Het zinken van MS Estland: de favoriete samenzwering van het Zweedse radicale rechts

Meer dan 25 jaar zijn verstreken sinds de tragedie, maar een web van samenzweringstheorieën dat rond de ramp is gesponnen heeft de verbeelding van Zweeds radicaal rechts aangewakkerd.

In de nacht van 27 op 28 september 1994 zonk de veerboot MS Estland, die 989 passagiers vervoerde tussen Tallinn en Stockholm, in de Oostzee, getroffen door hard weer en winden van 9 op de schaal van Beaufort, die enorme golven veroorzaakten. Kort na middernacht werd een noodoproep vrijgegeven, maar toen de reddingsmissie begon, was het alleen mogelijk om 137 levens te redden.

In een periode van politieke overgang in Zweden hebben zowel de vertrekkende als de inkomende premiers in december 1994 besloten de MS Estland of de lichamen van de slachtoffers niet terug te halen. In plaats daarvan verklaarden ze het gebied in de Oostzee als een heiligdom – een maritieme begraafplaats.

Overlevenden en familieleden van de overledene protesteerden tegen de beslissing. En toen het rapport van de Fins-Estsisch-Zweedse Joint Accident Investigation Committee in 1997 werd vrijgegeven, werd de schuld gelegd op de Duitse werf, Meyer Werft. Het werd ervan beschuldigd een veerboot te hebben gebouwd die niet geschikt was voor de barre weersomstandigheden van de Oostzee.

Bovendien werd beweerd dat de MS Estland met een verkeerd balanspunt in de haven van Tallinn was geladen, waardoor de veerboot vanuit de verkeerde hoek met hoge golven botste. Het zwakste punt in de constructie van de romp werd beschouwd als het boegvizier, beschadigd door de storm. Het werd een belangrijk element van latere claims van samenzwering, omdat sommige theorieën beweerden dat het door een explosie uit de romp was gerukt.

Na de ramp werd een reeks rapporten vrijgegeven die min of meer allemaal afwijken van de officiële gezamenlijke commissie. Deze zijn verzameld op de Zweedse portal Estoniasamlingen 2019, die ook publicaties in het Engels bevat.

Verzonken Cover-Up?

Meer dan 25 jaar zijn verstreken sinds de tragedie, maar een web van samenzweringstheorieën dat rond de ramp is gesponnen, heeft de verbeelding en propaganda van Zweeds radicaal recht aangewakkerd tegen een zogenaamd corrupte regering die zich bezighoudt met sinistere complotten tegen haar eigen bevolking. De aflevering is een voorbeeld van hoe samenzweringstheorieën in het internationale systeem steeds meer worden omgezet in betekenisgevende verhalen. Sommige van deze verhalen zijn duidelijk samenzweerderig van aard, variërend van plausibele tot volledig wilde claims.

De meest prominente alternatieve theorie is dat MS Estland werd gesaboteerd. In 2001 schreven journalist en schrijver Knut Carlqvist de verklaring dat de veerboot werd blootgesteld aan een bomaanslag of getroffen door een explosief apparaat. Hij beweerde dat voertuigen geladen met militair materieel aan boord waren, waardoor hij aannam dat geheime Russische wapens heimelijk via Estland naar Zweden en verder werden gesmokkeld.

In zijn boek over samenzweringstheorieën rond de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy en de Zweedse premier Olof Palme uit 2006, besprak politicoloog Erik Asard ook de argumenten die naar voren zijn gebracht in het geval van MS Estland, omdat ze verschillende structurele overeenkomsten vertonen. Asard identificeerde ernstige tekortkomingen in Carlqvists vaststelling van stringente causale verbanden om uit te leggen dat er inderdaad een explosie plaatsvond. Carlqvist heeft nooit zijn eigen bewijs verder uitgewerkt, suggererend dat het niet kunnen verkrijgen van toegang tot hard bewijs zelf een bewijs was van een kwaadaardige dekmantel. Bovendien verzamelde hij alleen die verklaringen van overlevenden die zijn theorieën ondersteunden.

In 1998 werd een andere verklaring naar voren gebracht door scheepsbouwingenieur Anders Bjorkman, die beweerde dat het boegvizier na de ramp opzettelijk was verwijderd om bewijsmateriaal te verbergen. Hij betoogde dat de veerboot werd getroffen door iets onder de waterlijn, ervan overtuigd dat de ramp een politieke samenzwering was, wat suggereert dat het publiek is voorgelogen, verkeerd geïnformeerd en opzettelijk gemanipuleerd door het Zweedse civiele noodagentschap in samenspanning met civiele en militaire geheime diensten.

Een van de wapenkameraden van Bjorkman is de Zweeds-Duitse auteur en advocaat Henning Witte, die in 1999 een boek uitbracht met de titel ‘MS Estonia Was Sunk: New Facts and Theories on Estoniagate’. Witte herhaalde het argument van Bjorkman en beweerde dat de veerboot mogelijk getroffen door een Russische torpedo die vanuit een onderzeeër is afgevuurd om de export van gevoelige militaire technologie te dwarsbomen. Tegenwoordig draait Witte White TV, een van de meest productieve kanalen voor de verspreiding van samenzweringstheorieën in Zweden, variërend van 9/11 tot 5G en de Israëlische inlichtingendienst, Mossad, mind control van de Zweedse politiek.

In zijn analyse van het samenzweringsverhaal van MS Estland identificeerde Asard in 2006 vier terugkerende eigenschappen: een verdachte aarzeling van de kant van overheidsfunctionarissen om de schade van het wrak te documenteren en zijn lading te herstellen; een preoccupatie met technische details of een “manie voor detail” typisch voor de samenzweerderige mindset; de beschrijving van een niet-gedefinieerde “andere” – overheid, statelijke actoren, niet-gespecificeerde opperste “belangen” of zelfs genoemde individuen – als gevaarlijke en bijna almachtige en duivelse vijanden; en tot slot een massale samenzwering tussen politieke belanghebbenden en de media om hun kwade acties en uiteindelijk ‘de waarheid’ tegen het Zweedse volk te verdoezelen.

Ondanks het feit dat MS Estland sindsdien publiekelijk en openlijk in Zweedse en internationale media is besproken – en overvloedige materialen hierover publiekelijk toegankelijk zijn – is een ander kenmerk van het samenzweringsverhaal de vermeende verhulling en marginalisering van ‘alternatieve verklaringen’.

MS Estonia in Radical-Right Rhetoric

De aflevering over MS Estland had beperkt kunnen blijven tot een tamelijk beperkte kring van toegewijde waarheidzoekers, ware het niet zwaar gepolitiseerd door het Zweedse radicale recht. Dit gebeurde in 2016 toen nog een ander boek, ‘MS Estonia: The Disaster of the Swedish State’, geschreven door zeekapitein en nationalistische politicus Stefan Torssell en gepubliceerd door de rechtse uitgeverij AlternaMedia.

AlternaMedia publiceert, onder andere, een van de belangrijkste Zweedse alt-juiste kranten, Nya Tider – New Times. De hoofdredacteur is Vavra Suk, van Tsjechische afkomst, die sinds het einde van de jaren negentig actief betrokken is geweest bij de politieke organisatie van het Zweedse radicaalrecht. AlternaMedia verspreidt titels die klimaatverandering ontkennen, politieke correctheid ontkennen, samenzweringstheorieën van ineenstorting, de identitaire beweging en ‘post-democratie’ bevorderen.

In 2016 werd AlternaMedia eerst toegelaten, vervolgens uitgesloten en opnieuw overgenomen als exposant op de Gothenburg Book Fair, het belangrijkste evenement in Zweden in de sector. De aflevering leidde tot enorme spanningen rond de vrijheid van meningsuiting en de normalisatie van rechtse posities in het maatschappelijk discours, en de boekenbeurs is sindsdien het brandpunt van conflict geweest. In 2017 werd een demonstratie van de neonazistische terroristische groepering de Noordse Verzetsbeweging (NMR) buiten de beurs geconfronteerd met tienduizenden gewone burgers en uiteindelijk gewelddadig ontbonden door de politie.

Onder de auteurs van AlternaMedia vinden we Zweedse samenzweringstheoretici en rechtse activisten zoals Katarina Janouch, “Julia Caesar” – een voormalig journalist die onder een pseudoniem schrijft – en etnoloog en racist Karl-Olov Arnstberg. Andere schrijvers zijn de Russische rechtse intellectuele Alexandr Dugin , de Deense initiatiefnemer van de zogenaamde Freedom of the Press-beweging Lars Hedegaard, en de prominente Zweeds-Estlandse anti-metselaar Jüri Liina. Een aantal titels gaat ook over de Zweedse geschiedenis, mythisch en echt, de magie van runen en de ‘mytho-poëtica’ van de Goten. AlternaMedia verkoopt ook zijn eigen zelfverdedigingsspray.

Het boek van Torsell over MS Estland werd zwaar onderschreven door AlternaMedia, hoogstwaarschijnlijk omdat het een wijdverbreid samenzweringsverhaal bevatte van een corrupte Zweedse regering die complotten tegen zijn eigen bevolking. Dit idee kreeg steeds meer grip in de nasleep van de vluchtelingencrisis van 2015 die zich in heel Europa voltrok. Afgezien van de meer fantasievolle titels die door de uitgever werden uitgegeven, beloofde het recyclen van reeds gevestigde complottheorieën met betrekking tot MS Estland een aantrekkelijker (meestal mannelijk) publiek aan te spreken.

Dit publiek identificeerde de ramp van 1994 als een dekmantel die kon worden aangetoond door “harde feiten” en die meer tot de technocratische dan ideologisch gemotiveerde factie van de Zweedse radicale rechts behoorde. ‘ Technocratisch populisme ‘ is een begrip geworden om de opkomst van de rechtse populistische politiek in stabiele democratieën te verklaren. Het “gebruikt de charme van technische expertise om rechtstreeks contact te maken met de mensen” in een vermoedelijk waardeneutrale sfeer die verder gaat dan politieke ideologieën. Het algemene of publieke belang wordt gelijkgesteld met technologische expertise en “evidence-based” vormen van besluitvorming.

In Duitsland wordt deze positie vertegenwoordigd door de eerste generatie van de (nu) radicaal-rechtse partij Alternatief voor Duitsland, die vanaf het begin de quasi-rationele sceptische anti-belastingbeweging van de EU ontwikkelde. Tijdens de migratiecrisis veranderde de kritiek op het systeem langzaam in agressief nativisme, dat nu openlijk racistische en revisionistische posities vertoonde. In Zweden wordt het technocratisch populisme vertegenwoordigd door de Citizens Coalition, die zijn politieke taal heeft verpakt in termen van gematigde rationaliteit en koste wat kost een verdediging van het secularisme.

Systeem samenvouwen

Ten tijde van de uitgave van het boek van Thorsell was dystopisch gepraat over een immanente Systemkollaps – de vermeende ‘ineenstorting van het systeem’ – alomtegenwoordig. De term geeft aan dat de crisis niet humanitair was, maar op een systematisch niveau kon worden waargenomen – en mogelijk opgelost – als een bug die de algoritmen van een perfecte politieke hardware of software had geïnfecteerd. De aanvankelijke uitsluiting van AlternaMedia van de boekenbeurs zou bovendien kunnen worden ingelijst als weer een ander bewijs achter het regeringsplan om koste wat het kost de waarheid te verbergen.

Zo werd het herstel van MS Estland in boekvorm gemobiliseerd als een stormram voor de lancering van andere, radicalere politieke boodschappen. Het Zweedse radicale recht zou kunnen profiteren van een reeds vastgesteld samenzweringsverhaal dat als nog een ander bewijs van duivelse misleiding dient.

Torsell komt tot dezelfde conclusies als zijn collega-auteurs, met de spectaculaire wending dat naar verluidt Finse militaire duikers geheime militaire uitrusting hebben teruggevonden aan boord van MS Estland. De vermeende ‘ramp van de Zweedse staat’ wordt beschreven als een bewust gecoördineerd complot tussen de overheid, de kerk (van alles) en de media. In een recensie voor de New Times is de ‘Germaanse eerlijkheid’ van Zweden – die zich manifesteert door betrouwbare en verantwoordelijke overheidsactie en ‘naïef vertrouwen’ – tegen de hedendaagse ineenstorting van het bestuur verloren in een moeras van corrupte complots.

Van daaruit is het gemakkelijk om een ​​lijn te trekken naar de volgende stip en te beweren dat samenzwering en misleiding op zichzelf de matrix en essentie van het Zweedse bestuur vertegenwoordigen. In de afgelopen decennia zijn verschillende samenzweringstheorieën met betrekking tot MS Estland herhaaldelijk gepromoot en gepopulariseerd, en hebben daarom de status van een ramp in de politieke retoriek gekregen. De tragedie zal in de toekomst zeker worden hersteld als een vaartuig van politieke taal.