EU-landbouwsubsidies financieren wijdverbreid arbeidsmisbruik

EU-landbouwsubsidies – De ‘tandeloze’ hervormingen van de CAP-fondsen slagen er niet in een kwetsbare beroepsbevolking te beschermen.

DeSmog onthult dat boeren die veroordeeld zijn voor de uitbuiting van migrantenarbeiders nog steeds miljoenen aan EU-landbouwsubsidies ontvangen die door de belastingbetaler worden gefinancierd.

Een groot nieuw onderzoek heeft tientallen EU-betalingen aan landbouwbedrijven opgespoord die de arbeidswetgeving hebben overtreden, waarvoor nog een onderzoek loopt of die al zijn veroordeeld voor arbeidsgerelateerde misdrijven.

DeSmog ontdekte dat 30 boerderijen en eigenaren van landbouwgrond – van kleine tot grote landgoederen – de afgelopen tien jaar minstens € 14 miljoen aan subsidies hebben ontvangen, ondanks veroordelingen of formele onderzoeken naar arbeidsmisbruik. Dit bedrag is slechts een fractie van het waarschijnlijke totaal, dat betrekking heeft op zaken die in enkele van de grootste landen van de EU tot juridische sancties hebben geleid.

Met een totaalbudget van € 378,5 miljard vertegenwoordigt het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) – gericht op de ondersteuning van EU-boeren en het verbeteren van de voedselzekerheid in Europa – een kwart van de zevenjarige uitgaven van het blok. Critici zeggen echter dat de subsidie ​​de ruim negen miljoen landarbeiders in de EU in de steek laat, van wie naar schatting minstens één op de vier migranten zijn.

Werknemers vertelden DeSmog schrijnende verhalen over de manier waarop ze door hun werkgevers werden behandeld. Hun werkgevers deden vaak valse beloftes over vaste contracten en fatsoenlijke lonen.

In plaats daarvan ‘werden we behandeld als slaven en werkten we in ploegendiensten van soms wel 14 uur’, vertelt Mohammed, een afgestudeerde uit Marokko die in 2023 als fruitplukker in Zuid-Frankrijk werkte. Daar werd hij geconfronteerd met verbaal en fysiek geweld, stond hij onder constante surveillance en moest hij in krappe, vuile omstandigheden leven.

In schril contrast hiermee ontving Mohammeds werkgever tussen 2017 en 2024 meer dan € 270.000 aan overheidsgeld, waarvan € 15.000 in 2024 – het jaar waarin Mohammed en vijf van de 60 Marokkaanse arbeiders op de boerderij klachten indienden over hun behandeling. Na onderzoek werd de boer aangeklaagd voor mensenhandel. Hij wacht momenteel op zijn proces.

In een andere zaak ontving een boer in Jaén, Spanje – eerder veroordeeld voor arbeidsuitbuiting in 2016 en tweemaal aangeklaagd voor moord vanwege de vermeende dood van twee verschillende landarbeiders met een tussenpoos van tien jaar – tussen 2014 en 2022 meer dan € 118.000 aan overheidsgeld. Dit bedrag omvat € 17.000 die in 2022 werd betaald, een jaar nadat een tweede arbeider, Ibrahima Diouf uit Senegal, verdween na een ruzie over onbetaald loon. De boer wacht nu op zijn proces voor de vermeende moord op Diouf.

Een nieuwe hervorming van de “sociale conditionaliteit”, die dit jaar volledig werd ingevoerd, koppelt subsidies voor het eerst aan de behandeling van mensen die in de landbouw werken. Maar dit onderzoek laat zien hoe de maatregel – geïmplementeerd door EU-lidstaten – vol zit met problemen, variërend van een groot gebrek aan transparantie tot gebrekkige handhaving.

Dit gebeurt omdat het volgende voorstel van de Europese Commissie voor het GLB – dat momenteel wordt beoordeeld – het risico met zich meebrengt dat de sociale voorwaarden verder worden afgezwakt of dat de hervorming helemaal wordt geschrapt.

Een woordvoerder van de Commissie verdedigde de maatregel als “een belangrijk signaal dat landarbeiders met respect behandeld moeten worden”.

“De overgrote meerderheid van de boeren behandelt hun werknemers correct”, vertelden ze aan DeSmog. “Helaas zijn er, zoals in elke sector, uitzonderingen. Het mechanisme van sociale conditionaliteit is een belangrijk signaal dat landarbeiders met respect behandeld moeten worden – met fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden en recht op een veilige werkomgeving.”

Dat de EU grote sommen publiek geld stopt in boerderijen die beschuldigd en veroordeeld zijn voor arbeidsmisbruik, is “schandalig”, aldus Olivier De Schutter, medevoorzitter van het International Panel of Experts on Sustainable Food Systems (IPES-Food).

“Mensen willen voedsel dat eerlijk is – zowel wat betreft de manier waarop het wordt verbouwd als de manier waarop mensen worden behandeld – en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid moet een instrument zijn om dat te realiseren”, zei hij.

In plaats daarvan blijven overheidsgelden landbouwbedrijven subsidiëren die betrokken zijn bij uitbuitende voedselproductie, inclusief moderne slavernij. Sociale conditionaliteit was bedoeld om dit te veranderen, maar is nutteloos gebleken – het is er niet in geslaagd misbruik te voorkomen of zinvolle sancties op te leggen.

Minimale boetes

Een internationaal team van journalisten bestudeerde tientallen gerechtelijke documenten, mediaberichten en getuigenissen en interviewde werknemers in onzekere arbeidsomstandigheden op boerderijen in heel Europa.

Tijdens het negen maanden durende onderzoek werden ruim honderd individuele en bedrijfsmatige boerderijen geïdentificeerd die betrokken waren bij arbeidsschendingen in Frankrijk, Spanje, Duitsland en Italië. Dit zijn de grootste ontvangers van de CAP-subsidie. Deze werden vervolgens vergeleken met een EU-database voor landbouwsubsidies.

Pers- en gerechtsdocumenten waren vaak zwaar bewerkt of ontoegankelijk, en de ondoorzichtige geldstroom via coöperaties en consortia maakte het niet altijd mogelijk om te verifiëren of een overtreder CAP-gelden had ontvangen. De 30 gevallen die DeSmog identificeerde, zijn waarschijnlijk een conservatieve schatting, aangezien de overgrote meerderheid van de landeigenaren profiteert van de subsidie.

De uitkomst van deze zaken varieerde aanzienlijk per land – van veroordelingen tot administratieve sancties, financiële schikkingen en lopende strafrechtelijke onderzoeken. In al deze gevallen constateerde DeSmog dat CAP-gelden aan landbouwbedrijven werden doorbetaald nadat het Openbaar Ministerie een onderzoek was gestart – en vaak ook na veroordelingen.

In 2022 veroordeelde een rechtbank in Piëmont, Noord-Italië, een pluimveehouder en zijn moeder tot drie jaar gevangenisstraf en een boete van 8.000 euro wegens uitbuiting van arbeidsmigranten. In hoger beroep werd de gevangenisstraf teruggebracht tot 18 maanden. De antiterrorisme-eenheid van de Italiaanse staatspolitie, DIGOS, concludeerde dat het duo te weinig loon had betaald in het kader van een belastingontduiking. De zoon ontving in het jaar van zijn veroordeling meer dan € 90.000 aan subsidies en het jaar daarop € 110.000.

In een andere zaak in Campanië, Zuid-Italië, ontving een boer die in 2023 werd veroordeeld voor arbeidsuitbuiting het jaar daarop bijna € 200.000 aan CAP-subsidies – bijna genoeg om de boete van € 250.265 te dekken die hem als onderdeel van zijn straf was opgelegd. Hetzelfde bedrijf, dat sinds 2015 meer dan een miljoen euro aan subsidies had ontvangen, bleek migrantenarbeiders slechts € 4,50 per uur te betalen voor 11-urige werkdagen, zeven dagen per week.

Zo werd in 2024 een boer en lokale politicus van de centrumrechtse Volkspartij in Galicië, Spanje, samen met twee familieleden veroordeeld tot negen maanden gevangenisstraf nadat ze twee migrantenarbeiders hadden gedwongen 13 uur per dag te werken – zonder contract, pauzes of voordelen. De drie veroordeelde boeren moesten de arbeiders in totaal € 44.000 schadevergoeding betalen, maar hun familiebedrijf ontving datzelfde jaar € 41.000 aan GLB-subsidies. Sinds hun eerste arrestatie hebben ze € 283.000 aan EU-middelen ontvangen.

In 2023 oordeelde de Spaanse arbeidsinspectie dat Berrynest, een grote bessenproducent in Huelva, geen overuren betaalde aan zijn magazijnmedewerkers en dat het bedrijf de wettelijke limieten voor de duur van hun diensten overtrad.

De grassroots-werknemersorganisatie Jornaleras de Huelva en Lucha, die de zaak had aangespannen, had dergelijke praktijken bij het bedrijf de afgelopen vijf jaar aan de kaak gesteld. Toch zag de bessenproducent – ​​een van de grootste particuliere ontvangers van GLB-financiering in de EU – zijn subsidies zelfs na de uitspraak dalen van € 3,26 miljoen in 2023 naar € 3,41 miljoen in 2024.

Uit het onderzoek bleek dat gevallen van arbeidsmisbruik vooral voorkwamen in Zuid-Europa, maar dat dit niet tot die regio’s beperkt bleef.

In 2021 ondertekenden de ministeries van Arbeid een overeenkomst die het mogelijk maakte dat maximaal 5000 Georgiërs per jaar legaal Duitsland konden binnenkomen en als seizoenarbeider konden werken. In datzelfde jaar klaagden 18 Georgische aardbeienplukkers hun werkgevers aan nadat ze in vuile, beschimmelde woningen waren gehuisvest en slechts een fractie betaald kregen van wat hun was beloofd.

Hoewel één zaak is geschikt, moet de tweede nog worden afgerond. In de jaren sinds de rechtszaken zijn aangespannen, hebben de twee boeren ongeveer € 63.000 aan GLB-geld ingezameld.

Carlos Ruiz-Ramirez, auteur van een Oxfam -rapport uit 2024 over de ervaringen van migrantenarbeiders in Europa, zegt dat het van cruciaal belang is dat de EU en nationale overheden de mazen in de wet inzake subsidies dichten en de arbeidsinspecties opvoeren.

“Werknemers worden uitgebuit op Europese boerderijen”, vertelde hij aan DeSmog, “en EU-subsidies financieren dit.”

‘Cosmetische maatregel’

De wijdverbreide arbeidsmisstanden op de Europese landbouwgronden zouden moeten worden aangepakt door middel van ‘sociale conditionaliteit’. Onder de belangrijkste hervorming – waarover in 2021 werd onderhandeld en die dit jaar in de hele EU werd doorgevoerd – zouden boeren moeten voldoen aan minimale sociale en arbeidsnormen om betalingen te ontvangen, en een boete krijgen van een percentage van de GLB-financiering als ze zich daar niet aan hielden.

Frankrijk was een van de drie lidstaten die de hervorming in januari 2023 vrijwillig invoerden , samen met Italië en Oostenrijk. De Franse autoriteiten hebben echter nog geen enkele boete opgelegd.

Het mechanisme zal informeel in 2027 worden geëvalueerd. Maar op dat moment is er al een besluit genomen over de herziening van de maatregel voor de volgende GLB-periode, die loopt van 2028 tot 2034.

“Er is nog steeds absoluut geen communicatiekanaal opgezet tussen de CAP-betaalorganen en de arbeidsinspectie [in Frankrijk]”, legt Lucas Dejeux van de Confédération Générale du Travail (CGT), een van de vijf grootste vakbonden in Frankrijk, uit. Hij zegt dat degenen die CAP-betalingen autoriseren zich er vaak niet eens van bewust zijn wanneer boeren worden veroordeeld voor overtredingen.

“We hebben hierover geen interne nota ontvangen… er is helemaal niets”, voegt hij eraan toe. Twee andere arbeidsinspecteurs, die anoniem willen blijven, bevestigen dit.

Volgens de hervorming worden boetes voor arbeidsmisbruik opgelegd in de vorm van een subsidieverlaging van maximaal 10 procent, doorgaans oplopend tot 30 procent voor recidivisten. De boetes worden alleen opgelegd als een eenmalige korting op de gelden vanaf het jaar van de overtreding.

In Oostenrijk is dit slechts één keer gebeurd. Een boer werd veroordeeld tot een boete van meer dan € 3.000 wegens overtreding van de sociale voorwaarden, twee keer in 2023 en 2024 – een korting van slechts vier procent op de gemiddelde € 40.000 die hij jaarlijks aan GLB-subsidies ontving. Hij kreeg in 2023 een boete van drie procent van zijn GLB-betalingen, die vanwege de herhaalde overtreding werd verhoogd tot vijf procent.

Volgens het Spaanse ministerie van Landbouw werden in 2024 227 begunstigden van GLB-subsidies bestraft met sociale voorwaarden, meestal met een vermindering van drie procent van hun budget. Dit aantal is gering vergeleken met de omvang van de misstanden die jaarlijks in de sector worden vastgesteld. De meest recente cijfers voor 2023 laten zien dat de arbeidsinspectie 7.449 overtredingen van de arbeidswetgeving in de landbouw heeft geregistreerd .

Yoan Molinero, senior onderzoeker bij het centrum voor migratiestudies van de Universiteit Comillas, zegt dat zelfs deze gematigde sancties alleen zullen worden toegepast op basis directe betalingen, terwijl de meeste financiering voor de groente- en fruitsector – waar de ergste arbeidsmisstanden plaatsvinden – via andere CAP-regelingen wordt ontvangen.

De 3,4 miljoen euro die de zachtfruitproducent uit Huelva in 2024 ontving, zouden volgens de huidige regels namelijk volledig zijn vrijgesteld van sancties, omdat deze werd betaald uit een sectorspecifiek hulpprogramma.

Voor Molinero weerspiegelen de door DeSmog onderzochte zaken “de totale kloof tussen subsidies en de sociale productieomstandigheden.”

In de huidige vorm is sociale conditionaliteit “minder een eerste stap in de goede richting om werknemers te beschermen”, aldus Molinero, “en meer een cosmetische maatregel die bedoeld is om de schijn van verandering te wekken en tegelijkertijd de status quo van het GLB te handhaven”. De impact ervan op overtredende boeren zal “verwaarloosbaar” zijn, zei hij.

Éric Sargiacomo, een Frans sociaaldemocratisch Europarlementslid en vicevoorzitter van de landbouwcommissie, is het daarmee eens. “De sancties zijn te laag om als afschrikmiddel te werken”, vertelde hij aan DeSmog.

Nu de centrumrechtse Europese Volkspartij zich steeds meer aansluit bij extreemrechtse krachten op het gebied van landbouwbeleid, bestaat het risico dat de volgende GLB-hervorming de sociale voorwaarden verder zal verzwakken. Het nieuwe voorstel van de Commissie – dat in 2028 wordt ingediend – zou landbouwbedrijven met een oppervlakte van minder dan tien hectare vrijstellen van controles en sancties, waardoor in feite ongeveer 70 procent van de landbouwbedrijven wordt vrijgesteld van sancties.

“De rechten van werknemers kunnen niet afhangen van de grootte van de boerderij”, aldus Cristina Guarda, een Italiaans Groen-Europarlementariër en boerin. “Het is alsof je zegt dat uitbuiting acceptabel is zolang het op kleine schaal gebeurt. Onderbetaald worden [als kleinschalige boeren] geeft ons niet het recht om de rechten van anderen te schenden.”

Guarda’s tegenvoorstel, en dat van de Europese Federatie van Vakbonden voor Voeding, Landbouw en Toerisme (EFFAT), is om de sociale voorwaarden te versterken door GLB-betalingen in te houden. Ze legt uit dat dit zou betekenen dat de subsidies van boeren die worden onderzocht wegens ernstige arbeidsmisstanden automatisch en vervroegd worden stopgezet totdat de procedure in de zaak volledig is afgerond.

“Boeren met een ernstig verleden van arbeidsovertredingen, uitbuiting of antivakbondspraktijken zouden geen toegang moeten hebben tot overheidsgelden”, vertelde Guarda aan DeSmog.

“Fatsoenlijk werk en goed voedsel moeten een kerndoel zijn van het EU-voedselbeleid”, voegde Olivier De Schutter van IPES-Food eraan toe. “Maar in plaats van de lat hoger te leggen, riskeren de recente voorstellen van de Commissie voor de hervorming van het GLB juist de sociale en milieunormen verder te verzwakken. Europa kan zich geen race naar de bodem in zijn voedselsysteem veroorloven.”

Dit onderzoek verscheen ook in El Salto Diario (Spanje), profil (Oostenrijk), L’Humanité (Frankrijk), FragDenStaat (Duitsland), Taz.die Tageszeitung (Duitsland) en L’Espresso (Italië).