Hekserij is niet subversief

Als de bankiers eenmaal naar huis zijn gegaan voor de nacht, wordt de City of London een mysterieuze plek. Het getuigt van geheimhouding en subversie; je kunt de aanwezigheid van iets geheimzinnigs voelen onder de dagelijkse gewoonte en handel van de stad.

Het was vroeger een hotspot voor geheime genootschappen en occultisten, zoals Aleister Crowley en Francis Bacon. En het was hier dat de 17e-eeuwse Engelse filosoof zich zou associëren met een groep Rozenkruisers – een westerse esoterische beweging gebaseerd op het kabbalistische en gnostische denken.

Dit gevoel van rebellie is niet beperkt tot het verleden; s wathes van millennials en Gen-Zers wenden zich tot online occultisme en rituele magie in wat lijkt op een rebellie tegen moderne ontgoocheling. 

Digitale vormen van New Age-spiritualiteit gaan vooral viraal op TikTok (of WitchTok) – van virtuele trans-Atlantische covens die zich verzamelen om politici (en planeten) te betoveren , tot het idee van ‘ manifestatie ‘ dat momenteel in zwang is . Deze trends gaan gepaard met politiek, waar magie wordt gekanaliseerd in anti-kapitalistisch ‘spiritueel activisme’ .

Occultisme heeft de neiging om jonge mensen aan te trekken omdat het subversief lijkt. Het idee van  Francis Bacon en zijn kliek van Rozenkruisers die magie beoefenen achter gesloten deuren lijkt inherent subcultureel; een teken van een “alternatieve levensstijl”. Zelfs het woord zelf – afgeleid van het Latijnse occultus , wat ‘verborgen’ betekent – suggereert iets dissidents; een pad aan de linkerkant dat wegleidt van de massa. De verenigbaarheid ervan met anti-establishment sentimenten blijft dus over het algemeen onbetwist. 

Tegenwoordig zijn deze connotaties echter bedrieglijk. Hoewel occultisme subversief was in de context van 16e en 17e-eeuwse religieuze samenlevingen, hield het snel op dat te zijn met de geboorte van de moderniteit. Waarom? Omdat de erfgenamen van de westerse occulte filosofie ook de erfgenamen waren van het seculiere liberalisme en kapitalisme dat het Westen vandaag domineert.

Verre van een zwart schaap te zijn in de westerse intellectuele geschiedenis, was het Bacon – samen met Hobbes, Locke en Hume – die de normen van onze tijd vastlegde. Hij was de vader van het Britse empirisme en de wetenschappelijke methode: de hoeksteen van de liberale, rationalistische moderniteit.

Bacon was een van de meest proactieve actoren bij het bouwen van een wereld vrij van traditie en ‘bijgeloof’. Hij maakte deel uit van dezelfde opstand tegen religie die het Tijdperk van de Rede teweegbracht, en, uiteindelijk, de materialistische dogma’s die door de hedendaagse wetenschap, filosofie en politiek worden gesteund. Op een meer conceptueel niveau ging het westerse occultisme hand in hand met het grondbeginsel van de moderne tijd: de heerschappij van de mens over de natuur.

Het is geen toeval dat Bacon zich in beide werelden bevond, toen beide voortkwamen uit dezelfde reactie tegen religie en de wil om meer ‘rationele’ en autonome manieren te zoeken om tot de waarheid te komen. Liberaal kapitalisme en occultisme zijn beide vruchten van de Verlichting. Beide plaatsen de mens in het middelpunt van het universum en proberen hem te bevrijden van de beperkingen van traditie en de natuurlijke wereld zelf. Beiden proberen ook de natuur te manipuleren, of dat nu met magie of brute kracht is. Hoewel de een zich vastklampt aan een vernis van transcendentie en de ander zijn eigen materialisme toegeeft, streven beide naar hetzelfde doel: “de mensen bevrijden van angst en hen installeren als meesters”.

Tenminste, dit zagen de vroege kritische theoretici Theodore Adorno en Max Horkheimer als het eindspel van de Verlichting . Voor hen was de onderwerping van de natuur die gerechtvaardigd werd door de 17e-eeuwse rationaliteit onlosmakelijk verbonden met ‘burgerlijk liberalisme’ en kapitalisme – hoewel ze ironisch genoeg zelf uiteindelijk het materialisme en atheïsme onderschreven dat deze systemen definieerde. 

Gezien het feit dat deze onderwerping van de natuur precies is wat Bacon motiveerde om het occulte na te streven, is het duidelijk dat de westerse esoterie de impuls achter het kapitalisme niet ondermijnt, maar deze aanvult. Niets vat dit perfecter samen dan de ‘magie’ van Aleister Crowley, de meest invloedrijke occultist van het Westen na Bacon, die hij baseerde op het enige principe van ‘doe wat je wilt’; een sentiment dat nauwelijks te onderscheiden is van dat van het moderne liberalisme.

Deze overlap wordt sterk gevoeld in de New Age-beweging van de jaren zestig en zeventig – een vreemde en tegenstrijdige synthese van quasi transcendente vrijheid en consumentistische zelfverwezenlijking. Ondanks zijn reputatie van rebellie, ging de flower power-generatie alleen maar een stap verder met het grondbeginsel van het Verlichtings-liberalisme, waarbij ze traditie en natuur omverwierp op manieren die krachtiger zijn dan ooit tevoren. Hun aantrekkingskracht op het occulte was nauwelijks subversief; het diende gewoon de 17e-eeuwse drang om de man (en nu, met anticonceptie , vrouw) meester van de natuur te maken.

Ondanks de diepgewortelde wortels van de Verlichting en de occulte spiritualiteit, steunt de aantrekkingskracht van laatstgenoemde op zijn performatieve claim dat hij een opstand is die zogenaamd is gericht tegen de heersende krachten van onze samenleving. Vandaar zijn aantrekkingskracht op jonge mensen als alternatief voor ‘georganiseerde religie’, de protestantse arbeidsethos of wat voor dunne resten van het traditionele denken dan ook in de publieke sfeer. 

Maar dit berust op een achterhaalde opvatting: dat er zoiets bestaat als religieuze (en specifiek christelijke) hegemonie. Talloze WitchTok-video’s spelen op dit idee af, waarbij christenen soms worden gestereotypeerd en bespot vanwege hun vermeende onwetendheid , “irrationele” overtuigingen of gebrek aan ” kritisch denken “. Maar verre van echt rebels te zijn, zijn hun houdingen gewoon echo’s van die welke de moderne wereld regeren.

WitchTok, die effectief vastzit in de 17e eeuw, vergeet dat de status-quo is verschoven: het is nu het secularisme dat domineert in de westerse wereld. Toch blijven de leden van zijn virtuele covens rebelleren tegen een fantoomhegemonie en gebruiken ze magie tegen machtsstructuren en religieuze dogma’s die tegenwoordig te zwak zijn om iemand te onderdrukken. Het is vanuit deze waanvoorstelling dat magie versmelt met activisme, zoals in het geval van feministische heksen die Trump beheksen . Ondanks dat ze een filosofische genealogie delen met het moderne establishment, wordt het verwerven van magische kracht een middel om in opstand te komen tegen dat establishment.

Net als bij Francis Bacon is deze macht van een uitgesproken individualistische, rationalistische soort, die de natuur probeert te manipuleren op bevel van de menselijke wil – net als het ‘burgerlijke liberalisme’ van Adorno en Horkheimer. Bijna alle praktijken die populair zijn op WitchTok zijn gericht op persoonlijke bevrediging, of het nu gaat om het “manifesteren” van geld , schoonheid en succes of het uitdagen van beheksingen op vijanden. Ondanks dat ze tegen het moderne kapitalisme ingaan, bezwijken hun individualisme en materialisme er uiteindelijk voor; dezelfde paradox die door de tegencultuur van de jaren zestig liep.

Je zou zelfs de pogingen van WitchTokers om te “manifesteren” of “realiteitsverschuiving ” (een trend van het induceren van alternatieve bewustzijnstoestanden – terwijl je jezelf filmt, natuurlijk) kunnen vergelijken met de wetenschappelijke methode, in lijn met de dubbele erfenis van Bacon. Wanneer TikTok-gebruikers verschillende magische praktijken doorzoeken om te ontdekken welke voor hen werkt, ondergaan ze dezelfde procedure van experimenteren om tot empirisch bewijs te komen als bij wetenschappelijk onderzoek. Dat wil zeggen, ze zijn niet echt “bijgelovig”, maar toegewijd aan de principes van moderne wetenschap en rationaliteit.

Nogmaals, TikToks romantisering van hekserij als iets subversiefs vergeet de realiteit dat het westerse occultisme samenkwam met de Verlichtingsideologieën die ten grondslag liggen aan de moderniteit. Haar verlangen om transcendentie “autonoom” en “rationeel” te smeden druist niet in tegen de status quo; het zijn de grondbeginselen van de status quo.

In werkelijkheid zou in deze tijd werkelijk subversief zijn, jezelf bevrijden van de ketenen van het individualisme. Het zou inhouden dat we wijsheid putten uit de tradities die de moderniteit zo gewelddadig heeft gedelegitimeerd, en ons onderwerpen aan de natuur in plaats van te proberen haar te manipuleren (of te verminken). Vooruitzichten die veel Millennials, Gen-Zers of TikTok-heksen waarschijnlijk niet zullen aanspreken .