Het coronavirus dient als kapstok waaraan alle ellende wordt opgehangen

Het coronavirus is niet de enige reden waarom landen momenteel de economie proberen te redden met biljoenen dollars. Belangrijker is de wereldwijde schuldenberg die zich de afgelopen jaren heeft opgestapeld. Het is nu van cruciaal belang dat de puinhopen worden opgeruimd, onder duidelijke voorwaarden.

Het is duidelijk wie de schuld heeft van de in hun voegen krakende beurzen en de economische crisis die naar verwachting de ergste is sinds de laatste wereldoorlog: het coronavirus en de maatregelen van de regeringen om deze te stoppen. Vertegenwoordigers van het bedrijfsleven kunnen ongetwijfeld (terecht) wijzen naar de talloze bezuinigingen door regeringen, terwijl ze zelf zwijgen over het feit dat grote bedrijven met vele miljarden euro’s en dollars gedurende tien jaar na de grote financiële crisis zijn gered, nu miljoenen mensen wereldwijd hun baan zullen verliezen.

Het coronavirus is één van de redenen voor de huidige situatie: veel bedrijven kunnen door de voorgeschreven maatregelen niet meer produceren en verkopen. Bovendien blijven hun klanten weg, wat de inkomsten heeft weggevaagd. Maar het virus is niet de enige reden: het is de katalysator van een economische crisis die door de jaren heen is opgebouwd en die de wereld hoe dan ook de afgrond zou hebben ingeduwd.

Het is duidelijk te zien aan de stijging van de wereldwijde schuldenberg, die ook de sociale ongelijkheid weerspiegelt – de schuld van de een is altijd het bezit van de ander. Sinds de schuldenberg de wereld in 2008 in een economische crisis stortte, is ze volgens de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) blijven stijgen van 180 tot 221 procent van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp). Het is de schuld van gewone mensen, bedrijven en politici. Aandelen werden gekocht met schulden en de beurzen werden (ook door allerlei maatregelen) continue opgestookt. De koers van wereldwijde aandelen die wordt bijgehouden door de MSCI-index is gestegen van 750 naar meer dan 2400 punten. Het is krankzinnig. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) waarschuwt al jaren dat de schuldenberg uiteindelijk zou kunnen instorten en de hele wereldeconomie onder zich zou begraven.

Hoe dit kon gebeuren kunnen we snel samenvatten: toen in 2008 mensen in de VS of Spanje de rente op hun hypotheek niet meer konden betalen, namen de landen de schulden op zich, want die waren tegelijkertijd het vermogen van banken, pensioenfondsen en vermogensbeheerders. De talloze regeringen hebben hun landen op hun beurt flink in de schulden gestoken, en hebben zich overgeleverd aan de banken, die zij eerder nog met duizenden miljarden hebben gered van de ondergang. Toen landen als Ierland hun schulden niet meer zelf konden beheren, namen meer solvabele landen de schulden op zich. Kortom, de regeringen steunden de schulden om de overeenkomstige activa te beschermen.

Daarbij besloten ze de schulden niet af te schrijven, wat miljarden van boven naar beneden zou hebben herverdeeld. Onder druk van belastingparadijzen zoals Zwitserland en Nederland werden de vennootschapsbelastingen wereldwijd verder verlaagd, de sociale uitgaven verlaagd, de gezondheidszorg uitgekleed, het onderwijs afgebroken en de arbeidsmarkten gedereguleerd. Dat zou de economie zogenaamd dynamischer maken, beweerden politici. Met als doel dat de mensen en de staten hun rentebetalingen weer zouden kunnen voldoen en een deel van hun schulden zouden kunnen terugbetalen.

Een dollemansrit van tien jaar. Het bezuinigingsbeleid dreigde tot een inzinking van de economische vraag te leiden. En dus pompen centrale banken al jaren steeds meer geld in de wereldeconomie, zodat gewone mensen, bedrijven en overheden goedkope schulden blijven krijgen en de economie draaiend kunnen houden. Maar bedrijven gebruikten ook geld om hun eigen aandelen te kopen om de aandelenkoers omhoog te krikken – vooral om de top van het bedrijf te verrijken. De som van de zogenaamde leveraged leningen is snel gestegen – risicovolle leningen aan wankele bedrijven. In 2018 ontdekte de BIS dat in veertien onderzochte landen twaalf procent van de bedrijven “zombies” zijn: niet-winstgevende bedrijven die hun rente alleen kunnen betalen met nieuwe schulden. Bedrijven die onder “normale” omstandigheden het loodje hadden gelegd – en vandaag de dag nog steeds worden gesteund door centrale banken die hun obligaties (die ze niet op de financiële markten kwijt kunnen) massaal opkopen. U mag raden wie – als het kaartenhuis ineen stort – voor de financiële stroppen mag opdraaien…..

De (gevolgen van deze) torenhoge schulden is een van de redenen waarom regeringen zo’n haast hebben om de economie van de ondergang te redden. De “economische” politici die verantwoordelijk zijn voor deze schulden, zijn degenen die met hun bezuinigingsbeleid de schuldenberg verder hebben doen groeien. Vele miljarden (en wereldwijd zelfs biljoenen) worden nu vrijgemaakt om te voorkómen dat het instort. En met vrijmaken bedoelen we: bijlenen.

Het coronavirus dient als kapstok waaraan alle ellende wordt opgehangen.

Nadat de beurzen wereldwijd met een derde instortten, staart de financiële wereld nu zenuwachtig naar bedrijven of ze hun schulden kunnen aflossen: zo niet, dan komt er een nieuwe wereldwijde financiële crisis. Het IMF waarschuwde afgelopen najaar dat in een economische crisis veertig procent van de bedrijfsleningen in grote economieën rommel zouden kunnen worden. Dienovereenkomstig zijn de rentetarieven die bedrijven moeten betalen voor leningen de afgelopen dagen wereldwijd omhooggeschoten.

Ook particuliere huishoudens zullen het moeilijk krijgen om de rente over schulden te betalen. Vastgoedbubbels dreigen opnieuw wereldwijd te barsten. Dit is ook de schuld van de deregulering van de arbeidsmarkten, die banen op afroep, arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd en schijnzelfstandigheid (zzp) heeft aangemoedigd: in plaats van hun loon te blijven ontvangen, verliezen mensen van de ene dag op de andere hun financiële middelen voor levensonderhoud en daarmee de middelen om huur of hypotheek te betalen.

Wereldwijd geld bijdrukken in één grafiek: de balansen van de grote centrale banken bevinden zich op recordniveaus. Zelfs gemeten naar het bbp zijstellen de oude hoogtepunten van de financiële crisis allang niets meer voor.

Op het internationale speelveld zijn banken sterk betrokken geweest bij leveraged loans, terwijl er internationaal ook recordbedragen zijn verstrekt aan hypotheken. De honderden miljarden, ja zelfs biljoenen die overheden nu beschikbaar stellen, samen met de economische neergang, zullen ook de staatsschuld opdrijven. De EU debatteert al over hoe de Unie schulden kan maken in plaats van Italië, als het land zijn rente niet meer kan betalen. De monetaire unie, ja, de transferunie, is nog maar een kleine stap verwijderd van invoering. De Britten zijn de dans op tijd ontsprongen.

Het gevaar is groot dat regeringen net als in 2008 doorgaan met het ondersteunen van schulden en het stimuleren van de ongelijkheid met hun noodmaatregelen. Het geld dat de centrale banken momenteel uit alle hoeken en gaten tevoorschijn halen, wordt gebruikt om de rente laag te houden voor mensen, bedrijven en landen. Met de miljarden die de regeringen van de Verenigde Staten, Duitsland of ook ons land, in stelling brengen, moeten de schulden daadwerkelijk worden betaald: als bedrijven hun leningen aan de bank niet meer kunnen terugbetalen, moeten de belastingbetalers het verlies voor hun rekening nemen. Hiervoor zullen de landen weer van de banken gaan lenen. Het lijkt wel een perpetuum mobile.

De balans van de Federal Reserveis met nog eens $ 557 miljard aan QE, disconteringsperiode voor noodleningen en liquiditeitsswaps uitgebreid. Het totale vermogen staat nu op een record van $ 5,81 biljoen (!), wat overeenkomt met 27% van het Amerikaanse bbp. De balans van de Fed zou tegen het einde van het jaar 12 biljoen dollar kunnen bereiken als zij haar volledige noodleningscapaciteit benut.

Landen draaien ook veelal op voor de lonen van voor steun in aanmerking komende bedrijven (bij ons voor 90%), zodat mensen hun huur kunnen blijven betalen aan eigenaren van onroerend goed, woningbouwverenigingen of de hypotheek aan de banken. Kortom: tien jaar na de wereldwijde financiële crisis proberen landen opnieuw met vele honderden miljarden euro’s en dollars banken en andere crediteuren te redden.

Er zijn al stemmen die vragen om versoepeling van de kapitaalvereisten voor banken en belastingverlagingen. En als de overheidsschuld blijft groeien, zal het niet lang duren voordat de roep om verdere bezuinigingen op de sociale uitgaven en de arbeidsmarktregulering luider wordt. Die roep zal vooreerst uit Brussel klinken. Onze minister van Financiën Wopke Hoekstra kan dan wel zeggen dat hij (ons land) diepe zakken heeft zodat steunmaatregelen “gemakkelijk” te bekostigen zijn, uiteindelijk zal al dat geld weer dubbel en  dwars moeten worden opgehoest…. door de belastingbetalers.

Terwijl de coronacrisis volop woedt, worden de geesten alvast rijp gemaakt voor wat er straks moet gebeuren. Eerst wordt er gesproken over de tijd van het grote “wij”-gevoel. De geschiedenis laat zien dat bij het kapitalisme, als dat eenmaal verslonden wordt door interne tegenstellingen, wordt gegrepen door een nieuwe crisis, het moment van een groot beroep op het gezond verstand aanbreekt, de cohesie van de bevolking wordt geroemd en de bereidheid geopperd wordt om offers te brengen. Een hele samenleving wordt dan opgeroepen om offers te brengen – van miljardairs tot werknemers en daklozen – hoewel die eerste categorie zich in het algemeen niet geroepen voelt. Maar dit keer lijkt het offer voor Mammon – in tegenstelling tot de financiële crisis van ruim tien jaar geleden – letterlijk bloed te vereisen.

Steeds vaker worden burgers voorbereid op de mogelijkheid van een triage, indien zij – op leeftijd, of lijdend aan obesitas of andere kwalen – best wel eens geen toegang kunnen krijgen tot de intensive care. Selectie aan de poort, mede mogelijk gemaakt door uw eigen politici.
Dus hoe zit het met het geven van uw leven? Het is voor het goede doel, voor bijvoorbeeld een jongere, een fittere, en uiteindelijk gaat het natuurlijk om de beste keus voor de economie van het land!
Dit is nu eigenlijk het argument. Iedereen zou offers moeten brengen, zoals Dan Patrick, vice-gouverneur van de Amerikaanse staat Texas, onlangs van zijn burgers eiste. De economie moet immers blijven draaien. De werkenden zouden daarom ondanks de pandemie aan het werk moeten gaan; de ouderen, die bovengemiddeld sterven aan corona, moeten gewoon opgeofferd worden zodat de kleinkinderen kunnen blijven werken – zo eiste de vice-gouverneur. De 70-jarige Patrick beweerde dat hij bereid was zijn leven te geven voor de economie. Trump zelf stelde dat ook, aangezien hij zijn land “niet gemaakt” ziet om “gesloten te blijven”. De Amerikaanse president had “de VS graag met Pasen zien opengaan (voor business, natuurlijk).

Naarmate de crisis voortduurt besteden de tv-programma’s en de mainstream media ook meer aandacht aan het triage-onderwerp. De goede vriend van Mark Rutte, Jort Kelder, die op een lokale zender wat had geroepen over rokende ouderen, mensen die aan obesitas lijden, en die op de intensive care ons land in een wurggreep houden – arme ondernemers….. En omdat het nooit genoeg kan zijn wordt hij ook nog uitgenodigd in het programma op1, om daar zijn mening te uiten over de waarde van een mensenleven. Uiteindelijk moet het onderwerp door herhaling aan kracht winnen. Maar vooral in dit soort cynische gesprekken, die in tijden van crisis pas echt in de schijnwerpers komen te staan van de mainstream media, komt het irrationalisme van de kapitalistische productiewijze, die de beschaving bedreigt, het duidelijkst tot uiting.

Dergelijke oproepen tot een echt bloedoffer voor het kapitaal maken duidelijk hoe dramatisch de situatie is. De huidige crisis is veel erger dan de crisis van 2008/09, en uiteindelijk misschien wel die van de jaren dertig van de vorige eeuw. Dit keer komt de primaire schok van de snelle inzinking van de productie, vervolgens de stillegging van de productie en verstoring van bestaande wereldwijde toeleveringsketens – en het heeft het potentieel om een historisch unieke inkrimping van het bruto binnenlands product (bbp) van landen in het centrum van het laat-kapitalistische wereldsysteem teweeg te brengen.

Het aantal eerste aanvragen voor een werkloosheidsuitkering in de VS steeg tot een absolute recordhoogte. Een duidelijker voorbeeld van de ernst van de situatie kunnen we haast niet geven.

Het lijkt erop dat het systeem daadwerkelijk zou kunnen instorten als gevolg van de groeiende interne tegenstellingen in een langdurige pandemie – ook al doet de politiek alles “goed” vanuit een binnenlands kapitalistisch perspectief van louter de crisis te bestrijden. Het coronavirus is echter slechts de trigger die een instabiel systeem dreigt te doen instorten.
De meest flagrante waarschuwing kwam van James Bullard, president van de Federal Reserve Bank van St. Louis, die vreesde dat het bbp aan het einde van het tweede kwartaal tot 50% zou kunnen dalen in vergelijking met het eerste kwartaal van 2020. Dit zou ertoe leiden dat het werkloosheidscijfer tot 30% omhoog schiet en zou overeenkomen met een daling van de economische output met 25%. Ter vergelijking: tijdens de Grote Depressie van 1929-33, die een crash veroorzaakte en grote delen van de bevolking in extreme armoede dreef, daalde het Amerikaanse bbp met in totaal 25%.

De tijdsfactor is hier bepalend: hoe langer de strijd tegen de pandemie voortduurt, hoe langer het kapitaalherstelproces in de goederenproducerende industrie grotendeels verlamd is, hoe groter de kans op een langdurige depressie, waardoor een grote laag werkenden economisch “overbodig” wordt. Als het virus “de komende maanden niet verdwijnt vanwege een geweldige wending”, vertelde professor James Stock van Harvard aan de mainstream media, draait het ook uit op zoiets “als de Grote Depressie”. De voorbodes van deze dreigende sociale catastrofe zijn al voelbaar in Californië: sinds 13 maart hebben ongeveer een miljoen arbeiders zich binnen een week geregistreerd als werkloos.

Ook de EU is begonnen met de grootschalige berekening van de economische vooruitzichten. De Europese Commissie ging er aanvankelijk van uit dat het bbp in de Europese Unie met 1,0 procent zou dalen. Maar nu worden in Brussel ook parallellen getrokken met 2009. De EU-economie zal in 2020 waarschijnlijk evenzeer krimpen als toen de vastgoedbubbels barstten tijdens de laatste crisis die de eindeloze eurocrisis veroorzaakte: op dat moment was de krimp van de economische productie 4,5 procent in de eurozone en 4,3 procent in de EU. De hernieuwde schok van de al uithollende Europese alliantie zou de nationalistische middelpuntvliedende krachten een extra stimulans moeten geven, vooral in het valutagebied. Een echte eigen-volk-eerst-mentaliteit groeit al tijden in de Europese “Unie”, waar bepaalde chirurgische maskers voor Italië plotseling “verdwijnen” in Duitsland of gewoon in beslag worden genomen door Polen en Tsjechië.

Gezien deze dreigende ineenstorting van de economische prestaties in de kernlanden van het kapitalistische wereldsysteem, is het geen wonder dat politici nu wereldwijd biljoenen dollars uitstrooien. Ze worden in een razend tempo in het systeem gepompt, alsof het niet op kan. De politieke elites zijn echt bezorgd over een flinke crash. Het blijft volledig open of deze inspanningen de lijdensweg van kapitaal kunnen verlengen door de al flink wat jaren groter wordende “bubbels”.

De omvang van de ondersteunende maatregelen zijn historisch uniek – vooral in de Verenigde Staten. Onlangs hebben de Democraten en de Republikeinen in het Congres overeenstemming bereikt over een stimuleringspakket van $ 2 biljoen ($ 2.000 miljard!). Het voorheen belachelijk gemaakte helikoptergeld, d.w.z. het betalen van geld aan burgers om de economische vraag te stimuleren, is in de Verenigde Staten een realiteit geworden. Elke Amerikaanse burger met een jaarinkomen van minder dan $ 75.000 ontvangt een geldbedrag van $ 1.200, en elk kind brengt nog eens $ 500 binnen. Probleem is alleen dat de overheidsdiensten niet goed zijn toegerust om die enorme hoeveelheid gegevens te kunnen verwerken, zodat burgers op zijn vroegst in juni wat geld tegemoet kunnen zien. Verder zijn er $ 100 miljard nodig voor de disfunctionele, particuliere “gezondheidszorgsector”, eigenaren van kleine bedrijven kunnen rekenen op 350 miljard, grote industrieën worden onder nog veel meer miljarden bedolven om ze in leven te houden, enz. enz. En vergeet vooral de mega-banken van Wall Street niet! Hierover hebben wij eerder kritische artikelen geschreven.

Al die honderden miljarden dollars vervagen namelijk ten opzichte van de biljoenen dollars die centrale banken in de consumptieve financiële markten moeten pompen om te voorkómen dat het wereldwijde financiële systeem ineenstort. Het belangrijkste doel is om te voorkomen dat de liquiditeitsbubbel barst, die werd opgestart door maatregelen om de gevolgen van de gebarsten vastgoedbubbels in 2008/09 te bestrijden. Het zijn precies deze financiële bubbels (dot-com-bubbel, vastgoedbubbel, huidige liquiditeitsbubbel), die sinds de tweede helft van de jaren negentig in omvang en volume zijn toegenomen, die de gestaag groeiende schuldenberg van 322 procent van de wereldwijde economische productie genereren, waaronder het hyperproductieve op kredieten steunende wereldsysteem, dat nu ineen dreigt te storten.

De paniekerige biljoenen-injecties van de centrale banken dienen om te voorkómen dat deze gigantische schuldtoren instort. Deze omvatten bijvoorbeeld de 750 miljard nieuwe obligatie-aankopen door de ECB, evenals de $ 1,5 biljoen maatregelen die de Federal Reserve heeft genomen om te proberen de crash van de Amerikaanse aandelenmarkten tegen te houden. Uiteindelijk is dit bijdrukke van geld (uit het niets), “kwantitatieve versoepeling” genoemd, dat op financieel gebied wordt uitgevoerd door obligaties en “effecten” van de centrale banken te kopen om het systeem “liquide” te houden. Er zijn nu geen officiële limieten bij de Federal Reserve: “agressieve acties” zijn noodzakelijk, kwantitatieve versoepeling – dus zoals gezegd geld bijdrukken – zal vanaf 23 maart onbeperkt worden uitgevoerd.

The sky is the limit. Het probleem is dat een groot deel van deze groeiende schuldenberg niet meer kan worden bediend zodra de recessie te lang duurt, vooral ten aanzien van bedrijfsleningen. Het instabiele laatkapitalistische kaartenhuis op de financiële markten zou dan instorten, wat catastrofale gevolgen zou hebben. Bij de eerste overeenkomstige modelberekeningen werd rekening gehouden met de bedrijfsschulden van acht landen – China, de VS, Japan, Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Italië en Duitsland . Een economische schok die slechts half zo groot was als de wereldwijde financiële crisis van 2008 zou het onmogelijk maken om $ 19 biljoen aan schulden af ​​te lossen. Dat zou 40 procent zijn van de totale bedrijfsschulden in de betreffende landen. De crisis dreigt echter nu al in veel regio’s op de inzinking in 2009 te lijken.

Op de financiële markten zien we een junk-tsunami: het tempo van ratingverlagingen is de afgelopen weken aanzienlijk versneld. Zie de grafiek hierboven, aangaande de downgrades van IG (Investment Grade) naar HY (High Yield). Het uitstaande bedrag aan nieuwe Fallen Angel-obligaties is in het eerste kwartaal van 2020 gestegen naar $ 149 miljard, een hoger bedrag dan de vorige piek in het tweede kwartaal van 2009, zegt zakenbank Goldman Sachs.

De economische inzinking, die nu met biljoenen moet worden verlicht, dreigt in wisselwerking te treden met de financiële rommel in het opgeblazen mondiale financiële systeem, wat uiteindelijk zal leiden tot devaluatie en een onomkeerbare crash. Dit is het echte gevaar van de huidige crisisdynamiek: de ineenstorting van de wereldwijde schuldenberg zou een echte ineenstorting veroorzaken. De heersende elite en de hun ter dienste staande politici weten dit en daarom worden de sluizen van de Federal Reserve en de ECB nu zoveel mogelijk geopend.

In feite heeft Trump gelijk. Als de noodzakelijke pandemiecontrole gedurende een langere periode wordt gehandhaafd, bestaat letterlijk het risico dat de centra van het wereldkapitalistische systeem instorten. De aankondiging van Trump dat de VS na Pasen weer normaal zouden moeten opereren, samen met het “economische stimuleringspakket” dat over de Amerikaanse financiële markten was uitgestrooid, veroorzaakte de hoogste koersstijging op een dag sinds 1933. Wall Street accepteert het aangekondigde menselijke offer vriendelijk. Zelfs als honderdduizenden een ellendige dood sterven, moet kapitaal worden teruggewonnen door middel van loonarbeid. Het irrationele karakter van het kapitalisme als een doodscultus die wild op hol slaat in de blinde dwang om te groeien, wordt op zulke momenten van crisis duidelijk zichtbaar.

Natuurlijk moet de ongecontroleerde ineenstorting van de schuldenberg worden voorkomen. Daarnaast hebben kleinere bedrijven, zelfstandigen en werknemers die nu buiten hun schuld in de crisis terechtkomen, hulp nodig. Maar als de regeringen nu met honderden en duizenden miljarden ingrijpen, moeten ze dat alleen doen onder duidelijke voorwaarden: ten eerste moeten de banken, vermogensbeheerders, vastgoedbeleggers en grote bedrijven, die de afgelopen jaren miljarden aan winsten hebben uitgekeerd, hun verliezen zèlf dragen – door een ordelijke schuldenafschrijving of een drastische verhoging van de wereldwijde belastingen voor bedrijven en de (super)rijken. Topmanagers van geredde ondernemingen zouden kunnen worden gedwongen af te zien van een deel van hun salaris, tegemoetkomingen en bonussen, terwijl de inkoop van eigen aandelen door bedrijven wordt verboden. Instellingen die van nationaal belang zijn, zouden weer genationaliseerd moeten worden. De marktwerking is veel te ver doorgeschoten, en een correctie is noodzakelijk.

Een crisis schept de mogelijkheid dat nieuwe ideeën de overhand krijgen, schreef de rechtse econoom Milton Friedman, wiens ideeën de wereld nog steeds domineren.

De crisis is nu.