Indignatie redactie 
Chronologische feeds, verbeterde transparantie in reclame en meer bescherming tegen manipulatie: vanaf vandaag moeten grote onlinediensten zoals Facebook of Google voldoen aan nieuwe EU-regels. We geven een overzicht van welke veranderingen gebruikers kunnen verwachten – en wat er nog gaat gebeuren.
De Digital Services Act van de Europese Unie zet zijn eerste grote stap: vanaf vandaag, vrijdag, gelden er in Europa een hele reeks nieuwe verplichtingen . De EU-verordening heeft tot doel het gebruik van onlinediensten in het algemeen transparanter en veiliger te maken.
Allereerst gelden de regels voor de bijzonder grote platforms met ruim 45 miljoen gebruikers. Enige tijd geleden heeft de Europese Commissie negentien bedrijven op een lijst gezet waarvan zij dacht dat ze zouden worden opgenomen. Hieronder vallen verschillende Google-diensten zoals YouTube, Maps en de Play Store. De strikte regels gelden ook voor sommige sociale mediaplatforms zoals TikTok, Pinterest, LinkedIn, Snapchat en Metas Instagram en Facebook. Ook voor winkelgiganten als Amazon, Alibaba, AliExpress en Zalando en, als enige niet-commerciële platform: Wikipedia.
Wij hebben de belangrijkste wijzigingen voor u op een rij gezet.
Meer autonomie en veiligheid voor gebruikers
- Als je een dienst als Instagram of TikTok gebruikt, heb je het recht om te weten waarom bepaalde content in de feed terechtkomt. Als u geen aanbevelingen wilt ontvangen op basis van uw persoonlijke gegevens, kunt u zich afmelden. Deze week maakte Meta naar aanleiding van de Digitale Dienstenwet bekend gebruikers in de toekomst een chronologisch geordende feed aan te bieden. TikTok implementeert de vereiste al .
- Onlinemarktplaatsen moeten ervoor zorgen dat kopers gemakkelijk kunnen achterhalen met wie ze zaken doen. Aanbieders op platforms moeten daarom contactgegevens en hun inschrijvingen in het handelsregister en andere relevante informatie openbaar maken.
- Donkere patronen die gebruikers opzettelijk misleiden via ontwerpbeslissingen zijn in de toekomst uitdrukkelijk verboden.
Een recht op gematigdheid
- Grote platforms zoals Facebook hebben de inhoud tot nu toe grotendeels naar eigen goeddunken gemodereerd. In de toekomst zouden gebruikers niet langer zo hulpeloos moeten zijn als ze hiermee worden geconfronteerd. Zo wordt een effectieve klachtenprocedure in de EU een wettelijke verplichting. Als inhoud bijvoorbeeld wordt verwijderd, moeten gebruikers duidelijk worden geïnformeerd over welke platformregel de inhoud schendt. U heeft ook het recht om bezwaar te maken. Platforms moeten ook binnen een bepaalde tijd reageren. Meta heeft beloofd gebruikers in de toekomst gedetailleerder te informeren over haar moderatiebeslissingen.
- Platforms moeten ook systeemrisico’s aanpakken. Hiermee wordt bedoeld dat de aanbieders voldoende maatregelen moeten nemen om actie te ondernemen tegen de massale verspreiding van afbeeldingen van kindermisbruik, haatzaaiende uitlatingen tegen minderheden of desinformatie. De platforms moeten hierover jaarlijks rapporteren. De Europese Commissie kan de effectiviteit ervan onafhankelijk laten controleren en bij twijfel correcties laten uitvoeren. Dit zou bijvoorbeeld een probleem kunnen worden voor X (voorheen Twitter), dat onder Elon Musk veel werknemers ontsloeg die zich bezighielden met contentmoderatie en beveiliging op het platform. Als een bedrijf fundamenteel weigert passende maatregelen te nemen om zijn gebruikers te beschermen, dreigen er miljardenboetes.
Meer bescherming tegen manipulatie
- In de toekomst mag er niet langer gereclameerd worden op basis van gevoelige persoonsgegevens. Deze omvatten bijvoorbeeld politieke overtuigingen, seksuele geaardheid of etniciteit. Platforms moeten alle advertenties als zodanig bestempelen en duidelijke informatie verstrekken over wie ervoor heeft betaald. Google heeft daarom de richtlijnen voor zijn advertentieplatform gewijzigd . In Europa is “het selecteren van doelgroepen op basis van bepaalde categorieën zoals etnische afkomst, religie, gezondheidstoestand, seksuele voorkeuren, financiële status en politieke oriëntatie […] niet toegestaan”.
- Het gericht tonen van reclame aan kinderen zal in de toekomst niet meer toegestaan zijn. Platforms moeten stappen ondernemen om de risico’s voor de veiligheid, privacy en geestelijke gezondheid van minderjarigen te verminderen.
- In de toekomst zullen platforms archieven moeten leveren van alle advertentie-inhoud die erop wordt afgespeeld. Er moet ook transparantie zijn over besluiten om inhoud te verwijderen en te blokkeren, hetzij via een register van alle besluiten, hetzij via regelmatige rapporten. Google heeft al een register van verwijderde advertenties op zijn advertentieplatform geplaatst – soortgelijke archieven zouden in de toekomst de standaard kunnen worden voor andere verwijderingsbeslissingen.
Bedrijven komen langzaam op gang
Met de implementatie van de nieuwe EU-wetgeving nemen sommige platforms blijkbaar de tijd. De dag voordat de nieuwe regels van kracht werden, zei een hoge EU-functionaris in een persconferentie dat bijvoorbeeld Twitter/X van Elon Musk volledige naleving van de nieuwe regels heeft toegezegd, maar “nog een lange weg te gaan heeft”. De EU zal het gedrag van de platforms zeer nauwlettend in de gaten houden.
Twee van de bedrijven die getroffen zijn door de regels voor zeer grote platforms, Amazon en Zalando, hebben ook rechtszaken aangespannen tegen hun classificatie als ‘zeer grote platforms’. Als ze uit de lijst worden verwijderd, zijn alleen de algemene vereisten voor onlinediensten van de nieuwe EU-wetgeving op hen van toepassing. De vonnissen zijn nog hangende. De Europese Commissie werkt ondertussen aan een lijst van andere platforms die aan de bijzonder strenge voorwaarden onderworpen zijn als “zeer grote platforms”.
Ook persbureau Reuters meldt dat verschillende niet-gouvernementele organisaties twijfels hebben of de grote sociale mediaplatforms zich al aan de nieuwe regels houden. Zo kwam de ngo Global Witness erachter dat Facebook, TikTok en YouTube dit jaar advertenties zouden hebben toegestaan die aanzetten tot haat tegen de LHBTQ+-gemeenschap. Een dag voordat de nieuwe regels van kracht werden , meldde de NGO Ekō dat ze meerdere advertenties op Facebook konden plaatsen die duidelijk in strijd waren met de platformregels.
Begeleiding: Vaardigheidsruzie in Duitsland
In principe is de Europese Commissie verantwoordelijk voor het toezicht op de zeer grote aanbieders. Niettemin schrijft de EU-wetgeving een nauwe samenwerking voor met de nationale toezichthoudende autoriteiten, die in de toekomst het eerste aanspreekpunt voor gebruikers moeten zijn in geval van klachten.
Het is nog niet volledig duidelijk wie verantwoordelijk zal zijn voor het toezicht op en de handhaving van de nieuwe regels in Duitsland. De EU-landen hebben tot volgend jaar de tijd om dit te doen. De Wet Digitale Diensten voorziet in de oprichting van een onafhankelijk orgaan, de Digitale Dienstencoördinator. De federale regering worstelt al maanden met het beslissen welke vorm dit zal aannemen.
Het is nu duidelijk dat er geen nieuwe autoriteit moet worden gecreëerd, maar dat het Federaal Netwerkagentschap de juiste bevoegdheden moet krijgen . Andere autoriteiten zouden echter het basiswerk moeten doen, zoals de federale commissaris voor gegevensbescherming en het Federaal Agentschap voor de bescherming van de media voor kinderen en jongeren. Ook de staatsmedia-autoriteiten en het Federale Bureau van Justitie, die claims indienen voor bepaalde toezichtsgebieden, zijn koppig in gesprek. Gefragmenteerd toezicht zou de effectieve handhaving van de regels echter kunnen bemoeilijken .
Pas deze week riep de Federale Vereniging van Consumentencentra de federale regering op om eindelijk een einde te maken aan het gekibbel over de verantwoordelijkheid . In een verklaring bekritiseren de consumentenvoorstanders “dat het politieke discours momenteel vaak gaat over de gevoeligheden van de autoriteiten en hun angst voor verlies van belang”.
Net als de regels voor toezicht zullen andere onderdelen van de Wet Digitale Diensten pas volgend jaar in werking treden. Zo geldt er vanaf 17 februari 2024 een verplichting tot het opzetten van buitengerechtelijke geschillenbeslechtingsmechanismen. Deze moeten van toepassing zijn overal waar gebruikers ontevreden zijn over de resultaten van hun bezwaar tegen de moderatiebeslissing van een platform, maar terugdeinzen om naar de rechter te stappen. Vanaf volgend jaar moet het mogelijk zijn om in dergelijke gevallen een onafhankelijke instantie in te schakelen, die snel en onbureaucratisch een besluit neemt.
Ook onderzoek moet via de Wet op de Digitale Diensten toegang krijgen tot de dataschat van de platforms . Volgens de wens van de EU moet dit onafhankelijke onderzoekers de kans geven om het werk van de platforms te beoordelen, bijvoorbeeld op het gebied van contentmoderatie. Over de details wordt echter nog onderhandeld; een uitvoerende rechtshandeling zal waarschijnlijk in 2024 klaar zijn.
