Het is niet de eerste keer dat de Turkse regering van Recep Tayyip Erdogan vraagtekens plaatst bij de zogenaamde vluchtelingenovereenkomst met de Europese Unie. Deze keer creëerde Ankara echter onmiskenbare feiten door de overeenkomst eenzijdig op te schorten. Eenzijdig ook omdat de geplande betalingen van de Europese Unie uiteraard zullen worden gedaan, terwijl Turkije zijn deel van de overeenkomst achterhoudt. Voor Erdogan zijn hier twee redenen voor: aan de ene kant is er vraag naar meer geld van de EU, en aan de andere kant vraagt hij steun van NAVO-partners bij zijn operaties in buurland Syrië.
Als onderdeel van het ontslag heeft de Turkse regering nu bussen met andere migranten naar de grenzen van Griekenland en Bulgarije gestuurd. Er circuleerden beelden rond hoe de Arabische uitloper van de Turkse omroep TRT effectieve routes door Europees grondgebied aanbeveelt of hoe Turkse autoriteiten migranten moeten ondersteunen bij het bestormen van de buitengrens van de EU.
Aan Europese zijde blijft de houding dubbelzinnig. Er zijn signalen van Duitse zijde van de onvoorwaardelijke bereidheid om te accepteren, het begrip van de Turkse optie door de buitenlandse politicus CDU Norbert Röttgen maar ook nogal kritische woorden die zeggen dat een tweede 2015 niet mag worden herhaald. Vanuit het buitenland zijn er toenemende signalen van solidariteit en tastbare steun voor Griekenland en Bulgarije bij grensbescherming.
Samenwerking of afwijzing
De speltheorie met het model van het dilemma van de gevangene biedt een antwoord op de vraag hoe om te gaan met Erdogan:
In deze situatie worden twee gevangenen afzonderlijk ondervraagd en kunnen ze de gemeenschappelijke misdaad waarvan ze worden beschuldigd bekennen en aan hun handlangers overhandigen, of zwijgen. De stilte wordt gezien als samenwerking met de medeplichtige, de uitspraken als gebrek. Uitbetalingen worden weergegeven als jaren in de gevangenis en zijn daarom negatief.
Samenwerking | Defect | |
Samenwerking | -2 / -2 | -10 / -1 |
Defect | -1 / -10 | -4 / -4 |
Een speler heeft de best mogelijke uitbetaling als hij de andere verraadt, maar de speler ontkent de misdaad of zwijgt. Als het spel eenmaal wordt gespeeld, wordt ervan uitgegaan dat het resultaat altijd een wederzijds defect is. Het is een zogenaamd Nash-evenwicht, d.w.z. de situatie waarin geen enkele speler het beter kan doen door een andere strategie te kiezen.
Sociale normen en voorkeuren
Bij het overbrengen van het dilemma van de gevangene naar het echte leven en de politiek, is het echter duidelijk dat factoren zoals sociale normen en voorkeuren ook een impact hebben. In werkelijkheid is er ook minder een eenmalige situatie – zoals je weet, zie je jezelf altijd twee keer in het leven of zoals in het geval van Erdogan vs. EU heel vaak.
Onderzoekers hebben dit aangegrepen om het dilemma van de gevangene onder andere omstandigheden verder te onderzoeken. Dienovereenkomstig zou het in dit geval de beste oplossing voor beide spelers zijn als ze met elkaar samenwerken, maar voor het individu is fraude door de fout de voordeligste optie.
De bekendste serie tests werd uitgevoerd door Robert Axelrod met het toernooi van de RAND-samenwerking. Verschillende strategieën om het dilemma van de gevangene op te lossen concurreerden tegen elkaar met als doel de hoogste uitbetaling te genereren. De winnaar van het toernooi was uiteindelijk de strategie “Tit for tat”, dat wil zeggen “zoals jij voor mij, dus voor jou”.
Vooral Duitsland is tot nu toe mild geweest
De strategie is om samen te werken bij de eerste stap. Als de andere kant weigert, wordt dit ook beantwoord met een defect totdat een gedragsverandering optreedt. Strategieën die milder handelden, eenmalige defecten onbeantwoord lieten en alleen vergelden in het geval van meerdere pogingen, leverden ook goede resultaten op. In zijn boek “De evolutie van samenwerking” beschreef Axelrod in wezen dat de bereidheid tot vergelding een van de belangrijke gevolgen was van de resultaten van de experimenten.
In de omgang met Erdogan worden de Europese Unie en haar lidstaten opnieuw geconfronteerd met de vraag of zij samenwerking zoeken of het gebrek van Turkse zijde moeten beantwoorden. Turkije beweert zelf dat de EU zich niet coöperatief gedraagt door niet haar kant te kiezen in het conflict in Syrië, maar het moet voor iedereen duidelijk zijn dat de solidariteit van de Europese staten en de NAVO niet kan worden gericht op een actieve interventie door Turkse belangen in Syrië .
Tot dusverre heeft met name de Bondsrepubliek altijd soepel gereageerd op het gedrag van Turkije en benadrukt dat verdere samenwerking belangrijk is. Van de kant van de Duitse politiek staan de tekenen nog steeds open voor de Turkse eisen. Het probleem met deze strategie ligt voor de hand: het unilaterale ontslag van Turkije toont aan dat het zich niet gebonden voelt door contracten, vooral als het de mogelijkheid ziet om zijn belangen te verdedigen door gerichte ontslagneming of niet-naleving.
Verdere samenwerking door de EU vergroot het probleem
Het valt daarom te betwijfelen dat verdere samenwerking tot een gedragsverandering kan leiden en bovendien, volgens het dilemma van de gevangene, Turkije blijft uitnodigen voor tactische afwijkingen.
Turkije’s middelen om druk uit te oefenen, wereldwijde migratiestromen, zullen hierdoor niet worden verzwakt, het zal blijven bestaan. Wat betreft de verkiezingen in de overeenkomstige Europese landen, kunnen de eisen steeds opnieuw worden gesteld of eerlijk gezegd: de landen staan open voor chantage.
Duitse politici hebben herhaaldelijk geëist dat er geen escalatie zou zijn, uit angst voor slechte beelden aan de Europese buitengrenzen. De FDP-buitenlandse politicus Graf Lambsdorff roept bijvoorbeeld op tot bescherming van de buitengrenzen voor de vrije democraten, maar met de mogelijkheid van toegang voor de relevante migrantengroepen, wat de facto betekent toegeven aan Erdogan.
Niet te vergeten is het signaal dat naar andere migrantengroepen in Azië en Afrika zou worden gestuurd die klaar staan om te vertrekken als u toegeeft aan deze situatie. Dit geldt ook niet voor Erdogans gedragsverandering, meer voor bevestiging.
De EU moet zich voorbereiden op verdere afwijzing
Een wederzijds succesvolle strategie erkent nu dat de Erdogan-regering in haar eigen voordeel probeert te spelen en de buurlanden chanteert. Het antwoord zou vergelding zijn in de vorm van een defect. Als Turkije niet bereid is zich te houden aan vrijwillig gesloten overeenkomsten, zal het zichzelf overtreffen als partner. Dit moet echter worden weerspiegeld in het verdere gedrag tegenover Turkije.
Als symbolische daad zou de EU de toetredingsgesprekken met Turkije officieel kunnen afbreken. Er zijn ook andere opties op nationaal en Europees niveau om diplomatiek en tastbaar agressie van de Egeïsche Zee tegen te gaan.
Dit zou ook nodig zijn, omdat met betrekking tot de activiteiten van Erodgan, met name op de Balkan en in Midden-Europa, niet kan worden aangenomen dat een eenmalige afwijzing meer zou opleveren dan alleen een tactische gedragsverandering. De Europese landen zullen daarom nog langer moeten omgaan met het defensieve gedrag van Turkije.