Europese Commissie probeert miljoenenfraude Tsjechische premier Babiš in doofpot te stoppen

In de voormiddag van 16 mei stuurde de Europese Commissie een potentieel explosief auditrapport over de fraude van de Tsjechische premier Andrej Babiš naar de regering in Praag. Dat werd bevestigd aan Europarlementslid Bart Staes (Groen), die zich al jarenlang vastbijt in het dossier.

Het rapport zou vaststellen dat de Tsjechische premier en zakenman Andrej Babiš zijn politieke macht misbruikt om voor zijn bedrijf meer Europese subsidies binnen te halen. Al meer dan 100 miljoen euro zou uitbetaald zijn in schending van de nieuwe Financiële Verordening van de Europese Unie over belangenvermenging.

De Commissie had eerder beloofd om vóór de Europese verkiezingen duidelijkheid te scheppen in deze zaak, maar dat gebeurt niet. Er staat veel op het spel: Babiš zou alle onterecht uitbetaalde subsidies moeten terugstorten, en vooral: hij zou moeten kiezen tussen zijn ambt als premier en zijn positie als bedrijfsleider.

Andrej Babiš is de tweede rijkste man van Tsjechië en bedrijfsleider van het grootste Tsjechische landbouwbedrijf Agrofert. Als premier verdeelt hij de Europese subsidies voor Tsjechië, als bedrijfsleider is hij de grootste ontvanger van die subsidies. Sinds hij in 2014 toetrad tot de regering stegen de subsidies voor Agrofert van 23 miljoen euro naar 81 miljoen euro.

De Europese Commissie blijft zwijgen, ook al zou meer dan 100 miljoen euro onterecht uitbetaald zijn aan het bedrijf van premier Babiš. De Piratenpartij daagt de Commissie voor de rechter.

De Tsjechische Piratenpartij, de grootste oppositiepartij, bracht deze zaak op 2 augustus 2018 aan het licht met een formele klacht bij de Europese Commissie. De Commissie had toen drie maanden om te antwoorden. Die termijn is lang overschreden.

Een medewerker van de Europese Commissie zei op 17 mei, aan de telefoon met de Piratenpartij, dat hij zich ervan bewust is dat de Commissie het recht schendt door niet te antwoorden op de formele klacht. Dit is ongebruikelijk. Daarom spande de Piratenpartij diezelfde dag nog een rechtszaak aan bij het Europese Hof van Justitie, tegen de Europese Commissie.

‘Een zeer terechte actie van de Piraten’, zegt Bart Staes. ‘Dit is niet alleen uitzonderlijk, maar ook schuldig verzuim. De Commissie had bijna negen maanden om duidelijkheid te scheppen voor de verkiezingen. Dat is ruim voldoende. Maar ze keken eerst de andere kant op en het Europese Parlement moest hen ertoe dwingen iets te doen.’

‘Dan stuurden ze een missie naar Tsjechië. Het auditrapport had perfect op tijd klaar kunnen zijn om het nog voor de verkiezingen publiek te kunnen maken. Maar bevoegd eurocommissaris Günther Oettinger zegt dat het auditrapport pas na twee maanden publiek zal worden.’

Ivan Bartoš, voorzitter van de Piratenpartij, vreest dat de Europese Commissie het auditrapport gebruikt om de zaken te vertragen om voor de verkiezingen niet op hun klacht te moeten antwoorden. ‘Alles wijst erop dat de Europese Commissie ruchtbaarheid over de zaak Babiš over de Europese verkiezingen wil tillen. Ze beschermen Andrej Babiš om onbekende redenen.’

‘Europeanen hebben het recht om vóór de verkiezingen te weten of deze Commissie fraude met belastinggeld in de doofpot steekt, dan wel krachtdadig aanpakt.’

Ondertussen blijft premier Babiš miljoenen euro’s verdienen. Tijdens de eerste zes maanden van 2018 ontving hij een inkomen van 3,5 miljoen euro uit Agrofert, dankzij Europese subsidies.

Juridisch duidelijk, politiek gevoelig

De liberale groep in het Europese Parlement, waartoe de partij van Babiš behoort, is begonnen zijn steun in te trekken.

‘Als Andrej Babiš deel wil blijven uitmaken van de nieuwe fractie die we met de Franse president Emmanuel Macron aan het vormen zijn, zal hij zich volledig moeten houden aan het oordeel van de Europese Commissie’, bevestigt fractieleider Guy Verhofstadt aan MO*. ‘Laat ons wel eerst het oordeel van de Europese Commissie afwachten.’

Het oordeel van de Juridische dienst van de Europese Commissie is er nochtans al sinds 19 november 2018. Daarin bevestigen juristen van de Commissie dat Babiš als premier ook eigenaar van Agrofert bleef, en dat dit een schending is de Financiële Verordening.

Letterlijk: de opinie van de Juridische dienst van de Europese Commissie 
‘Babiš is de sole beneficiary van twee trusts waarin zijn aandelen in Agrofert werden overgedragen. Hij heeft belang bij het economische succes van Agrofert. Als Babiš een minister was met een portefeuille die niet aan landbouw of financiën was gekoppeld, zou het minder voor de hand liggend zijn. Maar als premier is Babiš ook voorzitter van de Raad voor Europese Structurele Investeringsfondsen. Het is moeilijk voor te stellen hoe Babiš de regeringsvergaderingen zou kunnen voorzitten en tegelijkertijd niet zou deelnemen aan de besluitvormingsprocessen over de middelen uit de Europese begroting die Agrofert kunnen bevoordelen. Ofwel moet hij alle banden met het bedrijf verbreken, ofwel moet het bedrijf stoppen Europese subsidies te ontvangen.’

‘Als je eigen juridische dienst je dat een half jaar geleden al adviseerde, waarop wacht je dan nog om op te treden?’, vraagt Bart Staes.

De opinie is echter niet publiek. Staes kon ze makkelijk bemachtigen via een lek. Hij maakte het document publiek, waarna de Tsjechische Piraten het lekten naar de media.

Nu heeft Staes het veel moeilijker om het officiële auditrapport van de Commissie zelf te bemachtigen. Zelfs Ingeborg Grässle, een Duits Europarlementslid voor de Europese Volkspartij, kon het rapport niet krijgen bij het kabinet van haar partijgenoot Oettinger.

Daaruit leidt Staes af dat de belangen zwaarwichtig zijn en dat Martin Selmayr, de topambtenaar die de Europese Commissie bestuurt, de rangen strikt heeft gesloten om deze keer géén lek te hebben.

‘Ambtenaren van de Commissie weten perfect wat er aan de hand is’, zegt Staes. ‘Ze vinden dat hun bazen “hun eigen ruiten instampen door geen krachtdadige houding aan te nemen tegen fraude met Europese middelen”. Dat vertelden ze me in vertrouwen.’

‘Een “Europa dat beschermt”, is de slogan van Macron. Beschermt dat Europa de gewone burgers of de miljonairs?’

‘Het is juist door schandalen toe te dekken of te minimaliseren, dat je wantrouwen en euroscepsis voedt. Dan ben je niet het “Europa dat beschermt” waar Macron zo vaak over spreekt.’

Volgens Staes is dit een schoolvoorbeeld van hoe de Europese Unie de gewone burger dichterbij zou kunnen brengen door te tonen dat de Unie de financiële belangen van de gewone burgers beschermt, en niet die van de miljonairs en oligarchen.

Mikuláš Peksa, kandidaat-Europarlementslid voor de Piratenpartij, vindt dat Tsjechische kiezers moeten kunnen oordelen of hun regering correct is omgegaan met de Europese middelen. De Piraten zitten Babiš op de hielen in de peilingen voor de Europese verkiezingen.

‘Als een premier het geld steelt dat van alle Europeanen voor alle Tsjechen is, dan rekenen wij op de Europese instellingen om ons te beschermen tegen die diefstal’, zegt Peksa. ‘Andrej Babiš moet de wet naleven, net als gewone burgers van dit land.’

‘Babiš noemt ons verraders omdat we over zijn misdaden in het buitenland spreken. Ten eerste: Europa is niet het buitenland. Ten tweede: ik vind het een dienst aan alle Europeanen.’

Waarom beschermt de Europese Commissie Andrej Babiš?

1.‘Omdat de uitspraak van de Europese Commissie in de zaak Babiš de standaard zal zetten voor wat er in de toekomst moet gebeuren bij belangenconflicten’, zegt Bart Staes. ‘Dit is de eerste serieuze test-case van de uitvoering van de nieuwe Financiële Verordening. En meteen gaat het om een regeringsleider. Eender welke politicus die een bedrijf heeft, zou misschien geen subsidies meer kunnen krijgen. Dat kan gevolgen hebben in veel landen.’

Als de Europese Commissie het oordeel van haar eigen juridische dienst volgt, moet Babiš Agrofert verkopen, als hij premier wil blijven. Als hij de controle over Agrofert niet wil afstaan, moet hij uit de politiek stappen.

‘Voor die keuze willen we hem krijgen’, zegt David Ondráčka, directeur van Transparency International Tsjechië. ‘Ik denk dat zijn bedrijf fundamenteler is voor hem. Als Agrofert geen subsidies meer zou krijgen, zou dat Babiš economisch echt pijn doen. En dan weet hij dat zijn politieke positie eerder schadelijk dan voordelig is voor zijn zakenimperium. Dan weet hij dat hij de politiek moet verlaten. Dit kan een belangrijk precedent worden.’

2.Omdat de Commissie de Tsjechische regering aan boord wil houden als bondgenoot voor de hervorming van de EU. Babiš is nog niet tegen de EU op zich en dat wil de Commissie graag zo houden. Ook Guy Verhofstadt, die Babiš eind vorig jaar ontmoette en hem feliciteerde voor zijn ‘sterke verkiezingsoverwinning’, noemde Babiš een ‘bondgenoot voor hervormingen’.

Maar twee weken geleden liet Babiš blijken dat hij zijn eigenbelang voorrang geeft op de liberale hervormingsplannen. ‘De invloed van de lidstaten over de verdeling van de Europese subsidies is de belangrijkste strategische prioriteit van de EU’, zei hij tijdens een ontmoeting met Europees president Donald Tusk.

Babiš gebruikt de Tsjechische regering om te lobbyen voor een hervorming van de EU in lijn met zijn eigenbelang: minder macht voor Europa. Verhofstadt wil juist méér controle op de besteding van Europese middelen.

‘Invloed van de lidstaten’ is te lezen als ‘invloed van Babiš zelf’, omdat dit zou betekenen dat er geen vervelende Commissie meer zou zijn die controleert wie de subsidies krijgt.

Babiš gebruikt de Tsjechische regering om te lobbyen voor een hervorming van de EU in lijn met zijn eigenbelang. De Europese Commissie, en ook Guy Verhofstadt, verwachten nochtans dat hun bondgenoten hen steunen bij het pleidooi voor méér macht voor de Europese instellingen, niet minder.

‘Babiš zacht aanpakken omdat je vreest dat hij zich anders tegen de EU op zich zal keren, zoals Viktor Orbán, lijkt een zwaktebod’, zegt Mikuláš Peksa. ‘Bovendien kan je er op die manier voor zorgen dat de autocratie juist wortel schiet.’

Peksa zal waarschijnlijk Europarlementslid voor de Piraten worden. Hij wijst erop dat Babiš’ partij ANO de Hongaarse premier Viktor Orbán nu al verdedigt: ‘In het Tsjechische parlement noemden ANO-parlementsleden hun eigen collega’s in het Europese parlement “verraders” omdat dit vóór de veroordeling van Hongarije stemden. Ze stemden een resolutie waarin ze juist hun steun voor Orbán uitspraken.’

‘De liberale groep in het Europese Parlement heeft Babiš te lang beschermd. De Tsjechen zien hoe Babiš zich in Europa kan tonen als een gerespecteerd leider en een normale liberaal. Dat helpt hem om zijn ware gezicht te verbergen en zijn plannen te camoufleren om het Europese subsidiesysteem in zijn voordeel te laten werken.’

3.Omdat dit, volgens Piratenvoorzitter Ivan Bartoš, het politieke landschap in Tsjechië kan hertekenen. ‘ANO spendeerde al 1,3 miljoen euro aan de Europese verkiezingscampagne. Wij 388.000 euro’, zegt Bartoš. ‘Ik heb geen bewijs dat hij de winsten van Agrofert gebruikt voor zijn politieke campagne. Maar aangezien hij van beide organisaties – ANO en Agrofert – de absolute leider is, vermoeden wij dat Agrofert de partijkas van ANO spekt.’ De onderzoeksgroep Corporate Europe Observatory bevestigt dit.

‘De subsidies voor het bedrijf Agrofert stoppen, zou een onmiddellijk verzwakking van de politieke partij ANO kunnen betekenen. Wij vermoeden dat Babiš daarom alles op alles zet om de Commissie te beïnvloeden.’

***

Wat vooraf ging

De zaak ging aan het rollen toen Janusz Konieczny, een medeweker van de Tsjechische Piratenpartij, in het Slovaakse bedrijfsregister de naam van Andrej Babiš vond.

‘Ik typte “Agrofert” en was geschokt toen ik de naam van onze premier zag, mét zijn handtekening op een van de documenten’, zegt Konieczny. ‘Dat was het bewijs dat Babiš als minister van Financiën en premier altijd eigenaar was gebleven van zijn bedrijf. Hij zegt dat hij geen invloed meer had sinds hij Agrofert in 2017 onderbracht in twee trusts. Maar hij kan met één handtekening de trusts opzeggen en de aandelen terugnemen.’

De Piratenpartij contacteerde meteen Bart Staes, die de druk op de Europese Commissie begon op te voeren. ‘Ik heb in oktober 2018 de klacht van de Piraten en Transparency International in het parlement op de agenda gezet’, zegt Staes. ‘Verschillende bevoegde eurocommissarissen draaiden rond de pot. Dan voel je: hier is stront aan de knikker. Dit dossier zit op het hoogste niveau.’

Een paar weken later sprak Staes met het hoofd van het Directoraat-Generaal Begroting van de Commissie, de Nederlander Gert Jan Koopman. Koopman zei dat het antwoord op de klacht er zeker in januari moest zijn. ‘Het is niet ingewikkeld, er is een belangenconflict, maar er zijn politieke gevolgen aan verbonden’, zei Koopman tegen Staes.

Een medewerker van Koopman gaf zelfs een presentatie aan Europarlementsleden over de nieuwe regeling rond belangenconflicten.

Europees Parlement: ‘De Europese Commissie mag geen excuus vinden om de zaken te vertragen als het gaat om de bescherming van de financiële belangen van de EU.’

Kort daarna, op 13 december 2018, keurde het Europese Parlement een resolutie goed. 434 Europarlementsleden onderschreven dat ze weet hebben van de fraude met Europese middelen. Ze vroegen de Commissie om het te onderzoeken.

‘De Europese Commissie mag het vertrouwen van de Europese burgers in het goede beheer van hun belastinggeld niet schaden. Ze mogen geen excuus vinden om de zaken te vertragen als het gaat om de bescherming van de financiële belangen van de EU’, klonk het klaar en duidelijk.

Toen zei begrotingscommissaris Günther Oettinger tijdens het plenaire debat dat hij in januari een audit zou laten uitvoeren in Tsjechië. Hij beloofde in april 2019 verslag te zullen uitbrengen tijdens de laatste zitting van het Europees Parlement voor de verkiezingen. April 2019 kwam en ging zonder verslag.

Enkel in een vergadering achter gesloten deuren zei Oettinger: ‘We hebben ontdekt dat Babiš zetelt in de Raad voor Europese Structurele Investeringsfondsen. Die beslist welke projecten te steunen met de subsidies. Babiš kan de beslissingen daar beïnvloeden. We hebben hem gevraagd om daar niet meer aanwezig te zijn, en hij heeft dat ook gedaan.’

Bart Staes was woedend. ‘Het is toch niet omdat hij niet op een vergadering aanwezig is, dat hij de verdeling van de subsidies niet beïnvloedt?’, zegt Staes. ‘Bovendien moet een premier de verdeling van subsidies juist wel controleren. Dat is niet het probleem. Het probleem is dat hij tegelijk eigenaar is van het bedrijf dat de meeste subsidies ontvangt. Dat staat letterlijk in de opinie van de Juridische dienst van de Commissie, en in de resolutie van het Europese Parlement.’

Transparency International-directeur David Ondráčka denkt niet dat ze het auditrapport nog voor de inhuldiging van de nieuwe Europese Commissie in het najaar publiek zullen maken: ‘Daar hoopt Babiš op. Want dan zullen nieuwe eurocommissarissen zich weer moeten inwerken in de zaak en wie weet nemen zij een nog laksere houding aan.’

Wie is Andrej Babiš?
‘Het is onze eigen fout dat wij de tweede rijkste man van Tsjechië, een man die zijn rijkdom vergaarde via intimidatie, maffiapraktijken en schimmige politieke connecties op het hoogste niveau, de grootste ontvanger van Europese subsidies, zoveel politieke macht geven.’

Dat zegt Jaroslav Kmenta, een van de weinige onderzoeksjournalisten die de praktijken van Babiš van in het begin documenteert. Hij schreef er het boek Boss Babišover. Meteen toen Babiš zijn partij oprichtte wist Kmenta dat hij geen gewone politicus was. Hij wist dat het ging om een machtsgreep om zakenbelangen te beschermen.

In 1992 werd Babiš eigenaar van een chemisch bedrijf dat later Agrofert werd, een kolossale holding van 250 bedrijven. Tegenwoordig controleert Agrofert de hele landbouwketen.
Documenten die Kmenta kon inkijken, onthullen dat Babiš in 1998 de sociaaldemocraten financierde. Een paar jaar later, bij een privatisering, kon hij de grootste olieraffinaderij Unipetrol kopen. Hij had de politie gevoed met informatie opdat die achter concurrerende maffiafiguren aan zou gaan die Unipetrol ook in handen wilden krijgen. Een van die figuren werd later doodgeschoten, de andere vluchtte naar de Seychellen.

Ook om een groot vleesverwerkingsbedrijf in handen te krijgen, rekende Babiš op contacten bij de minister van Binnenlandse Zaken. Hij liet politieonderzoeken orkestreren om de verkopers onder druk te zetten om het bedrijf tegen een lagere prijs te verkopen.

Sinds Tsjechië in 2004 lid werd van de Europese Unie kwam er een geldstroom van Europese subsidies op gang. ‘Onze landen waren nog niet uitgerust met sterke instellingen om corruptie tegen te gaan’, zegt David Ondráčka van Transparency International. ‘Bruggen over onbestaande rivieren. Superrijken die Europese subsidies gebruikten om hun huizen te renoveren onder het mom van de ontwikkeling van een toeristische trekpleister. Noem maar op. Zolang het papierwerk in orde was, was het goed.’

Vanaf 2006 braken voor Babiš moeilijke jaren aan. Met de nieuwe regering onder leiding van de conservatieven had hij minder goede contacten. Zolang hij achter de schermen deals kon maken, hoefde hij zelf niet in de politiek te gaan. Maar nu moest hij voorkomen dat kleinere oligarchen zich via de nieuwe regering zouden opwerken zoals hij zich had opgewerkt via de sociaaldemocraten. In 2010 wonnen de conservatieven opnieuw. ‘Toen dacht Babiš: ik moet het zelf doen’, zegt Jaroslav Kmenta. ‘In 2011 richtte hij de partij ANO op. Twee jaar later, in 2013, kocht hij een van de beste kranten van het land die hij omvormde tot propaganda-instrument voor zijn machtsgreep.’

In 2014, na 25 jaar dominantie van de vier traditionele partijen, ontplofte het wijdverspreide cliëntelisme tussen deze vier partijen in een groot corruptieschandaal. De politie arresteerde de premier, zijn minnares en parlementsleden. Het land was in shock. Bij de vervroegde verkiezingen zag Babiš zijn kans. De boodschap van zijn partij ANO (afkorting voor “Alliantie van Ontevreden Burgers”): ‘Babiš zal alles opkuisen met technocraten, hij is een zakenman, hij heeft geen ideologie, hij geeft niet om politieke spelletjes, hij geeft enkel om oplossingen.’

Vanuit het niets haalde ANO bijna 20%. Babiš werd minister van Financiën. ‘De traditionele partijen hebben dat aan zichzelf te danken’, zegt Ondráčka. ‘Ze hadden hun eigen corrupte mensen al lang de deur kunnen wijzen. Maar ze waanden zich onaantastbaar, verblind door de macht.’