Frankrijk wil gezichtsherkenning invoeren

Frankrijk is het eerste EU-land dat een uitgebreid programma voor gezichtsherkenning lanceert. Vanaf het einde van het jaar kan de technologie worden gebruikt. Gegevensbeschermers zien hierin vooral de eerste stap naar een Big Brother-maatschappij.

Alicem maakt het veel eenvoudiger: je kunt online een nieuw paspoort aanvragen, de belastingaangifte invullen of je registreren voor een andere, nieuwe – allemaal met hetzelfde account.

Alicem is een mobiele app van het Franse ministerie van Binnenlandse Zaken. Via Alicen zouden de Fransen toegang moeten hebben tot ongeveer 500 administratieve diensten…. zonder het huis te verlaten en zonder tientallen wachtwoorden te moeten onthouden. Om Alicem te gebruiken, hebben de Fransen vooral één ding nodig: hun gezicht. En dat is precies waar het probleem voor velen ligt.

Wie het programma wil gebruiken, moet kunnen worden geïdentificeerd door gezichtsherkenning, dus met zijn of haar biometrische gegevens. Alicem bevindt zich nog in de testfase, maar vanaf het einde van het jaar zou de app onderdeel kunnen zijn van het dagelijkse leven in Frankrijk.

Het maakt deel uit van een plan van het Franse ministerie van Binnenlandse Zaken om de 67 miljoen Franse burgers een “digitale identiteit” te geven. Als het project wordt uitgevoerd, zou Frankrijk het eerste EU-land zijn dat een grootschalig programma voor gezichtsherkenning lanceert. Critici vrezen dat Alicem ook de eerste stap zal zijn naar totale surveillance.

Sinds juni wordt de app getest door enkele duizenden Fransen. De functie Gezichtsherkenning is van toepassing wanneer gebruikers zich registreren. Om dit te doen, moeten ze eerst hun biometrische paspoort scannen met hun mobiele telefoon en vervolgens foto’s en video’s van hun gezichten maken. De opnames worden vergeleken met de gegevens van het paspoort. Dit om ervoor te zorgen dat alleen de persoon gebruik maakt van een digitale identiteit waartoe deze ook behoort.

Wanneer precies Alicem voor het grote publiek beschikbaar zal zijn, is nog niet zeker. Oorspronkelijk was er sprake van een lanceringsdatum begin november, maar de staatssecretaris voor digitale zaken, Cédric O, zei onlangs dat men eerst wat feedback wilde krijgen. De veiligheidsautoriteit die verantwoordelijk is voor het project sprak over een start aan het einde van het jaar of begin 2020.
De bevolking is sceptisch over het project. Wekenlang worden in de Franse media de risico’s van de app besproken. Termen zoals “surveillance” of “data-misbruik” worden regelmatig behandeld. Er wordt gesproken over China als een afschrikmiddel, met zijn camera’s voor gezichtsherkenning op elke hoek van de straat en zijn voortdurend sociaal kredietstelsel. En stel je voor dat er iets fout gaat…..

Frankrijk is nog ver verwijderd van dergelijke scenario’s, alhoewel in Nice…. maar daarover zometeen. Wat moet worden geïntroduceerd, is geen realtime gezichtsdetectie met bewakingscamera’s die mensen op straat identificeert. De procedure van Alicem is alleen bedoeld om de identiteit van de gebruikers te verifiëren. Net zoals een smartphone kan worden ontgrendeld met gezichtsherkenning. De regering benadrukt dat de verzamelde biometrische gegevens niet zouden worden opgeslagen. Men erwijdert die zodra de identiteit van de persoon is bevestigd. Bovendien mag niemand verplicht worden Alicem te gebruiken. De Fransen zouden ook administratieve zaken ook kunnen doen aan de bestaande online diensten of aan de balie.

Maar critici vrezen zowel gegevensdiefstal door hackeraanvallen als misbruik door de autoriteiten. Ze gaan ervan uit dat het gebruik van de app om praktische redenen de overhand zal krijgen: iedereen die zijn nieuwe paspoort binnen enkele minuten online kan aanvragen, in plaats van een middag te wachten in het gemeentehuis, zal waarschijnlijk beveiligingskwesties snel overboord gooien. Voorstanders van privacy klagen dat mensen die de app willen gebruiken, geen andere keuze hebben dan hun gezicht te scannen.

Daarom heeft La Quadrature du Net, een burgerrechtenorganisatie op internet, deze zomer al een rechtszaak aangespannen (PDF). Voor hen gaat het probleem dan ook verder dan Alicem: de app laat de Fransen gezichtsherkenning in hun dagelijks leven accepteren. De overheid, zo wordt gevreesd, zou de technologie dan zonder veel weerstand kunnen gebruiken op andere gebieden, zoals bij het zoeken naar verdachten, terroristen of om oproerkraaiers in demonstraties te volgen. In Frankrijk, dat, als gevolg van de aanslagen in Parijs in 2015, de juridische capaciteit van de politie om burgers te controleren heeft uitgebreid – een beweging die critici “vrijheidsberovend” hebben genoemd – is de scepsis over dit onderwerp enorm.

Frankrijk experimenteert nu al op straat met gezichtsherkenning. De stad Nice wordt op dit gebied bijzonder bereidwillig geacht. Hun conservatieve burgemeester Christian Estrosi liet de technologie bijvoorbeeld in februari tijdens het carnaval testen. Er waren enkele duizenden vrijwilligers beschikbaar, die in verschillende tests te midden van de menigte moesten worden herkend.

Met dergelijke experimenten staat Frankrijk niet alleen in Europa. In Berlijn werd de technologie een jaar lang getest op station Südkreuz. In Londen test de politie herhaaldelijk gezichtsherkenning om gezochte mensen via videocamera’s op openbare plaatsen te vinden. In de zomer vonden onderzoekers echter een extreem hoog foutenpercentage: in ongeveer 80 procent van de gevallen waarin de autoriteiten mensen aanhieldn, werden ze verkeerd herkend. De VS is nog een stap verder: gezichtsscanners worden vaak gebruikt bij wetshandhaving. De steden San Francisco, Oakland en Somerville hebben hier echter afstand van genomen en autoriteiten verboden de technologie te gebruiken.

In Frankrijk bevestigde staatssecretaris Cédric O onlangs zijn vastberadenheid om te blijven experimenteren met gezichtsherkenning. Twee middelbare scholen, in Nice en in Marseille, wilden de procedure in de nabije toekomst uitproberen. Sommige van hun toegangspoorten waren al uitgerust met camera’s, en elektronische gezichtscontroles werden ontworpen om ervoor te zorgen dat alleen bevoegde personen de campus betraden. Het project was bijzonder sceptisch omdat het minderjarigen betreft. De nationale autoriteit voor gegevensbescherming CNIL heeft het voorlopig verboden, het beschreef het als onnodig en buiten proporties.

Ook voor Alicem uitte de CNIL zijn bezorgdheid, omdat de app gebruikers geen alternatieven biedt voor gezichtsherkenning. De autoriteit voor gegevensbescherming pleit voor een sterker debat over waar gezichtsherkenning wel en niet kan worden gebruikt in Frankrijk. Staatssecretaris Cédric O lijkt zich te realiseren dat het gebruik van technologie veel vragen oproept. Hij sprak over het opzetten van een toezichthoudend orgaan om toezicht te houden op de gezichtsherkenningstests van de staat.

De vraag hoe om te gaan met de uitdagingen van de nieuwe technologie zal niet alleen Frankrijk onder ogen moeten zien. En niet alleen daar, want ook in ons land wordt al volop geëxperimenteerd. U bent de sleepwet toch niet vergeten – door de regering “onderzoeksopdrachtgerichte interceptie” genoemd – waarmee geheime diensten (zowel de AIVD, de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, als de MIVD, de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) massaal de communicatie van smartphones, computers en andere online apparaten van iedere burger onderscheppen – en delen met andere landen…..