Indignatie redactie 
Uitgelekte documenten bewijzen een grootschalige poging om de premier en zijn ministers te verdoezelen in de “kindertoeslagaffaire”. De zaak zou kunnen uitgroeien tot een systeemcrisis.
Kort na zijn grote succes bij de verkiezingen in maart viel de Nederlandse premier Mark Rutte bijna om door een leugenachtige affaire. Uit documenten blijkt dat hij – in tegenstelling tot wat beweerd werd – tijdens de gesprekken over regeringsvorming probeerde af te komen van het zeer populaire maar gevaarlijke parlementslid Pieter Omtzigt. De oppositie was woedend over de uitgesproken leugen van Rutte. Maar zijn eerdere coalitiepartners, christen-democraten en linkse liberalen, lieten hem niet in de steek. Dus Rutte, die zich beriep op een “valse herinnering”, kwam op Goede Vrijdag weg met een “berisping” van de Tweede Kamer.
Temidden van de nieuwe pogingen om een regering te vormen, barst de volgende affaire minder dan drie weken later uiteen. Het zou het vertrouwen van de burgers in de integriteit van de heersers nog permanenter kunnen schudden en tot een systeemcrisis kunnen uitgroeien. Echt nieuw is de affaire echter niet. Er zijn eerder documenten verschenen die een alomvattende poging onthullen om de regering in de “kinderbijslagaffaire” te verdoezelen.
Het schandaal leidde in januari tot het collectieve ontslag van het kabinet en overschaduwde met terugwerkende kracht de hele kabinetsperiode van Rutte, die sinds 2010 aan de macht is. Jarenlang had de belastingdienst ten onrechte en brutaal steunbetalingen teruggevorderd van meer dan 20.000 ouders, waardoor veel gezinnen in de problemen kwamen. Onderzoeksrapporten brachten massaal wangedrag en moreel falen aan het licht op verschillende overheidsniveaus, waaronder de overheid.
De eerste aanwijzingen verschenen al in 2017, maar de omvang van het schandaal werd pas in 2020 bekend, niet in de laatste plaats dankzij hardnekkig graven door Omtzigt en andere Kamerleden. De regering toonde blijkbaar weinig belangstelling voor opheldering. Uit transcripties van kabinetsvergaderingen die naar de omroep RTL zijn gelekt, blijkt nu echter dat het ministeriële team zelfs actief de onderzoeken heeft gesaboteerd: ze hebben geen gevraagde informatie vrijgegeven die ambtenaren in nood had kunnen brengen, of alleen zeer selectief vrijgelaten. Volgens de grondwet zou ze verplicht zijn geweest de documenten door te geven “als dat niet tegen de belangen van de staat was”.
Angst voor een “wildvuur”
De transcripties hebben betrekking op kabinetsvergaderingen van juni tot eind 2019. Destijds was er sprake van slechts ongeveer 300 gezinnen, van wie sommigen jarenlang tevergeefs hadden gestreden voor hun rechten. Het kabinet vreesde een “precedenteffect” als de slachtoffers te meegaand waren. Dit zou een “vuurzee” kunnen veroorzaken met ongekende gevolgen voor alle pogingen van de staat om vermeende sociale fraude te stoppen. Dit leidde tot de wederzijdse afspraak om zo min mogelijk informatie door te geven aan de Kamerleden die de situatie probeerden op te helderen.
Verscheidene ministers op de bijeenkomsten uitten ook hun woede over aanhoudende vragen van Omtzigt en anderen. Er werd gezegd dat deze eigenlijk het overheidsbeleid moesten ondersteunen; er was sprake van “profilering van verslaving”. De christen-democratische minister van Financiën Wopke Hoekstra, een partijvriend en concurrent van Omtzigt, zou zeggen dat de partijleiding tevergeefs heeft geprobeerd Omtzigt te “kalmeren” en te “sensibiliseren”, met andere woorden: hem het zwijgen op te leggen.
De doofpotpogingen passen in de ‘Rutte-doctrine’ die de premier naar verluidt heeft uitgevaardigd. Volgens dit mag er via interne regeringsbijeenkomsten geen informatie uitlekken om openlijk te kunnen discussiëren. Een ambtenaar noemde de term in een sms die eind 2020 in de media kwam.
Rutte: Er is niets oneervols gebeurd
Rutte ontkende in een eerste reactie de inhoud van de kabinetsnotulen niet, maar benadrukte dat er “niets oneervols” was gebeurd. Minister van Buitenlandse Handel Sigrid Kaag, hoofd van de linkse liberalen, verklaarde dat ze niet meer wist of ze de relevante bijeenkomsten had bijgewoond. Het kan zijn dat ze destijds “in Niger” was.
De oppositie heeft de regering gevraagd een brief aan het parlement te schrijven en de relevante transcripties volledig te publiceren. Ze hebben het hoogste niveau van geheimhouding en worden normaal gesproken pas na 20 jaar vrijgegeven. Komende week is er een speciaal debat in het parlement over de onthullingen. Zeker is dat de vorming van een regering opnieuw aanzienlijk zal worden bemoeilijkt. Geert Wilders, leider van de grootste oppositiepartij, de PVV, hernieuwde zijn oproep voor nieuwe verkiezingen.
Het kan de betrokken politici binnenkort duidelijk worden dat ze geen andere keus hebben. Hoe de media en het publiek reageren, zal nu ook doorslaggevend zijn. Nog meer linkse kranten beschermden Rutte twee weken geleden, onder meer met het argument dat er qua machtspolitiek geen alternatief was voor de rechtse liberaal en dat zijn aftreden in de kaart zou spelen van extremisten. Dat lijkt nu te veranderen. De Volkskrant reageerde donderdag: “Een echt eerlijke leider treedt af als alles wat krom is geworden niet meer rechtgetrokken kan worden.”
