door Heinz Kruse

Feesten – gestopt in de vorige eeuw

Duitsland en Europa zijn bevroren. Digitalisering, de klimaatcrisis en milieubescherming stuiten op politiek onvermogen om te handelen. Er is geen masterplan voor technische en ecologisch-sociale  verandering . De partijen handelen uitsluitend met de destructieve bedoeling om hun macht veilig te stellen. De politiek is onafhankelijk geworden en sluit zich af van de gemeenschap van het volk. Hetzelfde geldt voor de media en de mondiale economische elites. Je leeft in een wereldwijde waas – afgezien van de meerderheid van de bevolking.

De kloven tussen de zelfverklaarde mondiale elite en de bevolking groeien. Een nieuw gebrabbel vertroebelt de taal en leidt tot onrealistisch denken. Politieke uitspraken worden onbeduidend politiek gebrabbel zonder betekenis of betrokkenheid. Er is een mentale leegte en een hopeloze overschatting van het eigen handelingspotentieel.

Militaire operaties over de hele wereld tonen grootheidswaanzin en groteske overmoed. De zelfgenoegzaamheid van politieke actoren ontkent elke betrouwbare verwijzing naar de werkelijkheid.

Wereldwijde militaire aanwezigheid moet blijk geven van interne kracht. Maar in het mondiale krachtenspel staan ​​Duitsland en de EU machteloos. Dit verhindert zelfoverdrijving en geloof in een wereldwijd gevoel van missie niet. “Duitsland is niet genoeg, je moet de wereld redden.” Je bent niet alleen afhankelijk van de wereldhandelslanden – bijvoorbeeld  China  en de  VS – maar ook van mondiale technische conglomeraten. Toch heerst er een waanidee van politieke haalbaarheid in economie en samenleving.

Hervormingen stuiten in de politiek op muren. Externe adviseurs helpen niet omdat het om machtsstructuren gaat. Beloften van hervorming – zoals open bestuur of zelfs de lerende staat – zijn een verre fictie. Mensen dansen aan de touwtjes van vreemden als in een poppentheater. Veel politici zien tekortkomingen en structurele zwakheden, maar de leidende exponenten van politieke macht profiteren van de bestaande structuren. Alleen met behulp van de publieke media blijft de mooie uitstraling behouden, doordat bestaande tekorten worden verhuld. In feite zijn  paden naar de toekomst  geblokkeerd. Dit veroorzaakt een diepgaande polarisatie van onze samenleving – en Duitsland en Europa komen in een neerwaartse spiraal.

Er is vraag naar het maatschappelijk middenveld

De media komen niet met ideeën. Het zijn min of meer politieke applausorganen geworden. Dit geldt vooral voor de invloedrijke tv-stations. Ze geven geen aanzet tot politieke zelfvernieuwing. Ze verweven met de onontwarbare wirwar van leugens, halve waarheden en halve kennis en leiden de aandacht af van grieven. Er ontbreekt een aanzet voor een open, aanpasbaar en leerbaar beleid  voor structurele vernieuwing .

Het dilemma van het maatschappelijk middenveld is dat de politiek veel van de zelforganiserende ruimtes van de burgers heeft bezet. Met spraakverboden en taalbeheersing werd de gemeenschap opgesplitst tot op het punt van onvermogen om te handelen . Bovendien zijn veel groepen in het maatschappelijk middenveld ideologisch bevroren. Ze houden vast aan oude recepten zonder praktische relevantie.

Kritische essays en boeken vullen lange planken, maar helaas is er geen ‘intellectuele band’ voor een praktische benadering. Demo’s, protesten, nieuwe partijen en steeds weer nieuwe oproepen tot verzet vormen zich zonder gevolgen.

Velen proberen de “grote hit” (hun systeemoplossing) te vinden. Het geloof in de enige juiste oplossing leidt uiteindelijk tot eigenzinnigheid, fragmentatie en verlies van perspectief. Een ander aspect is de complexiteit van de situatie. Het verlamt omdat alle gebieden met elkaar verbonden lijken te zijn. Als deeloplossingen nauwelijks denkbaar zijn of niet voldoen aan ideologische eisen, wordt elke vernieuwingskracht verlamd.

De toekomst is geen lineaire voortzetting van het verleden. Er is niet de enige echte oplossing voor “de Nieuwe Wereld” en geen Gordiaanse knoop die je gewoon moet doorhakken voor de systeemverandering. Het gaat niet om de “juiste ideologie”, maar om een ​​stabiele basis voor kleine oplossingsstappen die niet aan ideologische grenzen vastlopen. De wereld is te complex om groot te zijn. Oplossingen zijn het resultaat van actie, leren, corrigeren, nieuwe pogingen en praktische hervormingen. Dat is de uitdaging voor het maatschappelijk middenveld, want vernieuwing kan alleen via hen plaatsvinden.

Wat moet ik doen?

Actief optreden vereist soevereiniteit. Burgers hebben vertrouwd op de doelmatigheid van het partijenstelsel en op de koppeling tussen politiek en recht. Ze hebben hun soevereiniteit niet uitgeoefend en hebben zichzelf geen grondwet gegeven als soeverein van de democratie   . Zo konden ze er bijvoorbeeld niet voor zorgen dat de vereiste voor een grondwet voor het Duitse volk (artikel 146 van de basiswet) na de hereniging werd geïmplementeerd (1). Het zou een belangrijke stap zijn geweest. Want volgens de verklaring van de mensen- en burgerrechten van 1789 zijn democratische grondwetten gebaseerd op het idee van soevereiniteit (2).

Soevereiniteit en zelfbeschikking zijn de  basis van een vrije gemeenschap van gelijken die in staat is te handelen. Vrije mensen oefenen hun rechten als soeverein uit door zichzelf een grondwet te geven. Omdat het volk – als gemeenschap – de legitimerende rechtvaardiging van de grondwet is, dus de enige legitimiteitsgrond voor de politiek.

De Verlichting heeft laten zien dat een gemeenschap niet te herleiden is tot een hoger wezen of tot hogere rechten bij het bepalen van haar rechtssysteem.

Legitimatie komt voort uit de vrije wil van een volk. De normatieve aanspraak op geldigheid van een ‘grondwet van het volk’ is hierop gebaseerd. Ons beleid is dit fundament eigenlijk ontgaan.

Een door het volk gegeven grondwet is de basis voor vreedzame hervormingen. Bij hen spelen acterende mensen een actieve rol. Als collectief handelende onderdanen vormen zij democratische gemeenschappen. Een nieuw ‘wij’ is een basis voor politieke actie. Dit kan resulteren in instellingen zoals rondetafelgesprekken, politieke conferenties, regionale conferenties,   enz. Ze institutionaliseren de eerste stappen naar een politieke rol voor het maatschappelijk middenveld. Communicatieve platforms kunnen dan de band worden voor gemeenschappen om de controle over hun eigen sociale leven terug te krijgen.

Platforms sloegen voor het eerst aan in de detailhandel. Maar ze maken ook de uitwisseling van ideeën en meningen mogelijk. U kunt veel mensen communicatief verbinden en relevante resultaten documenteren. Hervormingswerk door verschillende mensen en verenigingen is dus mogelijk. Een voorwaarde voor functionerende platforms is hun neutraliteit en feitelijke oriëntatie om community-building te kunnen zijn. Het sociaal experimentele karakter van nieuwe benaderingen vereist  open werk- en communicatieplatforms die een breed scala aan meningen kunnen accommoderen.

Een uitdaging is het samenvoegen van individuele platforms tot overkoepelende bevindingen en objectieve oplossingsstappen.Bovenregionale samenwerking is een manier om ideeën en benaderingen voor oplossingen te vinden.

In een eerste poging zijn bijvoorbeeld de volgende oriëntaties denkbaar:

• Vorming van burgergemeenschappen,
• bovenregionale samenwerking,
• Oprichting van een onafhankelijk, politiek levensvatbaar maatschappelijk middenveld en
• Verdere instellingen voor gemeenschapsvorming, bijvoorbeeld rondetafelgesprekken, regionale en gemeentelijke vakgroepen, regionale groepen en regionale conferenties.

Een nieuwe politieke structuur

Alleen een integrerend ‘wij’ kan een nieuwe politieke structuur voor de gemeenschap creëren. Dit heeft de meeste kans van slagen als de onderwerpen herkenbare verwijzingen naar de situatie hebben, bijvoorbeeld regionalisering, digitalisering, of van fundamenteel belang zijn, bijvoorbeeld scheiding der machten. Er moet een thematische specificatie worden gegeven om de feitelijke toewijzing van argumenten en bijdragen mogelijk te maken.

Voorbeelden:

• Regionale actie,  zelforganisatie  in de regio, bovenregionale samenwerking,
• Democratisering van de democratie, bijv. strikte scheiding van politiek en recht,
• Digitalisering.

Regionale actie – competenties tussen politiek en burger

Decentralisatie is een voorwaarde voor het maatschappelijk middenveld om te kunnen handelen. Onafhankelijke, partijonafhankelijke burgervertegenwoordigingen in de regio’s zijn denkbaar. Mogelijke vormen zijn regionale conferenties, rondetafelgesprekken en regionale werkgroepen om de regio te gebruiken als zelfgeorganiseerde basis voor democratie. Een doel om naar te streven zou de institutionalisering van regionaal zelfbestuur kunnen zijn en bijvoorbeeld de overdracht van overheidsbedrijven in eigendom van de lokale bevolking. Het doel op lange termijn zou bijvoorbeeld een Europa van de Regio’s zijn.

Democratisering van de democratie (en politiek)

De scheiding der machten op alle politieke niveaus is een onmisbare basis voor een functionerende democratie. Daarom moeten democratische instellingen buiten de parlementen aan de partijen worden onttrokken. De leidraad is het handhaven van een materiële scheiding der machten om de beheersing van de politiek en de aansluiting bij de rechtsorde op alle niveaus te waarborgen.

Voorbeelden:

• Rechtstreekse verkiezing van de bondspresident en gelijktijdige versterking van zijn rol als hoedster van de grondwet.
• De Rekenkamer wordt onafhankelijk door de rechtstreekse verkiezing van vertegenwoordigers die geen partij zijn bij de partij.
• Creëren van mogelijkheden voor effectieve bestraffing van willekeur en overschrijding van bevoegdheden door de politiek.
• Controle van de media door niet-partijvertegenwoordigers in alle commissies.
• Zorgen voor een neutrale en passende invulling van functies bij vooraanstaande instellingen zoals de Bundesbank en het Grondwettelijk Hof.
• Maatregelen en selectieprocedures voor een neutrale en passende rechterlijke macht.

digitalisering

Geen enkel land ontkomt aan digitalisering. De adequate deelname van het maatschappelijk middenveld aan de digitale revolutie in economie en samenleving is een bestaanskwestie. Tot nu toe zijn de Europese Unie en Duitsland achtergebleven bij de digitalisering. Dit vertraagt ​​de digitale transformatie en de mogelijkheden van nieuwe technologieën worden niet benut. We kunnen niet ontsnappen aan de fundamentele vragen van vorm en volgorde van digitalisering. Als we ze niet beantwoorden, zullen wij en Europa in een neerwaartse spiraal terechtkomen.

De opname van het maatschappelijk middenveld in de digitale systemen is belangrijk voor de acceptatie en het succes ervan. Het vult en wijzigt pure vakkennis met de uitgebreide kennis en wil van de samenleving.

De volgende onderwerpen zijn exemplarisch:

• Creëren van een digitale infrastructuur – het vergroten van de veerkracht van de systemen;
• Modern datarecht en datamanagement, end-to-end communicatiesystemen;
• Kunstmatige intelligentie  (AI) in bestuurlijke en maatschappelijke processen;
• Onderwijs- en opleidingsstelsels moderniseren, zelfmanagement, creatieve vaardigheden, samenwerkingsvaardigheden en netwerkdenken versterken;
• Bevordering van start-ups om de transformatie van oude structuren te versnellen;
• Maatregelen ter bevordering van culturele verandering in het bedrijfsleven en de samenleving in de richting van leren en aanpassingsvermogen, structurele openheid voor innovaties;
• Richtlijnen voor gegevensgebruik om misbruik van gegevens te voorkomen.

Digitalisering en AI leiden tot een ingrijpende transformatie. Antwoorden hierop zijn voorwaarden om onze toekomst vorm te geven. Binnenkort zal worden besloten of vooruitgang alleen ruimtereizen mogelijk maakt of dat de meerderheid van de mensen een toekomst zal vinden die het waard is om in te leven.

Heinz Kruse werkte op het gebied van economisch en structuurbeleid voor de deelstaat Noordrijn-Westfalen en als hoofd van de economische afdeling van de deelstaathoofdstad Hannover. Sinds zijn pensionering werkt hij aan oplossingen en procedures voor een hervorming van de democratie, die volgens hem de kwestie van de constitutionele soevereiniteit moet aanpakken. Hij was voorzitter van de Vereniging voor de Grondwet van het Volk. V. en is een boekauteur.

Noot van de redactie: Deze tekst is op 23 juli 2021 gepubliceerd onder de titel Partijen aan het einde: Voor een nieuwe start door het maatschappelijk middenveld op Nieuw Debat .

Bronnen en opmerkingen:

(1) dejure.org: Basiswet (overgangs- en slotbepalingen); Artikel 146: “Deze basiswet, die van toepassing is op het hele Duitse volk na voltooiing van de eenheid en vrijheid van Duitsland, verliest zijn geldigheid op de dag waarop een grondwet in werking treedt die vrijelijk door het Duitse volk is vastgesteld.” Op  https://dejure.org/gesetze/GG/146.html , geraadpleegd op 23 juli 2021.
(2) De  verklaring van mensenrechten en burgerrechten  – D * éclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen * werd gepubliceerd op Aangenomen door de Franse Nationale Vergadering op 26 augustus 1789. 17 artikelen beschrijven de mensen- en burgerrechten die onvervreemdbaar werden toegekend aan elke Fransman als persoon en als burger van Frankrijk.