Frankrijk, Turkije en Syrië: de NAVO wordt geconfronteerd met een nieuwe interne crisis en verlies van invloed

In november 2018 riep de Franse president Emmanuel Macron op tot de vorming van een “Europees leger”, wat leidde tot een debat tussen experts en de woede van de Amerikaanse president Donald Trump. Een jaar later, in november 2019, verklaarde president Macron: “Wat we ervaren is de hersendood van de NAVO”. [1] Zijn verklaring, evenals de acties van sommige NAVO-leden zoals Turkije, hebben vragen opgeroepen over de toekomst van de Noord-Atlantische Alliantie.

In november 2018 verklaarde de Franse president Emmanuel Macron dat Europa zijn veiligheid niet meer aan de Verenigde Staten van Amerika zou moeten delegeren, maar zijn eigen strategische cultuur en belangen zou moeten ontwikkelen via het European Intervention Initiative. De EII (of EI2) verzamelt 14 EU-lidstaten (België, Denemarken, Estland, Finland, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Noorwegen, Portugal, Roemenië, Spanje, Zweden, Verenigd Koninkrijk) en wil de interventiemacht van Brussel worden.

President Macron denkt dat de EII zou kunnen leiden tot een autonome en uiteindelijk onafhankelijke Europese defensiestructuur. In de context van de huidige situatie lijkt dit echter een naïef geloof te zijn. 

Door zijn mandaat mag de EI2 deelnemen aan EU-, VN- en NAVO-operaties. De leden en het veiligheidsbeleid moeten verenigbaar blijven met de EU maar ook met de NAVO. EU-lidstaten nemen al deel aan VN-vredesoperaties, maar de meeste grote militaire operaties die plaatsvonden sinds de oorlog in het voormalige Joegoslavië en waarbij Europese landen betrokken waren, werden uitgevoerd onder leiding van de NAVO (Kosovo in 1998-1999, Afghanistan in 2001, Irak in 2003, Libië in 2011 en Syrië sinds 2011). De NAVO wordt beïnvloed door interne tegenstrijdigheden (zoals de kloof tussen “Oud Europa” en “Nieuw Europa” veroorzaakt door de invasie van Irak in 2003), maar het is mogelijk niet voldoende om de EI2 in staat te stellen een autonome of zelfs onafhankelijke Europese veiligheidsbeleid. 

Sommige Oost-Europese NAVO-leden zoals Polen beschouwen de Noord-Atlantische Alliantie als een sterkere veiligheidsgarantie dan enige andere defensiestructuur voorgesteld door West-Europese NAVO-leden zoals Frankrijk. Frankrijk en Italië worden door sommige Oost-Europese NAVO-leden soms als onbetrouwbaar beschouwd vanwege hun gematigde houding ten opzichte van Rusland. Bovendien worden de interne tegenstrijdigheden van de NAVO door sommige van haar leden, zoals Polen of Turkije, gezien als kansen om hun nationale veiligheidsbelangen te beschermen of hun eigen agenda te bevorderen. 

De VS, Polen, Turkije of het Verenigd Koninkrijk kunnen zich ook gemakkelijk verzetten tegen elke onafhankelijke ontwikkeling van de EI2 en ervoor zorgen dat deze ondergeschikt blijft aan de NAVO. Frankrijk en Italië worden door sommige Oost-Europese NAVO-leden soms als onbetrouwbaar beschouwd vanwege hun gematigde houding ten opzichte van Rusland. Bovendien worden de interne tegenstrijdigheden van de NAVO door sommige van haar leden, zoals Polen of Turkije, gezien als kansen om hun nationale veiligheidsbelangen te beschermen of hun eigen agenda te bevorderen. De VS, Polen, Turkije of het Verenigd Koninkrijk kunnen zich ook gemakkelijk verzetten tegen elke onafhankelijke ontwikkeling van de EI2 en ervoor zorgen dat deze ondergeschikt blijft aan de NAVO. Frankrijk en Italië worden door sommige Oost-Europese NAVO-leden soms als onbetrouwbaar beschouwd vanwege hun gematigde houding ten opzichte van Rusland. Bovendien worden de interne tegenstrijdigheden van de NAVO door sommige van haar leden, zoals Polen of Turkije, gezien als kansen om hun nationale veiligheidsbelangen te beschermen of hun eigen agenda te bevorderen. De VS, Polen, Turkije of het Verenigd Koninkrijk kunnen zich ook gemakkelijk verzetten tegen elke onafhankelijke ontwikkeling van de EI2 en ervoor zorgen dat deze ondergeschikt blijft aan de NAVO.

Nadat president Macron had opgeroepen tot minder strategische afhankelijkheid van de VS, presenteerden zijn aanhangers, sommige journalisten en sommige experts zijn voorstel als een Gaullistische strategie voor Europese strategische onafhankelijkheid. President Macron had China, de VS en Rusland geïdentificeerd als potentiële bedreigingen voor Europa. Zijn verklaring maakte de Amerikaanse president Donald Trump woedend en dwong de Franse president daarna om te zoeken naar verzoening met Washington. De verklaring van president Macron was ook verre van de visie van generaal Charles de Gaulle, die van mening was dat Rusland een belangrijke rol zou kunnen spelen voor de Europese strategische onafhankelijkheid. 

Een jaar later, in november 2019, verklaarde Emmanuel Macron dat de NAVO in een staat van “hersendood” verkeerde en pleitte voor een sterker Europees defensiebeleid, maar hij pleitte niet voor beëindiging ervan. In plaats daarvan stelde hij voor de doelstellingen ervan te verduidelijken en opnieuw te definiëren. Hij wees erop dat het gebrek aan coördinatie tussen de NAVO-bondgenoten in Noord-Syrië en de operatie van Turkije in de regio ernstige risico’s voor de Noord-Atlantische Alliantie vormden. [2] President Macron voegde er ook aan toe dat een strategische dialoog met Rusland nodig was, maar dat zou tijd vergen. Deze vonk van realisme werd verwelkomd door Moskou, maar als geheel wordt de strategische visie van Macron voor Europa beïnvloed door tegenstrijdigheden en is niet consistent.

Hoewel president Macron de NAVO bekritiseerde, twijfelde hij niet aan de legitimiteit ervan en is zijn buitenlands beleid nog steeds verenigbaar met de NAVO. Franse troepen zijn ook aanwezig in Noord-Syrië en hun aanwezigheid is niet legaal met betrekking tot het Franse en internationale recht. De Amerikaanse president Trump is van gedachten veranderd en heeft besloten Amerikaanse troepen in Syrië te houden, dicht bij de lokale olievelden, maar in tegenstelling tot hem heeft president Macron nooit de intentie uitgesproken om Franse troepen uit Syrië terug te trekken. Beide presidenten handhaven de NAVO-aanwezigheid in Syrië en rechtvaardigen de onwettigheid ervan met de dreiging van de islamitische staat. Er worden ook zeer weinig vragen gesteld over de betrokkenheid van de NAVO-landen (VS, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk) bij de Jemenitische burgeroorlog en de wettigheid ervan.

De NAVO wordt geconfronteerd met een crisis, maar het is niet de eerste. Turkije is vaak betrokken geweest bij interne crises van de NAVO. In juli 1974 was de NAVO ernstig getroffen door de militaire interventie van Turkije in Noord-Cyprus (Operatie Attila) en de daaropvolgende reactie van Griekenland. Na de poging tot staatsgreep van juli 2016 werd de Turkse president Recep Tayyip Erdogan in toenemende mate wantrouwend tegenover sommige van zijn NAVO-bondgenoten, met name de Verenigde Staten, terwijl hij dichter bij Rusland kwam. Ondanks verschillende ernstige bilaterale crises met betrekking tot het Syrische conflict (de moord op de Russische ambassadeur Andrei Karlov in december 2016 en de moord op een Russische piloot in Syrië in februari 2018), heeft de relatie tussen Turkije en Rusland zich ontwikkeld tot ongekende niveaus, zoals geïllustreerd door de levering van het Russische S-400 raketsysteem aan Turkije.

Wat de betrekkingen met Turkije en haar leiderschap in het Syrische conflict betreft, heeft de NAVO ook een deel van haar invloed verloren. De recente Turkse militaire interventie in Noord-Syrië (Operatie Peace Spring) tegen Koerdische YPG-militanten en het oorspronkelijke besluit van president Trump om Amerikaanse troepen terug te trekken, werd door Koerdische militanten gezien als een verraad van de NAVO, waardoor ze werden gedwongen deals te sluiten met Russische troepen en de Syrische regering . Deze deals waren niet nieuw, aangezien soortgelijke overeenkomsten tussen Koerdische vertegenwoordigers en Damascus in 2013 of tussen Koerdische en Russische troepen waren gesloten via de lokale Russische Verzoeningscentra, zoals in Afrin.

Notes

[1] «Emmanuel Macron waarschuwt Europa: de NAVO wordt hersendood», The Economist, 07/11/2019: https://www.economist.com/europe/2019/11/07/emmanuel-macron-warns- europe-navo-is-geworden-hersendood

[2] «Selon Emmanuel Macron, l’OTAN est en état de« mort cérébrale »», Rusland vandaag Frankrijk, 07/11/2019: https://francais.rt.com/international/67664-selon-emmanuel-macron -otan-est-en-etat-mort-cerebrale