Indignatie redactie 
De COVID-19-crisis vormde een fundamentele uitdaging voor Europa’s populistisch radicaal rechts, en Nederland is daarop geen uitzondering.
Het radicale rechtse populisme in Nederland wordt het afgelopen decennium grotendeels geassocieerd met Geert Wilders en zijn Partij voor de Vrijheid (PVV). In de voetsporen van wijlen Pim Fortuyn, vestigde Wilders zich als een van de meest uitgesproken voorstanders van anti-islamitische retoriek in West-Europa, wiens vaak schandalige en opruiende tirades aanzienlijke invloed uitoefenden op het populistisch radicaal rechts, zowel in Europa als daarbuiten.
Sinds begin 2019 wordt Wilders echter opgevoerd door een nieuwe ster op het populistische toneel – Thierry Baudet. Met zijn Forum voor Democratie (FvD) won Baudet de provinciale verkiezingen van 2019, die de samenstelling van de Nederlandse senaat bepalen. Daartegenover was de PVV van Wilders een van de grootste verliezers van die verkiezingen.
Baudet behoort tot een nieuw type West-Europese populistische leiders (Tom van Grieken van het Vlaams Belang van België is er nog een), wiens keurige en flamboyante houding ver verwijderd is van die van Jean-Marie Le Pen, Umberto Bossi of Christoph Blocher. Baudet heeft een doctoraat in de rechten, doceerde een tijdje aan de universiteit en schreef regelmatig voor een van de grootste dagbladen van het land, NRC Handelsblad. Hij is een zichzelf bevorderende liefhebber van kunst en klassieke muziek, met een prominente weergave van een vleugel die in zijn kantoor is geïnstalleerd, citeert poëzie en is de trotse auteur van twee romans .
Brussel of Kuala Lumpur?
Tegelijkertijd is hij echter ook het nieuwe, sterk fotogenieke gezicht van het blanke nationalisme in West-Europa – althans dat oordeelde een Nederlandse rechter onlangs. Aan het begin van de procedure daagde Baudet een Nederlandse tv-presentator voor het gerecht, omdat hij had gesuggereerd dat hij had gezegd dat “de EU een vooropgezet plan heeft om het blanke Europese ras te vervangen door Afrikaanse immigranten.” In werkelijkheid had Baudet gezegd dat de Europese Unie naar zijn mening veerdiensten oprichtte ‘om immigranten van Afrika naar Europa over te brengen, om de nationale identiteit te verzwakken zodat er geen natiestaten meer zouden zijn’.
De rechtbank verwierp de bewering van Baudet met het argument dat de tv-presentator niets anders had gedaan dan de essentie van veel van eerdere verklaringen van Baudet te parafraseren. In zijn toespraak aan de vooravond van zijn overwinning in 2019 beschuldigde Baudet zelfs dat het politieke establishment in Europa niets dan minachting had voor zijn eigen cultuur. Het was deze “oikofobie” (de angst voor eigen of zelfhaat) van Europa’s politieke, culturele en intellectuele elite, die een fundamentele bedreiging vormde voor “onze boreale wereld”, verwijzend naar de noordelijke regio’s van de wereld – een eufemisme voor wit of, erger nog, Arisch.
Baudet herhaalde zijn mening in een lang interview dat hem uitriep tot de “dandy van rechts” in Europa, volgens het conservatieve Zwitserse nieuwsmagazine Weltwoche, een krant die nauw aansluit bij de Zwitserse radicaal-rechtse Zwitserse Volkspartij (SVP). De antwoorden van Baudet waren even openhartig als onthullend. Baudet erkende onder meer dat hij ‘de klok terug wilde draaien’. Volgens hem was de hele geschiedenis van de moderniteit, te beginnen met de Franse revolutie, een gigantische fout die het belang van geworteldheid en ‘ingebedheid’ fundamenteel ondermijnde, het meest prominent weerspiegeld in de esthetiek.
Zoals Baudet het uitdrukte, dit is waarom in de Europese architectuur van eind 19e eeuw “ornamenten en gevels, evenals het gebruik van natuurlijke materialen zo belangrijk werden geacht: ze hielpen een goed thuisgevoel te creëren voor de geestelijk daklozen.” Daarom zijn gebouwen in Brussel vandaag niet te onderscheiden van ‘die in Kuala Lumpur en Pyongyang’.
Volgens Baudet zijn dit aberraties veroorzaakt door de snode invloed van cultureel marxisme op de elite van de hedendaagse samenleving, die ‘betoverd’ zijn door het idee dat ‘wat utopie in de weg staat’ de ‘burgerlijke levenswijze van gewone mensen’ is. ” Dit is wat de grote projecten van de dag van de elite informeert – de bevordering van massa-immigratie, ‘klimaatmystiek’ en vooral de ontbinding van nationale identiteiten via de Europese Unie – die allemaal krachtig worden veroordeeld door de radicaal-rechtse partij van Baudet.
Dit alles wordt gecombineerd met een zekere sfeer van fascistisch soort superioriteit die aanwezig is in Baudets herkauwers, vooral wanneer hij beweert ‘de leidende intellectueel in Nederland’ te zijn, en hij is het eens met de suggestie van de interviewer dat hij ‘een kroonjuweel van de elite’ is. of wanneer hij bevestigt dat “de samenleving een elite nodig heeft die voorop loopt”.
Beetje gewonnen
Helaas, ondanks de duizenden mensen die sterven aan COVID-19 over de hele wereld, hebben filosofische herkauwers weinig nut – tenzij men de Nietzscheaanse ethiek van het voortbestaan van de sterkste onderschrijft. Mogelijk was dit de instinctieve reactie van Donald Trump , althans tijdens de eerste weken van de pandemie. In West-Europa gaat het nergens heen. Net als in andere nationale contexten zoals Frankrijk en Italië , vormt de COVID-19-crisis een fundamentele uitdaging voor Europa’s populistisch radicaal rechts, en Nederland is daarop geen uitzondering.
In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Vlaamse deel van België, waar de Vlaams Belang-partij in de peilingen is gestegen, hebben beide radicaal-rechts-populistische partijen in Nederland het moeilijk gevonden om politieke grip te krijgen. Inderdaad, bij recente peilingen verloren beide partijen aanzienlijke steun, met name het Forum voor vrijheid van Boudet. Als er bijvoorbeeld eind maart een verkiezing was geweest , zou deze vijf zetels hebben verloren; Drie voor Wilders ‘Partij voor de Vrijheid. Samen zouden de twee partijen ongeveer 17% van de stemmen hebben verzameld. Dit was een aanzienlijk verlies van ongeveer 5% in vergelijking met de periode vóór de pandemie: eind februari bedroegen de twee partijen samen ongeveer 22%.
Dit lijkt misschien enigszins verrassend. Beide partijen staan bekend om hun vijandigheid jegens de EU, en in deze crisis heeft de Europese Unie zeker weinig gedaan om haar imago te verbeteren. In feite veroorzaakte de diepe vijandigheid die tijdens het debat uitbrak over de beste manier om de economische gevolgen van de crisis aan te pakken – met name over de kwestie van de zogenaamde corona-obligaties – de twijfels over de toekomst van de EU, met name in landen als Italië en Spanje, beide traditioneel EU-vriendelijk. In theorie had de slechte reactie van de EU op de crisis het fortuin van het Nederlandse radicaal-populistische recht moeten vergroten, aangezien het hun krachtige anti-EU-standpunt leek te bevestigen. In werkelijkheid profiteerden ze er weinig tot niets van.
Geert Wilders probeerde de crisis te monopoliseren, wat de vraag opriep over de overheveling van middelen van de EU-begroting naar Marokko. Eind maart merkte Wilders op dat Marokko (“geen EU-lid, met iets meer dan 500 COVID-19 zaken”) € 450 miljoen ($ 496 miljoen) had ontvangen; Nederland kreeg met meer dan 17.000 coronavirusinfecties slechts 25 miljoen euro om de crisis aan te pakken. Feit was echter, zoals de Belgische leden van het Europees Parlement opmerkten , dat de twee fondsen weinig tot niets met elkaar te maken hadden. Desalniettemin kon er voor Wilders maar één gevolg zijn: ‘ Nexit’ .
Gedeukt beeld
Nederlands populistisch radicaal rechts heeft mogelijk niet geprofiteerd van de crisis in termen van potentieel electoraal vermogen. Dit betekent echter niet dat ze irrelevant zijn geworden. Integendeel. Zo waren de Nederlanders tijdens de recente bittere ruzie over de vraag hoe om te gaan met de economische gevolgen van de pandemie bijzonder hardnekkig en onverzettelijk, zo niet ronduit beledigend, tegenover de zuidelijke leden van de EU.
Uiteindelijk was Nederland de enige lidstaat die stand hield en vasthield aan strikte voorwaarden voor elk soort financieringsmechanisme dat de zwaarst getroffen leden van de gemeenschap ten goede kwam. Zoals Der Spiegel, het toonaangevende Duitse tijdschrift, opmerkte, was dit in belangrijke mate ingegeven door de vrees van de Nederlandse regering dat het de steun voor het radicaal populistische recht van het land zou versterken als het de Nederlandse belangen niet krachtig verdedigde.
In het Duits is er een uitdrukking, vor sich hertreiben . Het roept het beeld op van een kudde vee die wordt voortgeduwd door een paar cowboys. De afbeelding lijkt in deze context heel toepasselijk. De Nederlandse radicale populisten hebben mogelijk niet geprofiteerd van de COVID-19-crisis. Het is er echter in geslaagd de Nederlandse regering en haar vertegenwoordigers in een richting te duwen die ze anders misschien niet hadden gekozen. Het resultaat was behoorlijk rampzalig voor het Nederlandse imago in Europa. Maar aan de andere kant staat het beschermen van Europa’s imago nauwelijks bovenaan de agenda van Nederlands populistisch radicaal rechts.
* [Het Centrum voor Analyse van Radicaal Rechts is een partnerinstelling van Fair Observer.]
