Tiemeijer is het minstens zo belangrijk te laten zien dat de grote massa komt opdagen voor een corona-inenting. ‘Een grote meerderheid is nog altijd bereid het vaccin te nemen’, zegt hij. ‘Op die groep zou de regering zich moeten richten. Het gevaar is dat de focus bij de antivaxers komt te liggen.’
‘Wees eerlijk’
De gedragswetenschappers van de Wereldgezondheidsorganisatie, op hun beurt, brachten vrijdag hun adviezen uit om de vaccinatiebereidheid te verhogen. De drie belangrijkste aanbevelingen: maak het mensen gemakkelijk de prik te halen, wees open en eerlijk over de onzekerheden en risico’s en – jawel – maak gebruik van invloedrijke persoonlijkheden.
Al was Elvis Presley voor de poliovaccinatie in de VS niet doorslaggevend, zo bleek achteraf. Het echte keerpunt kwam toen een groep jongeren die verlamd was geraakt zich luidkeels lieten horen in het publieke debat. Zíj bewerkstelligden dat ook tieners een polioprik lieten zetten – met als gevolg dat polio in Amerika sinds 1979 verdwenen is.
