Indignatie redactie 
Advocaten Flokstra en Meijering staan niet langer verdachten bij tijdens rechtszaken waar gebruik wordt gemaakt van kroongetuigen. Kort gezegd: criminelen die in ruil voor een flinke strafkorting een belastende verklaring afleggen. De kroongetuigenregeling is niet onomstreden en zou veel terughoudender moeten worden toegepast. Want wat nu als in een bekende moordzaak recent is gebleken dat politie en justitie willens en wetens twijfelachtig bewijs inbrengen?
Tijdens een zitting van het zogenaamde Marengo-proces stelden de advocaten Flokstra en Meijering dat hun cliënt geen eerlijk proces heeft gehad. Verklaringen van de kroongetuigen zouden door het OM klakkeloos worden overgenomen. De advocaten vroegen de rechtbank dan ook om het Openbaar Ministerie, de minister van justitie en de samenleving een signaal af te geven. ‘De bewijsdrempel bij het gebruik van een verklaring van een kroongetuige moet omhoog. Het OM doet er alles aan om verklaringen van een kroongetuige overeind te houden’.
Worst
Het is natuurlijk ook wel een beetje de goden verzoeken, hou een geharde crimineel een dikke, vette worst voor (strafkortingen die soms wel oplopen tot 15 jaar celstraf) en verwacht vervolgens betrouwbaar bewijs om een andere crimineel te veroordelen. Iedereen zal op zijn klompen aanvoelen dat dit gegeven op zich al schuurt.
Dat wil niet zeggen dat de regeling geen waarde heeft. In complexe moordzaken waarbij de georganiseerde misdaad betrokken is en veel getuigen zwijgen, zou je op zich gebruik kunnen maken van verklaringen van insiders. Mits die verklaringen aansluiten bij ander onafhankelijk bewijsmateriaal natuurlijk en er zeer kritisch wordt gekeken naar die verklaringen.
Maar is dat wel altijd het geval?
Glad ijs
Uit de praktijk blijkt dat je je als rechtstaat makkelijk op glas ijs begeeft als je criminelen gebruikt om boeven te vangen. Twee weken geleden werd bijvoorbeeld duidelijk dat het Openbaar Ministerie (OM) de kroongetuige in de zogenaamde zwembadmoord gaat vervolgen voor meineed.
Een zaak waar eigenlijk veel meer ophef over zou moeten zijn omdat politie en justitie een bedenkelijke rol spelen.
Kroongetuige
Kroongetuige Willem P. werd in 2012 veroordeeld tot 19 jaar celstraf voor het organiseren van de moord op Jan Elzinga naast het zwembad in het Groningse Marum. Na enkele jaren gevangenschap besloot hij kroongetuige te worden en wees hij onder meer de ex-vriendin van Elzinga, haar broer en haar moeder aan als de personen die opdracht hadden gegeven voor de moord.
P. overhandigde onder meer sms’jes met die schoonfamilie, waaruit bleek dat zij de opdracht hadden gegeven. In ruil kreeg hij strafkorting, hij zat slechts negen van de 19 opgelegde jaren celstraf uit en kwam in een getuigenbeschermingsprogramma terecht.
Fake
Tijdens de rechtszaak tegen de schoonfamilie, zetten de advocaten al grote vraagtekens bij de betrouwbaarheid van de kroongetuige. En niet onterecht. Toen het proces vorderde, moest het Openbaar Ministerie erkennen dat P. sms-gesprekken had vervalst om zijn verhaal kracht bij te zetten. Uit onderzoek naar zijn telefoon bleek dat sommige antwoorden in een fake-gesprek al als concept waren opgesteld voordat de bijbehorende vraag was getypt.
Tijdens de strafzaak wilde de rechter ook weten waarom P. niet eerder had gezegd dat het sms-gesprek door hem vervalst was. Zijn antwoord sprak boekdelen: ‘Misschien kwam ik dan niet geloofwaardig over’.
Schokkend
Maar het wordt nog veel erger. In het vonnis tegen de schoonfamilie komt de rechtbank met een best wel schokkende conclusie. De rechtbank schetst eerst dat een deal met een kroongetuige ter goedkeuring moet worden voorgelegd aan de rechter-commissaris. Of verklaringen betrouwbaar genoeg zijn om te kunnen gebruiken moet immers getoetst worden door een onafhankelijke rechter. ‘In deze zaak heeft de rechter-commissaris beslist dat de verklaringen betrouwbaar en dus bruikbaar zijn. Dat oordeel berustte voor een belangrijk deel op het feit dat de kroongetuige zijn verhaal kon onderbouwen met sms-berichten’
Maar nu komt het:
Achteraf is gebleken dat er bij politie en justitie al van begin af aan twijfels waren over de echtheid van deze berichten. De rechter-commissaris is daar echter niet van in kennis gesteld toen de deal ter goedkeuring werd voorgelegd. Ook is er door justitie niet eerst onderzoek verricht naar de berichten om vast te stellen of ze echt waren of niet. De rechter-commissaris heeft daardoor over de betrouwbaarheid van de kroongetuige moeten beslissen, zonder dat hij wist dat de berichten mogelijk gefingeerd waren, zoals later is gebleken.
Ik vind dat dus schokkend. Er waren twijfels bij politie en justitie. Twijfels die de betrouwbarheid van de kroongetuige direct raken. Er werd geen onderzoek gedaan en de twijfels werden niet doorgegeven aan een onafhankelijke rechter. De rechtbank sprak van een ernstige en onherstelbare vormfout, maar veroordeelde de schoonfamilie uiteindelijk toch.
Meineed
Kroongetuige Willem P. moet nu in oktober opnieuw de gang naar de rechtbank maken. Verklaringen die hij in 2020 aflegde bij de rechter-commissaris en in 2022 bij de rechtbank blijken volgens het Openbaar Ministerie niet te kloppen. De verklaringen speelden een belangrijke rol in het bewijs, de ex-vriend en twee schoonfamilieleden werden door de rechtbank veroordeeld tot celstraffen van maar liefst twintig jaar. Terwijl het hoger beroep tegen de schoonfamilie nog loopt, gaat het OM P. nu dus vervolgen omdat hij niet de waarheid sprak.
Ik weet niet hoe het met u zit, maar als verdachten tot lange celstraffen worden veroordeeld mede op basis van een kroongetuige, dan klinkt het niet heel erg betrouwbaar als die kroongetuige zich later moet melden voor het vervalsen van verklaringen en sms’jes. Dat doet nogal afbreuk aan de geloofwaardigheid.
Helemaal als je nadenkt over een verklaring van de inmiddels veroordeelde ex-vriendin van Jan Elzinga, die tijdens haar strafzaak terecht opmerkte dat kroongetuige P. zeven jaar lang in zijn cel de tijd had gehad om het strafdossier te bestuderen en zo met een passende verklaring op de proppen te komen. Een verklaring die dan dus niet alleen op zijn eigen waarneming en kennis rust.
Soerel
Die kritiek is bepaald niet nieuw. Zo werd crimineel Dino Soerel voor zijn aandeel in liquidaties in de onderwereld in eerste instantie vrijgesproken. In hoger beroep liep hij echter tegen een levenslange celstraf aan, mede door verklaringen van kroongetuige Fred Ros, die medeverdachte was in de zaak. De advocaat van Soerel, Nico Meijering, zei er toen het volgende over:
‘Deze Ros heeft zeven jaren lang alle dossiers kunnen lezen en kon zijn verklaringen makkelijk hierop aanpassen. Het is ongelooflijk dat het Hof hierin is meegegaan’
Nidal S.
En hier blijft het niet bij. We hebben ook nog de zaak Nidal S. Een crimineel die in ruil voor forse strafkorting in drie moordzaken een belastende verklaring aflegde. Het was aan advocaat Nico Meijering te danken dat het Openbaar Ministerie deze kroongetuige uiteindelijk moest laten vallen. Waarom? S. bleek in zijn eigen strafzaak geobserveerd te zijn door het Pieter Baan Centrum en uit die rapportage bleek dat hij parasitair en manipulatief is en de neiging heeft tot het vertellen van onwaarheden. Bij de betrouwbaarheidstoets bij de rechter-commissaris en ook daarna in de strafprocedure werd dit toch wel belastende gegeven simpelweg niet gedeeld door het OM.
De noodzaak om met kroongetuigen te werken om ernstige misdrijven op te kunnen lossen is er. Maar je kunt ook niet voorbijgaan aan het gegeven dat het voor een crimineel wel heel aantrekkelijk wordt om verklaringen te bedenken, aan te dikken of zelfs te vervalsen.
Ongezond
Tegelijkertijd committeert het Openbaar Ministerie zich op een best wel ongezonde wijze aan een getuige, die immers een prestatie moet leveren voor een fikse strafkorting, waardoor het wel heel moeilijk is om die verklaringen kritisch te blijven bekijken. Beide partijen sluiten immers, in tegenstelling tot een normale getuige, een specifieke deal met een specifiek doel. Je kunt je afvragen in hoeverre een verklaring in vrijheid tot stand komt als er zulke evidente belangen aan hangen.
De kroongetuigenregeling kan absoluut werken, maar door het altijd loerende gevaar voor de waarheidsvinding, zou het fijn zijn als er een stuk kritischer naar wordt gekeken
