Explosief memo toeslagenaffaire was bij 24 ambtenaren bekend ‘Bewust buiten archieven gehouden’

Het explosieve memo-Palmen over de toeslagenaffaire was breed bekend op het ministerie van Financiën en de Belastingdienst. 24 ambtenaren kenden het cruciale document, maar het bestaan ervan werd toch jarenlang niet gemeld aan de Tweede Kamer, ondanks aandringen van lagere ambtenaren.

Dit blijkt uit onderzoek van accountantskantoor PWC naar het meermaals verdwijnen van het memo van Sandra Palmen uit 2017. De topjurist van Toeslagen adviseerde al in 2017 om tot compensatie over te gaan voor een groep van gedupeerde ouders, omdat hun toeslagen voor kinderopvang onrechtmatig waren stopgezet.

Onderzoek naar mail en app-verkeer

Dit advies werd jarenlang genegeerd en achtergehouden voor het parlement, en aanvankelijk zelfs voor de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK). Het onderzoek van PWC werd toegezegd door premier Rutte aan Kamerlid Pieter Omtzigt, na de val van het kabinet. Kamervragen van Omtzigt over een doofpot werden niet beantwoord.

PWC deed onderzoek naar mailboxen en app-verkeer van ambtenaren en oud-politici en interviewde hen. Het eindrapport bevat volgens staatssecretaris Van Huffelen (Toeslagen) ‘geen allesomvattend antwoord’ op de vraag waarom het document zo lang geheim bleef. PWC heeft daar ook na maanden onderzoek geen helderheid over gekregen.

Het bestaan van het memo-Palmen bleek pas oktober vorig jaar, nadat een feitenrelaas opdook waarin werd verwezen naar het memo, die het ‘laakbaar’ handelen hekelde van de Belastingdienst rond stopzetting van toeslagen. Dit feitenrelaas lag in juni 2019 al op tafel tijdens crisisbesprekingen. ‘Interne memo, moeten we hier niet iets mee. Laakbaar handelen’, noteerde een lagere ambtenaar.

‘Bewust buiten archieven gehouden’

De voormalige hoogste baas van de Belastingdienst, directeur-generaal Jaap Uijlenbroek, zei in zijn verhoor bij de POK onder ede dat hij ‘op geen enkele manier kennis’ had van het memo, voordat het in de publiciteit kwam.  In het PWC-onderzoek staat nu dat het feitenrelaas – met de verwijzing naar het memo – op 5 juni 2019 wél met hem is besproken, dat wil zeggen: niet per bladzijde, maar op ‘hoofdzaken’, en dat daarna ‘procesmatige afspraken’ zijn gemaakt.

In de zomer onthulden Trouw en RTL Nieuws dat het memo toen bewust niet werd gearchiveerd. Van Huffelen zei daar eerder over dat het niet bedoeld was om informatie weg te moffelen. In een nu vrijgegeven mail uit januari van dit jaar zeggen ambtenaren zelf: “Het is nu ook duidelijk dat het bewust buiten de archieven is gehouden.”

Hoge ambtenaar weigerde medewerking

Opvallend is dat een voormalig lid van het managementteam van Toeslagen, die in 2017 verantwoordelijk was voor de afhandeling van het memo, medewerking aan het onderzoek van PwC heeft geweigerd. Deze ambtenaar heeft inmiddels een andere hoge functie bij de Belastingdienst.

Uit haar emailverkeer – dat PWC wel kreeg – blijkt dat zij in oktober vorig jaar heeft gemeld dat in 2017 zowel toenmalig directeur-generaal Uijlenbroek als toenmalig staatssecretaris Eric Wiebes exact op de hoogte waren van het besluit om toen niet te compenseren – en dat zij daarmee instemden. PWC stelt dat door gebrek aan medewerking dat ‘informatie waarover deze medewerker zou kunnen beschikken, niet naar boven is gekomen’.

‘Het oogt als cover-up’

Brisant is verder dat dezelfde manager van Toeslagen haar dossier over deze zaak eerder heeft vernietigd. Dat gebeurde toen dit omstreden fraude-onderzoek ‘CAF11’ en de stopzetting van toeslagen publicitair onder vuur kwamen te liggen en de Kamer steeds meer vragen stelde.

Volgens Uijlenbroek ging het slechts om een ‘opschoonactie’ op basis van privacy-wetgeving en had het dossier al lang verwijderd moeten worden. Maar de hoogste baas van het ministerie, Manon Leijten, zei in apps in juni 2019 tegen Uijlenbroek: “Voor mij voelt het niet goed; dossier vernietigen in een zo gevoelige zaak. Dit kan namelijk ogen als een ‘cover-up’.” Een oriënterend onderzoek leidde toen tot niets.

SP-Kamerlid Leijten: ‘Rookgordijn’

Behalve de ex-manager van Toeslagen heeft ook oud-staatssecretaris Menno Snel, die in december 2019 aftrad, geen volledige medewerking gegeven aan het PWC-onderzoek. Hij weigerde inzage in de berichten op zijn privé-telefoon, omdat daar volgens hem geen zakelijke correspondentie tussen zit.

SP-Kamerlid Renske Leijten wil premier Mark Rutte in het vragenuurtje ter verantwoording roepen. “We kijken opnieuw naar een rookgordijn. Dit dure onderzoek geeft opnieuw geen antwoorden en roept vele vragen op. De nieuwe open cultuur in Den Haag is duidelijk nog niet aangekomen. Het lijkt er sterk op dat de parlementaire ondervragingscommissie niet alle stukken kreeg en dat is echt zeer ernstig.”

Volgens haar was het juist een van de grootste frustraties dat ook de ondervragingscommissie de onderste steen over het memo-Palmen niet boven kreeg. “Antwoorden moeten nu echt op tafel, fouten erkend en ouders gecompenseerd. Helaas is dit allemaal nog altijd niet geregeld.”

Pieter Omtzigt hekelt zwijgcultuur

Volgens Kamerlid Pieter Omtzigt laat het rapport zien dat het kabinet zelfs na de val over de toeslagenaffaire ‘door is gegaan met het achterhouden van informatie’, terwijl zijn eerdere vragen niet werden beantwoord.

Omtzigt: “Zeker 24 (top)ambtenaren wisten er tijdig van en hadden grote schade voor ouders kunnen voorkomen. Dat roept grote vragen op waarom er niet eerder gehandeld is. Het feit dat er geen alomvattend antwoord komt waarom dit zo lang geheim bleef zegt iets over de zwijgcultuur bij Financiën tot op de dag van vandaag.

De parlementariër, die samen met Leijten een drijvende kracht was in het onthullen van de toeslagenaffaire zegt dat het PWC-rapport en de 700 pagina’s bijlagen ‘veel vragen oproepen die ik snel zal stellen’.