Indignatie redactie 
De verkiezingsnederlaag van extreemrechts, Donald Trump in 2020 en het verlies van Jair Bolsonaro tegen Lula in Brazilië in 2022, samen met het vertrek van Rodrigo Duterte uit het presidentschap van de Filippijnen vorig jaar, gaven sommigen hoop dat de extreemrechtse of fascistische golf wereldwijd over zijn hoogtepunt was.
Extreemrechts Twee politieke aardbevingen in de afgelopen twee weken hebben deze illusie aan diggelen geslagen. In Argentinië heeft Javier Milei, een Trump-achtige, zelfbenoemde anarcho-kapitalist die schaamteloos ontkent dat er in dat land mensenrechtenschendingen plaatsvonden tijdens de zogenaamde vuile oorlog die het leger eind jaren ’70 voerde. met overweldigende meerderheid tot president gekozen.
Twee dagen later werd bij de verkiezingen in Nederland de Partij voor de Vrijheid onder leiding van Geert Wilders de grootste partij van het land. Wilders, een extreemrechts Trumpist lang voordat Trump opdook, wil de Koran verbieden, beschrijft de Islam als de “ideologie van een achterlijke cultuur” en noemt Marokkanen “uitschot”.
Toen extreemrechtse persoonlijkheden en bewegingen de afgelopen twintig jaar begonnen op te duiken, was er in sommige kringen grote aarzeling om het “f”-woord te gebruiken om ze te beschrijven. Nog geen drie jaar geleden moest ik het gebruik van het woord fascist verdedigen in het Cambridge Union debat tegen academici die terughoudend waren om het woord te gebruiken om extreem-rechtse bewegingen in Europa, de Verenigde Staten en andere delen van de wereld te beschrijven.
Wat Donald Trump en de opstand van 6 januari 2021 echter hebben laten zien, is dat het onderscheid tussen “extreemrechts” en “fascistisch” louter academisch is. Of men kan zeggen dat een “extreem-rechtse” een fascist is die de macht nog niet heeft gegrepen, want het is pas wanneer ze aan de macht zijn dat fascisten hun politieke neigingen volledig onthullen.
Een beweging of persoon moet als fascistisch worden beschouwd wanneer ze alle of de meeste van de volgende vijf kenmerken vertonen: 1) ze tonen een minachting of haat voor democratische principes en procedures; 2) ze tolereren of promoten geweld; 3) ze hebben een opgefokte massabasis die hun antidemocratische denken en gedrag ondersteunt; 4) ze maken bepaalde sociale groepen tot zondebok en ondersteunen de vervolging ervan; en 5) ze worden geleid door een charismatisch individu dat al het bovenstaande vertoont en normaliseert.
Ik wil de aandacht vestigen op een aantal mensen, afgezien van Trump, die aan het “f”-woord voldoen. Nadat ik in de Filippijnen voor de verkiezingen van 2016 had gewaarschuwd dat Rodrigo Duterte “een tweede Marcos” zou zijn, schreef ik twee maanden na Duterte’s presidentschap dat hij een “regelrechte fascist” was.
Ik kreeg kritiek van veel opiniemakers, academici en zelfs progressieven omdat ik het “f”-woord gebruikte. Meer dan zeven jaar en 27.000 buitengerechtelijke executies van vermeende drugsgebruikers later, is het “f”-woord een van de mildere termen die worden gebruikt voor Rodrigo Duterte, waarbij velen de voorkeur geven aan “massamoordenaar” of “seriemoordenaar”.
Narendra Modi heeft het seculiere en diverse India van Gandhi en Nehru tot de verleden tijd doen behoren met zijn hindoe-nationalistische project, dat de grote moslimminderheid van het land degradeert tot tweederangsburgers. Op dit moment voert hij de meest aanhoudende aanval uit op de persvrijheid door progressieve journalisten in de gevangenis te zetten en bekende schrijvers als Arundhati Roy aan te klagen.
In Hongarije hebben extreemrechts Viktor Orban en zijn Fidesz-partij hun kastreren van de democratie bijna voltooid.
In Brazilië verloor extreemrechts Jair Bolsonaro de presidentsverkiezingen van 2022 met een kleine marge van Lula da Silva, maar zijn volgelingen weigerden het vonnis te aanvaarden en duizenden rechtse mensen vielen de hoofdstad Brasilia binnen in een poging om de nieuwe regering omver te werpen, in een opmerkelijke herhaling van de opstand van 6 januari 2021 in Washington.
Europa is de regio waar fascistische of extreemrechts partijen het verst zijn doorgedrongen. In de jaren 2000 was er geen rechts-radicaal regime, behalve af en toe en kortstondig als junior partner in onstabiele regeringscoalities zoals in Oostenrijk.
Nu zijn er in de regio drie aan de macht: een in Hongarije, de regering van extreemrechts Giorgia Meloni in Italië en de Partij Recht en Rechtvaardigheid in Polen, die aan de macht probeert te blijven ondanks het feit dat ze de parlementsverkiezingen van oktober 2023 heeft verloren. Extreem rechts maakt deel uit van regeringscoalities in Zweden en Finland. De regio telt nog vier landen waar een extreemrechtse partij de belangrijkste oppositiepartij is. En er zijn er zeven waar extreem-rechts een belangrijke rol speelt in het parlement en op straat.
Sociale omstandigheden die fascisme voortbrengen
Leiders zijn cruciaal in fascistische bewegingen, maar sociale omstandigheden creëren de mogelijkheden voor de opkomst van die leiders. Hier kan men niet genoeg de rol benadrukken die neoliberalisme en globalisering hebben gespeeld in het voortbrengen van bewegingen van extreemrechts. De verslechtering van de levensstandaard en de grote ongelijkheid als gevolg van het neoliberale beleid hebben geleid tot ontgoocheling bij mensen die vonden dat de liberale democratie in handen was gevallen van de rijken en tot wantrouwen jegens centrumrechtse en centrumlinkse partijen die dit beleid propageerden.
Deze rancuneuze, ontevreden massa’s vormen de basis van extreemrechtse fascistische partijen. Het is deze verhitte basis, gemotiveerd door een mix van economische onzekerheid, wrok of haat, die verklaart waarom Duterte, Bolsonaro en Trump, hoewel niet langer aan de macht, een comeback kunnen maken of vervangen kunnen worden door een nieuwe leider van hetzelfde type.
Neem de Verenigde Staten. De verkiezing van Joe Biden in 2016 zorgde voor een zucht van verlichting in kringen die zich zorgen maakten over de gezondheid van de democratie in de Verenigde Staten. Maar 11 miljoen meer Amerikanen stemden in 2020 voor Trump dan in 2016, terwijl 70 procent van de Republikeinse Partij tegen alle bewijzen in geloofde dat hij de verkiezingen had gewonnen.
Vandaag de dag wordt Trump geconfronteerd met 91 aanklachten wegens misdrijven in twee staatsrechtbanken en twee verschillende federale districten. Toch heeft hij al zijn Republikeinse rivalen stof laten happen bij het uitdagen van Joe Biden voor het presidentschap in 2024 en hij leidt tegen Biden in de peilingen in de swing states die zullen bepalen wie de verkiezingen van volgend jaar wint. Sterker nog, zijn concurrenten voor de Republikeinse presidentsnominatie proberen een imago neer te zetten dat ze nog Trumpistischer zijn dan Trump zelf.
Economische omstandigheden kunnen de opkomst van fascistische bewegingen echter niet volledig verklaren. Racisme, etnocentrisme en anti-immigratiegevoelens zijn ook de drijfveren. In feite staan deze drijfveren die met gedrag of ideologie verbonden zijn, centraal in het fascistische project, dat bestaat uit het creëren van een solidariteit tussen verschillende klassen op basis van huidskleur, religie, taal of cultuur door degenen die als anders worden gezien te definiëren als de Vijand of de Grote Andere.
Het is geen toeval dat Hitlers project nationaal socialisme heette – het was “gelijkheid”, maar alleen voor mensen van hetzelfde ras en niet voor de Andere. Deze Grote Andere zou de bron zijn van de crisis of de problemen van iemands ingebeelde gemeenschap. In de Verenigde Staten is wit nationalisme of witte suprematie tegenwoordig de ideologische uitdrukking van het fascistische project, en zowel in Europa als in de Verenigde Staten zijn sterke gevoelens tegen niet-blanke migranten een belangrijk kenmerk van het fascistische bewustzijn.
Fascisme kan niet worden gereduceerd tot een samenzwering van het Grootkapitaal om de samenleving op repressieve wijze te stabiliseren en zijn belangen te bevorderen, zoals traditionele marxisten het zagen. Fascisten zijn niet slechts instrumenten van de elite. In feite is hun retoriek niet alleen anti-democratisch of anti-liberaal, maar vaak ook anti-kapitalistisch of anti-Big Business.
Zie hoe Trump en zijn volgelingen beweren dat ze anti-Big Tech of tegen de “plutocraten” zijn. Fascisten streven er echter niet naar om Big Business omver te werpen; ze willen slechts een schikking met het Kapitaal om de eigen belangen van hun beweging te dienen, maar met hen op de stoel van de bestuurder.
In “normale tijden” hebben fascisten en het Grootkapitaal soms verschillende standpunten over sommige kwesties, zoals bijvoorbeeld in het geval van “woke kapitalisme”, waar bedrijven vroom beweren dat het bedrijfsbeleid “pro-milieu” moet zijn of politiek correct in aanwervingspraktijken als het gaat om etnische afkomst en geslacht. Deze verschillen zijn echter van voorbijgaande en ondergeschikte aard en wanneer het kapitaal bedreigd wordt door bewegingen die in hun winsten snijden of hun economische hegemonie bedreigen, verwelkomt het pogingen van fascisten om de sociale orde te stabiliseren of te “saneren”.
Fascisten kunnen aan de macht komen door verkiezingen, zoals Hitler, Trump en Bolsonaro deden. In feite is het zo dat hoe dichter ze bij de macht komen, hoe meer ze proberen een constitutionalistisch of gematigd imago te projecteren, zoals Giorgia Meloni deed in Italië in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2022 en Geert Wilders meer recent in Nederland. Maar als ze eenmaal aan de macht zijn, proberen ze dat vaak te blijven door geweld te gebruiken.
Geweld is het belangrijkste instrument waarmee fascisten hun revolutie of contrarevolutie willen uitvoeren om de samenleving te “zuiveren” om de suprematie van de traditioneel dominante meerderheid, gedefinieerd door huidskleur, etnische identiteit of cultuur, te bevestigen of te herbevestigen. Zo zien de hindoenationalisten in India, terwijl ze de instellingen van het land hervormen via hun parlementaire meerderheid, hun macht uiteindelijk gebaseerd op hun vermogen tot geweld, dat ze periodiek ontketenen om ondergeschikte gemeenschappen zoals de moslims eraan te herinneren, zoals ze deden in het bloedbad van Gujarat in 2002.
Hoe fascisme te bestrijden
Tot slot wil ik een aantal stappen voorstellen die we kunnen nemen om de fascistische dreiging het hoofd te bieden.
Ten eerste moeten we ophouden onze toevlucht te nemen tot gemakkelijke verklaringen voor de opkomst van extreem-rechts, zoals de bewering dat trollen daarvoor verantwoordelijk zijn, en erkennen dat extreem-rechtse persoonlijkheden en bewegingen een kritische massa aan steun onder de bevolking hebben.
Vervolgens moeten we manieren vinden om te voorkomen dat extreemrechts überhaupt aan de macht komt, zoals het vormen van brede, verenigde verkiezingsfronten, zelfs met niet-fascistische groeperingen waar we het misschien niet mee eens zijn. Het is veel moeilijker om extreem rechts te verwijderen als ze eenmaal aan de macht zijn.
Ten derde moeten we ervoor zorgen dat we in de voorhoede van ons verzet die bewegingen hebben die veel weerklank vinden bij brede lagen van de bevolking, inclusief de middenklasse, zoals de bewegingen om klimaatverandering een halt toe te roepen, gendergelijkheid te bevorderen en raciale rechtvaardigheid te stimuleren.
Ten vierde moeten we mensenrechten en democratische waarden fel verdedigen, zelfs waar – of vooral waar – ze impopulair zijn geworden. Dit omvat onder andere het op een agressieve manier opkomen voor mensen en groepen die op dit moment vervolgd worden en waar de meerderheid tegen is, zoals moslims in India en niet-blanke immigranten in zowel de Verenigde Staten als Europa. Internationale solidariteit met de vervolgden is een essentieel onderdeel van het antifascistische project.
Laten we ook niet bang zijn om te kijken wat we kunnen leren van extreemrechts, vooral als het gaat om de politiek van passie of de politiek van charisma, en kijken hoe onze waarden kunnen worden bevorderd of gepromoot op gepassioneerde en charismatische manieren. We moeten rede en passie verenigen en ze niet als tegenstrijdig beschouwen, hoewel we daarbij natuurlijk niet onze verplichtingen aan waarheid, rechtvaardigheid en eerlijk spel mogen schenden.
Ten zesde, als de geschiedenis, in het bijzonder die van de Verenigde Staten, een indicatie is, moeten we de mogelijkheid van een gewelddadige burgeroorlog niet uitsluiten en, als dat een reële dreiging wordt, de juiste stappen nemen om dit het hoofd te bieden.
Maar, en dat is waarschijnlijk het belangrijkste, we hebben een transformatieve visie nodig die kan concurreren met die van extreem rechts, een visie die gebaseerd is op echte gelijkheid en echte democratische empowerment die verder gaat dan de nu in diskrediet geraakte liberale democratie. Sommigen noemen deze visie socialisme. Anderen geven de voorkeur aan een andere term, maar het belangrijkste is de boodschap van radicale, echte gelijkheid voorbij klasse, geslacht en etnische herkomst.
Er is geen garantie dat het fascisme niet zal zegevieren, maar het zal zeker winnen tenzij we onszelf, met lichaam en ziel, volledig en met verstand, in de strijd gooien om het te stoppen.
