Waar komt Geert Wilders vandaan? Hoe is het mogelijk dat een extreemrechtse xenofoob de verkiezingen in Nederland heeft gewonnen? Voordat we ingaan op de Nederlandse kleine lettertjes, is het noodzakelijk om de focus te openen.
Wilders Europa vertoont al lange tijd tekenen van ideologische involutie. Met het einde van de Koude Oorlog heeft de langzame maar onverbiddelijke val van de sociaal-democratie een panorama achtergelaten zonder duidelijke hegemonie: de conservatieve revolutie heeft nog steeds geen vorm gekregen. Sterker nog, het is door rechts overtroffen. Ook het klassieke nationalisme heeft de leegte niet volledig opgevuld.
Het is het autoritaire en super-identitaire extreemrechts geweest dat de laatste tijd steeds meer ruimte heeft ingenomen, van Italië en Hongarije, waar het al regeert, tot Frankrijk, Spanje of nu Nederland. De opeenvolgende opeenvolgende crises – migratie, financiële crises, klimaat, pandemie en oorlog –, samen met de Brexit en een Europese Unie die ervaren wordt als een bureaucratische bovenbouw en die de bevolking uiteindelijk niet als haar eigen voelt, hebben bijgedragen aan de groeiende onvrede en politieke desoriëntatie.
Het fenomeen wordt ook aangewakkerd door wat er gebeurt op het Amerikaanse continent, vooral in de VS, waar de Trump-factor groot blijft opdoemen, maar ook in Brazilië en nu in Argentinië.
Met hun eigen kenmerken in elk land winnen extreme opties overal aan gewicht die breken met de klassieke liberale democratie en proberen vooruit te komen op economisch, sociaal en institutioneel gebied, waardoor demagogische culturele oorlogen worden aangewakkerd die tot vragen leiden die zijn gebaseerd op het bewijs van de klimaatcrisis zelfs voor LGBTI+-rechten of om te breken met de herinnering aan het fascisme en een streng ordebeleid te voeren met politie- en militaire versterkingen.
Nederland, voorvechter van de culturele verandering van de jaren zestig en zeventig, en grondleggers van het moderne Europa, ervaart vandaag de dag een duidelijke involutie.
In het geval van Nederland is Wilders, in de stijl van Vox‘ Abascal in Spanje, een uit conservatief rechts voortgekomen politicus die zijn duidelijk xenofobe toespraak tegen de islam en immigratie heeft geradicaliseerd. Eerst de thuisblijvers.
Niet voor niets wordt Wilders de Nederlandse Trump genoemd, en niet alleen vanwege zijn blonde haar en intensieve gebruik van sociale netwerken, maar ook vanwege zijn histrionics en ultraliberalisme. Zoals in de meeste antipolitieke formaties oefent hij een zeer persoonlijk leiderschap uit en steunt hij alleen de formatie waarmee hij zichzelf nu als de eerste kracht in het Parlement heeft gepositioneerd.
De fragmentatie van de Kamer zal het echter niet gemakkelijk maken een coalitieregering te vormen. Maar de alternatieven zullen ook niet eenvoudig zijn. Het meest plausibele scenario in Amsterdam is op dit moment een lockdown-situatie. Iets waar Wilders zelf profijt van zou hebben, die zichzelf opnieuw als slachtoffer van het systeem zou kunnen profileren. Omdat dit een kenmerk is van deze nieuwe redders van het land: zichzelf definiëren als anti-systeem, anti-elite, anti-kaste.
Ondanks zijn kleine demografische gewicht maakt Nederland deel uit van de grondleggers van het moderne Europa, zowel van de huidige EU als van de NAVO. Met een samenleving die in de jaren zestig en zeventig een grote sprong voorwaarts maakte – seksuele revolutie, ontwapening, eerste milieubeleid, drugsliberalisering, euthanasie… – ervaart zij vandaag de dag een duidelijke en paradigmatische tegenslag op veel van deze gebieden, een paradigmatische involutie. van wat er in Europa als geheel gebeurt.
Het populisme krijgt greep en wijst op de Europese verkiezingen
Opiniepeilingen voorspellen een opmerkelijke stijging. Na de overwinning van Geert Wilders in Nederland zouden de eurosceptische krachten in juni kunnen toenemen tot elf zetels.
De EU gaat het jaar 2024 in met een belangrijke verplichting: de volgende Europese verkiezingen die van 6 tot 9 juni zullen plaatsvinden en die het einde zullen markeren van een turbulente zittingsperiode die wordt gekenmerkt door de pandemie, de Brexit-onderhandelingen, de oorlog in Oekraïne en recentelijk het conflict tussen Israël en Hamas.
Uit de Eurobarometer die slechts zes maanden vóór de verkiezingen wordt gepresenteerd, blijkt dat de Europeanen naar deze verkiezingen uitkijken en de datum op hun agenda hebben staan. Ruim de helft (57%) van de ondervraagden is geïnteresseerd (6% meer dan in 2019) en tot 68% is van plan zijn stem uit te brengen in de stembus (9% meer dan bij eerdere verkiezingen).
Maar deze interesse en geest van participatie mogen niet uitsluitend worden geïnterpreteerd als een onwrikbaar vasthouden aan het Europese integratieproject, aangezien de peilingen een aanzienlijke opkomst voorspellen van partijen met een eurosceptisch of zelfs eurofoob tintje. Veel Europeanen zullen naar de stembus gaan om een stembiljet in te voeren, omdat zij een koerswijziging in de EU willen.
Volgens het onderzoek van de enquête-aggregator Europe Elects zal de Europese Volkspartij opnieuw de winnaar van de verkiezingen zijn. Maar de grote verrassing komt met de stijging van maar liefst 11 zetels vergeleken met 2019 van de groep Identiteit en Democratie, een kracht waartoe ook de Nationale Hergroepering van Marine Le Pen , de Vrijheidspartij van Geert Wilders of Alternatief voor Duitsland behoren .
Het zijn allemaal partijen die als extreemrechts worden beschouwd en die het Europese integratieproject in twijfel trekken, ook al zijn hun boodschappen in de loop van de tijd heen en weer geslingerd en zijn ze geëvolueerd van het voorstellen van een vertrek uit de gemeenschapsclub van hun respectievelijke landen naar een hervorming die resulteert in minder bevoegdheden voor Brussel.
Volgens dit onderzoek zou de Europese Volkspartij 175 zetels halen (twee meer dan bij de vorige verkiezingen), de socialisten zouden genoegen nemen met de tweede plaats met 141 zetels (ook twee meer dan in 2019), de liberalen zouden 89 zetels hebben (drie minder), Identiteit en Democratie stijgt naar 87 (11 meer), de conservatieven en reformisten 82 (twee meer), de groenen 52 (één meer), links 38 (zeven minder) en de niet-aangesloten partijen vier (zeven minder).
Hoewel deze in de Europese Kamer meestal is opgebouwd rond een Grote Coalitie naar Duitse stijl, waarin de centrumpartijen – populaire en socialistische – in dezelfde richting stemmen voor het meeste beleid, met de steun van liberalen en groenen, afhankelijk van de kwesties, in de afgelopen jaren deze modus operandi is op sommige punten gebarsten. Bijvoorbeeld vanwege meningsverschillen binnen de Europese Volkspartij over bepaalde maatregelen tegen de klimaatverandering.
Deze trend kan in de volgende legislatuur worden geconsolideerd met een kamer die meer rechts en eurosceptisch is, omdat er rekening mee moet worden gehouden dat binnen de groep van Conservatieven en Hervormers (ECR) de Poolse conservatieven zijn geïntegreerd – de voormalige uitvoerende macht van het parlement. Recht en Rechtvaardigheid zijn door Brussel aan de kaak gesteld vanwege zijn autoritaire drift – of door Vox, die op sommige punten ook kritisch staat tegenover het Europese integratieproject.
Ondanks het feit dat de Wet en Rechtvaardigheid geen regering heeft kunnen vormen en de pro-Europese Donald Tusk opnieuw premier is geworden in Polen, zijn de verrassende overwinning van Geert Wilders in Nederland en de opkomst van verre landen in Finland en Zweden -rechtse krachten Het heeft de partijen die als centristisch worden beschouwd, op hun hoede gehouden en zien hoe zij beetje bij beetje hun macht verliezen ten gunste van krachten die zich aan de rand van het systeem bevinden.
Alles wijst er in ieder geval op dat we verkiezingen tegemoet gaan zonder enige verandering in de organisatievorm. De Zevenentwintig hebben met weinig enthousiasme de mogelijkheid verwelkomd om transnationale Europese lijsten te creëren , een poging om een authentieke Europese verkiezingscampagne te lanceren die niet wordt gekaapt door nationale kwesties, zoals gewoonlijk het geval is. Het Europees Parlement wil een nieuwe kieswet bevorderen, hoewel de kansen om deze vóór de volgende verkiezingen te verwezenlijken nu vrijwel nihil lijken, omdat hiervoor de unanimiteit van de Europese hoofdsteden vereist is.
Het Parlement heeft de oprichting voorgesteld van een pan-Europees kiesdistrict om 28 leden van het Europees Parlement te kiezen, via een systeem met dubbele stembussen, waarbij deze vertegenwoordigers worden gekozen op een ander stembiljet dan op de staats- of regionale lijsten.
Met dit voorstel zouden Europese politieke partijen of coalities van nationale partijen transnationale kandidatenlijsten kunnen voorstellen onder leiding van hun kandidaat om de Europese Commissie te presideren, de methode die bekend staat als spitzenkandidaten (hoofd van de lijst in het Duits). Op deze manier wordt geprobeerd nationale parlementaire systemen na te bootsen waarin de leider van de politieke partij met de meeste stemmen tot president of premier wordt gekozen als hij of zij een absolute meerderheid bereikt, of als er met instemming van de partij een alternatieve kandidaat wordt benoemd. rest van de politieke krachten.
Hoewel dit systeem van transnationale lijsten nooit is geïmplementeerd, werd Jean-Claude Juncker in 2014 tot voorzitter van de Europese Commissie gekozen als kandidaat van de meest gestemde macht, de Europese Volkspartij. In 2019 werd dit systeem op zijn kop gezet toen de Franse president Emmanuel Macron zijn veto uitsprak tegen de Duitse kandidaat van de Europese Volkspartij , Manfred Weber , en in plaats daarvan werd Ursula von der Leyen – eveneens van de EVP – gekozen .
Het Verdrag van Lissabon garandeert dat de staatshoofden en regeringsleiders de voorzitter van het Gemeenschapsbestuur moeten kiezen “rekening houdend met” de uitslag van de verkiezingen, woorden die voldoende dubbelzinnig zijn zodat de Europese kanselarijen een alternatieve kandidaat kunnen opleggen als ze dat niet bereiken. een overeenkomst.
Hoewel in de gemeenschapscorridors wordt aangenomen dat Von der Leyen zich kandidaat zal stellen voor herverkiezing – ze moet haar standpunt uiterlijk in maart duidelijk maken op het congres van de Europese Volkspartij in Boekarest, Roemenië – is de Duitse politiek nog niet uitgesproken over de vraag of hij de spitzenkandidaten steunt en of een Europese campagne waarin kiezers de politieke posities kennen van de kandidaten om de adellijke verdieping van het Berlaymontgebouw, het hoofdkwartier van de Gemeenschapsbestuurder, te bezetten, zinvol is.