EU
Extreem rechts verbieden: doet Spanje genoeg?
Inhoud
Spanje is geen uitzondering meer als het gaat om de groei van rechts-extremisme.
Een verbod, het op de lijst plaatsen van sommige groepen of organisaties als terroristen, is een cruciaal initiatief voor terrorismebestrijding geworden dat is aangenomen door liberaal-democratische regeringen. Ondanks de kritiek die het verbod heeft veroorzaakt doordat het naar goeddunken van individuele staten is gebeurd, is het een effectieve preventieve strategie gebleken.
Sinds het verbod op extreemrechtse National Action in het Verenigd Koninkrijk in 2016, hebben andere landen dit voorbeeld gevolgd. In Duitsland zijn groepen als Combat 18 en Citizens of the Reich als terroristen aangemerkt. Canada heeft hetzelfde gedaan met Combat 18, Blood and Honour, Three Percenters, Aryan Strikeforce en de Proud Boys.
Spanje heeft ook bepaalde organisaties als terroristen aangemerkt. Hun gerechtelijke vervolging heeft de aard en activiteit van extreemrechts op nationaal niveau beïnvloed.
Haat en radicalisering in Spanje
In 2017 lanceerde de educatieve SM-stichting een onderzoek naar het gedrag en de houding van Spaanse millennials. De studie onthulde de toenemende ideologische radicalisering van die generatie, aangezien een op de vijf jonge mensen (op een totale steekproef van 1.250) extreem-links of extreem-rechts steunde.
Vier jaar later was Spanje getuige van een antisemitische toespraak voor 300 aanwezigen tijdens een evenement op de Almudena-begraafplaats in Madrid ter herdenking van de Division Azul (Blue Division), een groep van 14.000 jonge mannen die vochten voor Adolf Hitler in World Tweede Wereldoorlog. Verscheurd tussen verbijstering en verontwaardiging, verwonderden de Spanjaarden zich over de spreker, maar ook over de toespraak.
De opruiende toespraak werd gehouden door Isabel Medina Peralta, een 18-jarige geschiedenisstudent, lid van de Franco-partij La Falange (The Phalanx) en een zelfverklaarde fascist en nationaalsocialist. Haar opmerkingen worden momenteel onderzocht door het openbaar ministerie in Madrid als een haatmisdaad.
Medina’s geval is slechts het topje van de ijsberg van een veel groter probleem: de toenemende aanwezigheid en relevantie van extremistische groeperingen in Spanje. Die toename is deels veroorzaakt door een groeiend gevoel van ontevredenheid jegens de politieke elites en toenemende immigratie, met de daaropvolgende perceptie van economische en culturele dreiging die dit kan vormen.
Het zijn zulke factoren die op hun beurt het relatieve succes van extreemrechtse partijen zoals Vox, die in 2013 werd opgericht en 52 zetels heeft in het Spaanse Congres van Afgevaardigden, het lagerhuis van het parlement, mogelijk maakten. Spanje is niet langer een “ uitzondering” onder de Europese landen die sinds medio 2010 getuige zijn geweest van de gestage groei van rechts radicalisme.
Wetgeving
De Spaanse wet veroordeelt geen enkele weergave van nazi- en fascistische symboliek, tenzij deze verband houdt met crimineel gedrag. Met andere woorden, het bestraft de weergave van extremistische symbolen niet, tenzij deze gepaard gaan met actief gedrag. Het zijn criminele acties en berichten waardoor wetshandhavers erbij kunnen komen, in plaats van het gebruik van symbolen. De loutere vertoning maakt de handeling niet tot een misdaad. De enige uitzondering hierop is Wet 19/2007 van 11 juli tegen geweld, vreemdelingenhaat, racisme en intolerantie bij sportevenementen. De wet stelt dat het tonen van nazi-symboliek kan leiden tot een boete van maximaal € 3.001 ($ 3.400) en een verbod van zes maanden op het bijwonen van een sportevenement.
Er zijn echter enkele bestaande wetten in Spanje die kunnen worden gebruikt om het verbod op extremistische groeperingen mogelijk te maken. Het Spaanse wetboek van strafrecht, in het bijzonder artikel 510 , stelt bijvoorbeeld dat degenen die in het openbaar haat, vijandigheid, discriminatie of geweld tegen een groep aanmoedigen, promoten of aanmoedigen vanwege hun etniciteit, religieuze overtuiging of seksuele identiteit, “worden gestraft met een gevangenisstraf van één tot vier jaar en een boete van zes tot twaalf maanden.” Dit geldt ook voor degenen die materiaal produceren of verspreiden dat geweld tegen groepen aanmoedigt, promoot of aanzet.
Artikel 510 staat ook de vervolging toe van degenen die genocide en andere misdaden tegen de menselijkheid publiekelijk ontkennen, bagatelliseren of verheerlijken. Artikel 515 van het Spaanse wetboek van strafrecht zou ook kunnen worden toegepast in vervolgings- en verbodsprocessen. Met name paragraaf 4 van dit artikel stelt dat verenigingen of groepen strafbaar zijn indien zij discriminatie, haat of geweld tegen mensen, groepen of verenigingen bevorderen op grond van hun ideologie, godsdienst of overtuiging, etniciteit of geslacht.
Waar het Spaanse wetboek van strafrecht niet voldoende zou zijn om een extremistische groepering te verbieden, kan het Statuut van Rome van het Internationaal Strafhof worden toegepast. Artikel 7 over misdaden tegen de menselijkheid geeft specifiek aan dat een groep kan worden vervolgd op grond van het internationaal recht als deze verantwoordelijk is voor de vervolging van een gemeenschap of collectief op grond van politieke, raciale, nationale, etnische, culturele, religieuze, geslachts- of andere gronden. Bij het aanzetten tot, bevorderen of motiveren van dergelijke vervolging dient het internationaal recht als preventieve maatregel te worden toegepast.
Georganiseerd extremisme in Spanje
Verjaring in Spanje begon met de ontbinding van de neonazistische organisatie Sangre y Honor (Bloed en Eer) door Spaanse rechters, die 15 van de 18 beklaagden veroordeelden tot gevangenisstraffen tot drie en een half jaar. Verschillende extremistische groeperingen zijn nog steeds actief in Spanje.
Democracia Nacional, een extreemrechtse partij opgericht in 1995, is daar een voorbeeld van. De huidige leider, Alberto Bruguera, en 14 andere leden van de partij zijn door de speciale openbare aanklager beschuldigd van haatmisdrijven voor de aanval op een moskee in de wijk Nou Barris in Barcelona in 2017. De aanklager heeft tien jaar gevangenisstraf geëist voor zijn leider. De vice-president van de partij, Pedro Chaparro, is ook beschuldigd van het bedreigen van fotojournalist Jordi Borras in 2015.
Alianza Nacional is een andere problematische groep. In 2013 veroordeelde een rechter in Vilanova i la Geltru, een stad in Catalonië, drie leiders van de organisatie tot twee en een half jaar gevangenisstraf vanwege de online verspreiding van nazi-ideologie. Hun boodschap verspreidde haat tegen zwarte en Latinx-groepen, evenals immigrantengemeenschappen en het liberale multiculturalisme. Ze gaven deze groepen de schuld van het overnemen van de banen van Spanjaarden en het aanmoedigen van onder meer het gebruik, misbruik en handel in drugs.
Hogar Social is een neonazistische groep die bekend staat om zijn campagnes om voedsel te verzamelen en te delen “alleen voor Spanjaarden” en om in gebouwen te hurken. Sommige van haar leden zijn vervolgd en zouden in december 2021 worden berecht voor het aanzetten tot haat en het aanvallen van een moskee in maart 2016 na een terroristische aanslag in Brussel, België. Ze worden geconfronteerd met mogelijke straffen die variëren van één tot vier jaar gevangenisstraf. De leider van Hogar Social, Melisa Jimenez, werd in 2020 gearresteerd en later vrijgelaten wegens een aanval op het hoofdkwartier van de Socialistische Partij en het tonen van verzet tegen de autoriteiten.
Bastion Frontal is een neonazistische groepering verbonden aan de Franse organisatie Social Bastion. Het werd opgericht tijdens de COVID-19-pandemie in de volksbuurt San Blas in Madrid. De groep beweert ongeveer 100 actieve leden te hebben die tussen de 15 en 25 jaar oud zijn. De oprichting van Bastion Frontal werd voornamelijk veroorzaakt door het verval van Hogar Social en de opkomst van VOX, maar identificeert zich niet met de laatste vanwege het een constitutionele partij zijn. In plaats daarvan wil Bastion Frontal de Spaanse grondwet afschaffen. Hoewel de leden beweren een fysiek hoofdkantoor te hebben, is de aanwezigheid van Bastion Frontal voornamelijk online. Het parket in Madrid heeft een klacht ingediend tegen de groep vanwege haatmisdrijven vanwege haar bedreigingen tegen niet-begeleide minderjarigen uit Afrika, waaronder Marokko.
Echokamers
De Spaanse samenleving heeft een proces van polarisatie doorgemaakt, waar academici en actoren uit het maatschappelijk middenveld op hebben gewezen. De situatie, zoals geleerden hebben opgemerkt , is tijdens de pandemie opmerkelijk verslechterd, voornamelijk als gevolg van de hoeveelheid tijd die mensen voor hun scherm hebben doorgebracht. Vooral jonge volwassenen behoren tot de meest kwetsbaren. In deze context hebben isolationisme en echokamers verder bijgedragen aan de versterking van een reeds groeiend extreemrechts.
Spanje’s praktijk van vervolging nadat misdaden tegen de mensenrechten zijn begaan, is slechts een relatief effectieve strategie, omdat het zich richt op het individu in plaats van op de sociale, economische en ideologische netwerken waarop het individu vertrouwde om het geweld uit te voeren.
Tussen januari 2014 en juni 2021 waren er in Duitsland in totaal 768 gewelddadige aanvallen op moskeeën en moslims. Vooral de jaren 2020 en 2021 vallen op met meer dan 140 aanslagen, al zal het aantal niet-gemelde daden van dit soort – waaronder vandalisme, aanzetten tot haat, brandstichtingen en lichamelijk letsel – waarschijnlijk beduidend hoger zijn.
moslims Er zijn dit jaar al talloze aanslagen geweest op moskeeën. In januari meldde de media dat vanuit een appartement op het Islamisches Kulturcenter Halle Saale eV is geschoten met een luchtbuks.
De cijfers zijn gepubliceerd door Brandeilig.org, het eerste landelijke meldpunt voor anti-moslim racisme. De onafhankelijke antidiscriminatievereniging Federatie tegen Onrecht en Racisme e. V. (FAIR), gevestigd in Keulen, lanceerde een initiatief om de samenleving te sensibiliseren voor anti-moslim racisme.
Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken wonen er tussen de 4,4 en 4,7 miljoen moslims in Duitsland, wat overeenkomt met iets meer dan 5 procent van de totale bevolking. De meesten van hen komen uit Turkije, en elke tweede moslim komt nu uit een ander land. Er zijn ook ongeveer 2.350 moskeeën in het hele land. Duitsland heeft na Frankrijk de grootste moslimbevolking in West-Europa.
Met jaarverslagen wil Brandeilig.org nu bestaande informatielacunes met betrekking tot moskee-aanvallen en geweld tegen moslims dichten. Het initiatief publiceerde afgelopen mei het eerste #Incendiary Report voor 2018, omdat er voor dit jaar voor het eerst een betrouwbare hoeveelheid informatie was; verdere verslagen volgen.
Er werd informatie vastgelegd over het aantal aanslagen, de deelstaten waarin ze plaatsvonden, de aanleiding voor de aanslag, het verloop en de soorten aanslagen.
Voor 2018 registreerde Brandeilig.org in totaal 120 gewelddadige aanvallen van angstaanjagende proporties. In totaal werd in 84 procent van de gevallen in wisselende mate geweld gebruikt en was er ook sprake van aanzienlijke materiële schade en persoonlijk letsel. In vier procent van de gevallen lieten de daders de ledematen van varkens achter op het moskeeterrein – een bijzonder weerzinwekkende praktijk omdat veel moslims om religieuze redenen geen varkensvlees eten.
In Beieren ging het bij 25 aanslagen, wat overeenkomt met 21 procent, meestal om het gebruik van geweld tegen moslims of moskeeën. Noordrijn-Westfalen volgt op de voet met 23 aanslagen (19 procent). Er waren 14 aanslagen in Nedersaksen en 12 in Baden-Württemberg, elk overeenkomend met ongeveer een tiende van het totale aantal.
Ook in tien andere deelstaten was er geweld tegen moslims en moesten mensen voor hun leven vrezen. Alleen in Brandenburg en Saarland werden in 2018 geen aanvallen op moslims of moskeeën geregistreerd door Brandeilig.org.
In totaal zijn 54 aanslagen en daarmee bijna de helft van alle incidenten toe te wijzen aan het extreemrechtse spectrum. In zeven gevallen werd de daad gekenmerkt door racistische woordenschat of racistische symboliek (bijvoorbeeld het bekladden van hakenkruizen op gevels).
Vijftien gevallen zijn terug te voeren op een buitenlandse ideologie (gedefinieerd als “alle buitenlandse niet-religieuze ideologieën”). Tekenen die verwijzen naar de Koerdische nationalistische Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) of duidelijke verantwoordelijkheidsclaims zijn volgens het rapport aanwijzingen hiervoor.
Er zijn 16 gevallen van tegenstrijdige omstandigheden in het buitenland (zonder voldoende aanwijzingen voor een ondubbelzinnige toewijzing aan een buitenlandse ideologie). Het aantal incidenten dat aan geen enkele politieke motivatie kan worden toegeschreven, is 28.
Het meest voorkomende type aanval, met 44 procent, is vandalisme in verschillende mate. Denk aan graffiti, het achterlaten van een kadaver of kapotte ruiten, waarbij de gebeurtenissen van het misdrijf aan een breed spectrum onderhevig zijn. Er zijn ook negen brandstichtingen geweest, b.v. B. door zelfgemaakte molotovcocktails te gebruiken tegen moskeeën. Twee mensen raakten gewond.
Andere soorten geregistreerde aanvallen zijn haatzaaiende uitlatingen (21), belediging (7) of bedreiging (7). Twee mensen raakten gewond door het gebruik van luchtgeweren. Ook ruimtes die verbonden zijn met een moskee – zoals bibliotheken, evenementenruimtes of wooneenheden – werden aangevallen.
In Beieren vond een bijzonder weerzinwekkende daad plaats, die volgens het rapport niet in een categorie kan worden ingedeeld maar kennelijk een extreemrechtse achtergrond heeft. Op de bouwplaats van een moskee in Regensburg werden kruisen geplaatst met daarop de namen van de slachtoffers van de terroristische aanslagen van 2016 in Brussel. Destijds had de “Beierse Identitaire Beweging” het feit erkend. Ook al wordt het niet in het rapport uiteengezet, het doel hiervan is om de oorzaak van dergelijke gewelddaden toe te schrijven aan leden van de religieuze moslimgemeenschap en hen te stigmatiseren.
Met een aanvullend onderzoek onder 68 van de 120 getroffen gemeenschappen kon het Brandeilig-initiatief ook een gedetailleerder beeld schetsen van de enorme omvang van het geweld tegen moslims.
77 procent van de ondervraagden gaf aan de schade zelf te hebben gerepareerd omdat de verzekering de kosten niet wilde dekken. Door middel van donaties werd ongeveer 211.230 euro opgehaald. Hoewel het rapport de financiële omvang van de materiële schade niet beschrijft, geven de fondsen die zijn opgehaald om het op te ruimen op zijn minst een vaag idee van de omvang van de schade. In één geval heeft de verzekeringsmaatschappij het contract voor de betreffende gemeente opgezegd nadat de kosten waren gedekt.
Het is ook verontrustend dat ongeveer de helft van de ondervraagden “ja” antwoordde op de vraag of er eerder aanslagen waren geweest. Bovendien werd de politie in sommige gevallen pas ingeschakeld als de aanvallen frequenter werden. Dit onderstreept de veronderstelling dat er in werkelijkheid veel meer vijandelijkheden waren dan gedocumenteerd door Brandeilig.org.
Terwijl het #Brandeilig-Rapport de aanslagen op moskeeën en moslims in Duitsland tot in detail beschrijft en daarmee een belangrijke bijdrage levert aan het onderzoek, is de oorzaak van deze geweldsgolf slechts oppervlakkig aangegeven en grotendeels verhuld.
Wel stellen de auteurs van het rapport dat de “rechts-populistische vleugel in het partijpolitieke landschap in Duitsland aan het versterken is en dat ook buitenparlementaire rechts-extremistische en islamofobe groeperingen” zorgen baren. Het rapport stelt echter ook dat er nauwelijks sprake is van “maatschappelijk besef van de ernst van de situatie”.
De belangrijkste verantwoordelijkheid voor het toenemende geweld tegen moslims ligt bij de heersende klasse, die de laatste jaren steeds verder naar rechts opschuift. Het creëerde het ideologische klimaat en de politieke structuren waarin geweld tegen moslims en andere minderheden nu plaatsvindt.
Vooraanstaande vertegenwoordigers van alle reguliere partijen en de media hebben deelgenomen aan de anti-moslim lastercampagne. Tegelijkertijd namen de federale en deelstaatregeringen de facto het vluchtelingenbeleid van de AfD over. Sinds de toetreding tot de Bondsdag in 2017 is de extreemrechtse partij door alle daar vertegenwoordigde partijen betrokken bij het parlementaire werk in de Bondsdag.
Extreemrechtse krachten en terroristische structuren – vaak met nauwe banden met het staatsapparaat – voelen zich hierdoor aangemoedigd en nemen steeds vaker hun toevlucht tot dodelijk geweld. De afgelopen jaren waren het bloedbad in Hanau, de aanslag op de synagoge in Halle en de moord op CDU-politicus Walter Lübcke drie van de ergste rechts-extremistische terroristische aanslagen in Duitsland sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het rechtse geweld kan alleen worden gestopt door de onafhankelijke tussenkomst van de arbeidersklasse, die rechts-extremisme, militarisme en oorlog fel afwijst.
Inhoud
In een brief aan verschillende EU-lidstaten en de Commissie dreigt de Amerikaanse regering met een nieuwe voorwaarde voor visumvrije toegang. In Brussel heerst verwarring over een reactie. Het Parlement was als laatste op de hoogte van het initiatief.
Sinds de aanslagen van 11 september 2001 hebben de Amerikaanse regering en de Europese Unie verschillende overeenkomsten voor het delen van gegevens gesloten. Met de TFTP-overeenkomst krijgen de Amerikaanse autoriteiten bijvoorbeeld informatie over wereldwijde financiële transacties via het Belgische bedrijf SWIFT. De PNR-overeenkomst dwingt de overdracht van passagiersgegevens vóór elke vlucht af. Beide contracten waren controversieel onder gegevensbeschermingsactivisten en vochten om in het EU-parlement.
Een nieuw, veel verdergaand veiligheidsakkoord staat nu op de agenda. Het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid vereist directe toegang tot biometrische politiedatabanken in de EU. De vingerafdrukken en gezichtsopnamen die daar zijn opgeslagen, zijn bedoeld om de identificatie van personen in het kader van de Amerikaanse immigratiecontroles te vergemakkelijken.
Eerst vrijwillig, daarna verplicht vanaf 2027
Het initiatief staat bekend als het Enhanced Border Security Partnership (EBSP). Deelname is in eerste instantie vrijwillig. Vanaf 2027 wordt het echter een vereiste in het Amerikaanse Visa Waiver Program (VWP), waarmee maximaal 90 dagen visumvrij naar de Verenigde Staten kan worden gereisd.
De regering in Washington heeft de regels in het visumvrijstellingsprogramma meermaals aangescherpt. Sinds 2006 zijn reizigers verplicht om biometrische paspoorten bij zich te hebben. In 2008 volgde de verplichting tot preregistratie van binnenkomst in het ESTA-reistoestemmingssysteem.
Tot slot moesten alle VWP-deelnemers bilaterale overeenkomsten ter voorkoming en bestrijding van zware criminaliteit (PCSC) hebben. In individuele gevallen is het wederzijds mogelijk om vingerafdrukken en DNA-profielen op te vragen.
Commissie heeft ook een brief ontvangen van de Amerikaanse ambassadeur
Dus als de Europese regeringen weigeren hun databases te openen als onderdeel van het EBSP-initiatief, bestaat het risico om uit het VWP te worden gegooid. Verschillende EU-lidstaten hebben in februari via de Amerikaanse ambassades een brief van Washington ontvangen, waaronder Frankrijk, Duitsland en Zwitserland. De exacte inhoud is geheim, verzoeken om vrijheid van informatie bij het Bondsministerie van Binnenlandse Zaken en de Kanselarij liepen op niets uit.
Op EU-niveau zorgen de plannen voor de EBSP nu voor verwarring. Want ook de EU-commissie heeft een brief ontvangen van de Amerikaanse ambassadeur bij de EU. Daarin wordt de Unie uitgenodigd voor een “technische dialoog” over de implementatie van de nieuwe verordening in de lidstaten.
Verdere details van de brief blijven geheim . Openbaarmaking heeft een “negatief effect op het klimaat van vertrouwen” tussen de bevoegde autoriteiten aan EU- en VS-zijde, schrijft de Commissie op verzoek.
In ruil daarvoor geen gegevens over Amerikaanse burgers
In Brussel wordt betwist of de Commissie überhaupt verantwoordelijk is voor het onderhandelen over dergelijke overeenkomsten. Omdat de EBSP bilaterale overeenkomsten tussen regeringen zou zijn. Al in 2008 had de Commissie op verzoek van de Raad echter onderhandeld over overeenkomsten in het kader van het VWP in een “tweesporenbenadering” .
Ondanks de juridische onduidelijkheid heeft het Franse voorzitterschap het initiatief uit Washington opmerkelijk snel afgehandeld. Slechts een maand later stelde de regering in Parijs een gezamenlijke reactie op de Amerikaanse brieven op . Daarin wordt de Amerikaanse autoriteiten gevraagd om de gevraagde opening van biometrische databanken te specificeren.
Zo is het onduidelijk welke van de miljoenen Europese biometrische gegevens interessant zijn voor de Europese politiediensten en welke Amerikaanse systemen in ruil daarvoor toegankelijk moeten worden gemaakt voor Europese grensautoriteiten. Zo onderhoudt het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid de IDENT-database , waarin vingerafdrukken en gezichtsopnamen van ongeveer 270 miljoen mensen worden opgeslagen . Dit zijn echter uitsluitend mensen die de Verenigde Staten zijn binnengekomen of geprobeerd hebben binnen te komen. Biometrische systemen voor Amerikaanse burgers bestaan niet op federaal niveau.
Bij de grenscontroles in de VS worden vingerafdrukken en gezichtsopnamen uitgelezen en opgeslagen, en die zijn nu te vergelijken met EU-systemen. – Amerikaanse grensagentschap
De facto kopie van EU-informatiesystemen
Verschillende formaties van de Raad, waar de regeringen van de lidstaten samenkomen en van gedachten wisselen, hebben het EBSP-initiatief al behandeld. Zo vond er overleg plaats in de Raadswerkgroepen “Informatie-uitwisseling in het JI-gebied” en “Visa”.
Het ging ook in op de vrees dat de toegang van de VS tot biometrische gegevens in afzonderlijke lidstaten ook achterdeurtoegang tot EU-databanken mogelijk zou maken.
Toegegeven, deze toegang zou niet direct zijn. EU-leden zijn nu echter verplicht om ook nationale vingerafdrukken en gezichtsopnamen in Europese databases te spiegelen. Als het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid bilaterale overeenkomsten zou hebben met alle EU-landen, zou het een de facto kopie zijn van de EU-informatiesystemen.
EU-parlement blijft inactief
Pas na de afzonderlijke lidstaten en de Commissie heeft de Amerikaanse regering ook de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (LIBE) van het Europees Parlement geïnformeerd over de geplande toegang tot biometrische gegevens in de EU. Tot nu toe hebben de Kamerleden echter geen actie ondernomen, voor zover bekend.
Gezien de omvang van het Amerikaanse initiatief is dit verrassend. Ook urgentie is geboden, want de Raad creëert met zijn gezamenlijke reactie namens de lidstaten feiten en voert sinds eind maart zelfs gesprekken met de Amerikaanse regering. Vorige week heeft het Franse voorzitterschap samen met de Commissie het EBSP-initiatief besproken tijdens een vergadering over het visumvrijstellingsprogramma in Washington. De resultaten hiervan zijn niet openbaar gemaakt.
De EU belemmert inspanningen van de Verenigde Naties (VN) om wereldwijde hongersnood als gevolg van oorlog en sancties af te wenden. Het plan voorziet in de doorvoer van de enorme graanvoorraden van Oekraïne over Wit-Rusland (Belarus) voor verscheping via havens aan de Oostzee. Het plan, dat wordt gesteund door VN-secretaris-generaal António Guterres, wordt beschouwd als het enige haalbare alternatief voor het onlangs geblokkeerde graantransport via de Zwarte Zee.
De EU is evenwel niet bereid haar sancties tegen de uitvoer van meststoffen uit Belarus op te heffen, een voorwaarde voor een succesvolle uitvoering van het plan. Guterres is wel voorstander van deze opheffing, om zo de wereldwijde aanvoer van meststoffen veilig te stellen.
Het is veelbetekenend dat Brussel op 3 juni de sancties tegen de Wit-Russische kunstmestproducenten nog aanscherpte. Anderzijds winnen de pogingen van de VN om de export van Oekraïens graan via de Zwarte Zee op gang te brengen, aan kracht. Rusland en Turkije maken de weg vrij voor de eerste leveringen vanuit Odessa.
De tweeledige aanpak van de VN
Vorige week hebben de Verenigde Naties tastbare vooruitgang geboekt in hun pogingen om de dreiging van een wereldwijde hongercrisis ten gevolge van de oorlog in Oekraïne en westerse sancties af te wenden. VN-secretaris-generaal António Guterres verklaarde dat het zijn bedoeling is “de voedselproductie van Oekraïne en die van Rusland en Wit-Rusland, en ook de kunstmest van deze laatsten, in de wereldmarkt te reïntegreren”.[1]
In feite zijn beide pistes, de Oekraïense en de (Wit-)Russische, nodig om de wereldwijde voedselvoorziening veilig te stellen. De laatste tijd leverde Oekraïne ongeveer 10 procent van de tarwe en gerst in de wereld, en ongeveer 16 procent van de maïs. Rusland op zijn beurt is de belangrijkste tarwe-exporteur, en Rusland en Wit-Rusland zijn samen goed voor ongeveer 40 procent van de export van kalizout (potas) in de wereld, nodig voor de productie van kunstmest. Zonder meststoffen zal de komende oogst niet genoeg voedsel opleveren om de wereld te voeden. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne streeft de VN ernaar de Russische en Wit-Russische export te hervatten, samen met die van Oekraïne.
Oplossing in zicht
Een oplossing voor de uitvoer van Oekraïense tarwe – waarvan 95% traditioneel via Zwarte Zeehavens wordt doorgevoerd – is momenteel in zicht. Deze uitvoer wordt evenwel door verschillende obstakels belemmerd. Enerzijds zijn de Oekraïense havens bezet door Rusland of worden ze geblokkeerd door de Russische marine. Anderzijds heeft de Oekraïense marine de kustwateren ondermijnd om Russische aanvallen vanuit zee te voorkomen.
In eerste instantie hebben Rebeca Grynspan, secretaris van de UNCTAD (VN-ontwikkelingsorganisatie), en Martin Griffiths, coördinator voor noodhulp van de VN, hun besprekingen in Moskou vorige week als ‘constructief’ omschreven en gezegd dat zij hoopten op een oplossing. Het is bekend dat de Russische president Vladimir Poetin in principe heeft ingestemd met de beëindiging van de havenblokkade. In dat geval zou Turkije op zijn beurt de Oekraïense zeemijnen verwijderen en de graanschepen veilig door de Zwarte Zee begeleiden.[2]
Na intensieve bilaterale onderhandelingen eind mei hebben waarnemers hoop op een doorbraak in de besprekingen tussen de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Çavuşoğlu en zijn Russische ambtgenoot Sergej Lavrov, gepland voor 8 juni in Ankara. Volgens berichten in de Russische en Turkse media is een succesvolle uitkomst nabij.
Sancties werken als een hagelschot
Het is echter nog steeds niet duidelijk hoe het tweede aspect van de aanpak van de VN – het mogelijk maken van de uitvoer van Russisch en Wit-Russisch graan en meststoffen – moet worden gewaarborgd. Zowel de EU als de VS kunnen zich tot dusver verschuilen achter hun bewering dat geen van deze producten onder hun sancties tegen Rusland vallen. Dit is waar, maar het verhult het feit dat enerzijds de transatlantische sancties tegen kalizouten uit Wit-Rusland nog steeds van kracht zijn, en dat anderzijds de Russische export enorm wordt gehinderd door strafmaatregelen tegen de transportsector en de financiële sector.
De vrees voor een verdere uitbreiding van de embargo-maatregelen van het Westen is een bijkomende belemmering met een negatief effect op de handel. Dit afschrikkend effect van sancties is bekend uit vroegere ervaringen. Niet zelden hebben sancties zelfs humanitaire hulp geblokkeerd. [3] Er zijn meldingen dat Washington bereid is het ‘hagelschoteffect’ [cfr. de zwerm loodjes van een jachtgeweer, waarvan er misschien maar één doel treft] van de sancties op de Russische export van graan en kalizouten tegen te gaan. Linda Thomas-Greenfield, de Amerikaanse ambassadeur bij de VN, wordt geciteerd zeggende dat geïnteresseerde bedrijven inklaringscertificaten zouden kunnen krijgen.[4]
Guterres’ Wit-Rusland-Baltisch plan
De inspanningen van de Verenigde Naties worden momenteel vooral gesaboteerd door de EU, met name door haar plannen om de Oekraïense graanvoorraden niet alleen via de Zwarte Zee, maar ook over land uit te voeren. Met name Duitsland werkt momenteel aan de organisatie van de graanexport van Oekraïne per trein via Polen en Duitsland. De uitvoer is gepland vanuit Duitse of Italiaanse havens. [5]
Er doen zich echter aanzienlijke problemen voor doordat de lading aan de Oekraïens-Poolse grens op andere treinen moet worden overgeladen, als gevolg van het verschil in spoorbreedte. Dat is zo tijdrovend dat deskundigen vrezen dat slechts een klein gedeelte van de Oekraïense voorraden op tijd zal kunnen worden weggevoerd. Een haalbaar alternatief zou het graantransport via Wit-Rusland naar een van de Baltische havens zijn, met name het Litouwse Klaipėda. Via deze route kan bijna tweederde van iets meer dan 20 miljoen ton graan, die momenteel in Oekraïne ligt opgeslagen, beschikbaar worden gemaakt. VN-secretaris Guterres heeft deze route goedgekeurd.
“Categoriek uitgesloten”
EU-sancties tegen Wit-Rusland blokkeren dit project. Minsk [Wit-Russische hoofdstad] is bereid het vervoer van het graan over zijn grondgebied te organiseren, maar eist als tegenprestatie dat de huidige sancties op sommige van zijn exporten via havens, zoals die van Klaipėda, worden opgeheven. Dit zou gedeeltelijk samenvallen met het plan van de VN om de uitvoer van kalizouten ook uit Wit-Rusland te hervatten, teneinde de voedselvoorziening in de wereld opnieuw veilig te stellen.
De EU weigert echter. Vorige week werd gemeld dat ‘de lidstaten en de Commissie’ van oordeel zijn dat “opheffing of versoepeling van de sancties tegen Wit-Rusland categoriek uitgesloten zijn.”[6] De afgelopen drie maanden heeft Brussel geprobeerd Minsk met financiële aanbiedingen weg te lokken van Rusland. Het is echter opvallend dat de EU na de sancties van 9 maart alleen aan Rusland nieuwe sancties heeft opgelegd, en niet aan Wit-Rusland. De Wit-Russische regering heeft niet gereageerd op de avances van de EU. Zij maakte duidelijk dat pogingen om een wig te drijven tussen haarzelf en Rusland tot mislukken gedoemd waren.
De prioriteiten van de EU
Op 3 juni legde de EU dus nieuwe sancties op aan Wit-Rusland. Deze sanctieronde is gericht tegen bedrijven als Belaruskali, de belangrijkste potasproducent van het land, tegen het hoofd van het bedrijf, Ivan Golovati, en tegen de exporttak, Belarusian Potash Co.[7] Het opleggen van strafmaatregelen tegen bedrijven, wier producten VN-secretaris-generaal Guterres weer beschikbaar wil stellen om een wereldwijde hongercrisis af te wenden, is een opvallend rechtstreekse belediging aan het adres van de Verenigde Naties. Het geeft aan dat de EU een hogere prioriteit geeft aan het verzwakken van vijandige staten dan aan het voorkomen van een hongercrisis.
(*) German-Foreign-Policy.com wordt gerealiseerd door een groep onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.
[1] Sharon Marris: World hunger at ‘new high’, UN warns, with enough grain to feed millions stuck in Ukraine. sky.com 19.05.2022.
[2] William Mauldin, Jared Malsin, Evan Gershkovich: Black Sea Grain Talks Gain Steam as Russia, Turkey Eye Cooperation. wsj.com 01.06.2022.
[3] Zie ook Iran’s Shift to the East en Hunger wird gemacht (II).
[4] William Mauldin, Jared Malsin, Evan Gershkovich: Black Sea Grain Talks Gain Steam as Russia, Turkey Eye Cooperation. wsj.com 01.06.2022.
[5] Zie ook Die Hungerkrise.
[6] Thomas Gutschker, Friedrich Schmidt, Reinhard Veser: Buhlen um Lukaschenko. Frankfurter Allgemeine Zeitung 03.06.2022.
[7] Belarus: EU keurt nieuwe sancties goed. consilium.europa.eu 03.06.2022.
Het Duitse energiebeleid zorgt er nu zelfs voor dat de EU-autoriteiten (ernstige) twijfels hebben over het verloop van de grootste Europese economie: uiterlijk nadat minister van Economische Zaken Robert Habeck… [...]
Volgens het Republikeinse Congreslid Mary Miller is het om zeep helpen van het abortusrecht door het Hooggerechtshof ‘een historische zege voor witte levens’. Miller deed die uitspraak op een bijeenkomst… [...]
De Russische leider Poetin heeft de oude wereldorde begraven en zijn visie op de toekomst van Rusland en de wereld uiteengezet in een sleuteltoespraak. Poetin Er zijn nieuwe machtscentra ontstaan,… [...]
Great Reset Catherine Austin Fitts (CAF), uitgever van The Solari Report en voormalig Assistant Secretary of Housing (Bush 41 Admin.), stelt dat de zogenaamde “reset” er zo uitziet. Hoge voedsel- en brandstofprijzen… [...]
Het publiek in Duitsland is zich nog niet bewust van de omvang van de Duitse betrokkenheid bij de Amerikaanse proxy-oorlog in Oekraïne tegen Rusland. In een artikel van zaterdag gaf de… [...]
You must be logged in to post a comment Login