Indignatie redactie 
De extreemrechtse oorlog tegen cultuur verovert de harten en geesten van massa-shooters en populistische politici.
Helemaal rechts staat op rolletjes. Slechts een paar jaar geleden zouden liberalen en conservatieven de recente politieke overwinningen als een nachtmerriescenario hebben beschouwd. Rechtsextremisten hebben verkiezingen gewonnen in de Verenigde Staten, Brazilië, Hongarije, India en Polen. Ze hebben het Brexit-referendum in het Verenigd Koninkrijk doorgedrukt. Bij de meest recente verkiezingen van het Europees Parlement veroverden extreemrechtse partijen de meeste stemmen in Frankrijk, Italië, het Verenigd Koninkrijk en Hongarije.
Natuurlijk, Trump wordt beschuldigd, Brexit is een puinhoop en extreem-rechts in Oostenrijk en Italië hebben de laatste tegenslagen geleden. Maar als we naar het grotere geheel kijken, is het moeilijk om niet te concluderen dat dergelijke extremisten het soort reguliere legitimiteit op de planeet hebben verworven waar ze al bijna een eeuw niet van genieten.
Wat erger is, die verkiezingsoverwinningen verdoezelen een nog dieper, potentieel veel invloedrijker succes – in de wereld van het vertellen van verhalen. Radicaal-rechts heeft een mondiaal verhaal ontwikkeld dat, door virulente racisten en alledaagse conservatieven, massa-shooters en populistische politici te verenigen, al randideeën in de reguliere cultuur injecteert.
Toegegeven, het is geen verhaal dat universele aantrekkingskracht heeft of literaire prijzen zal winnen. Door het echter steeds vaker in verschillende talen te vertellen aan een groeiend aantal luisteraars, heeft extreemrechts een grote impact op de wereldwijde cultuur. Op veel plaatsen wint het misschien al de cruciale strijd om harten en geesten. Het verhaal van radicaal rechts is geworteld in de meest elementaire plot van allemaal: wij versus zij. De belangrijkste vijand is, zo luidt het verhaal, de kantelen van de ‘geciviliseerde wereld’ te bestormen en, in wat een ‘grote vervanger’ wordt genoemd, zijn onschuldige inwoners te verdrijven. Aangezien dit niet de middeleeuwen zijn, zet de kwaadaardige tegenstander geen belegeringsmotoren of een leger van plunderaars in. De tactiek is verraderlijker: instellingen van binnenuit overnemen, de cultuur infiltreren en het ergste van alle baby’s.
Maar wie zijn precies de voornaamwoorden in dit verhaal? Het idee van ‘de grote vervanging’ is gebaseerd op de fantasie dat ‘zij’ (vooral migranten en moslims) ‘ons’ (blanken, christenen) willen vervangen. Sommige versies van het verhaal hebben ook een antisemitische inslag , met Joden die op de loer liggen in de schaduw van dit duivelse complot. Voor racisten hebben de anderen natuurlijk een donkere huidskleur. Voor islamofoben praktiseren de buitenstaanders de verkeerde religie.
Als je geen extreemrechts lid bent, als je je niet abonneert op de YouTube-kanalen of de snelgroeiende Twitter-accounts volgt, heb je misschien maar weinig kennis van dit verhaal. Maar als je er eenmaal naar gaat zoeken, blijkt de geweldige vervanger alomtegenwoordig te zijn.
Tussen 2012 en 2019 verwezen bijvoorbeeld 1,5 miljoen tweets in het Engels, Frans en Duits naar het. Je kon een echo horen van de zin tijdens de Unite the Right-bijeenkomst in Charlottesville, Virginia, in augustus 2017, toen neonazi’s, blanke supremacisten en andere demonstranten zongen : “Je zult ons niet vervangen!” Maar de zin brak echt door de krantenkoppen in maart 2019 toen een massaschieter die het vuur opende op twee moskeeën in Christchurch, Nieuw-Zeeland, 51 mensen doodde, het online manifest noemde dat hij voor de gelegenheid had voorbereid, ‘De grote vervanging’.
Inmiddels is het alarmerend duidelijk dat steeds meer mensen dit bizarre, historisch gebrekkige en grondig verwrongen verhaal ter harte nemen.
Er was eens
Op het eerste gezicht lijkt de man die op het idee van de ‘grote vervanger’ kwam, misschien niet uw gebruikelijke verdachte. Renaud Camus was een radicale studentendemonstrator in Parijs in 1968 en stemde in 1981 voor socialist Francois Mitterrand als president van Frankrijk. Een bekend dichter en romanschrijver, publiceerde hij boeken over zijn homo-identiteit die lofbetuigingen trok van intellectueel Roland Barthes en dichter Allen Ginsberg. Tegen het begin van de jaren 2000 begon Camus echter een nieuwe filosofie te schetsen die onderscheid maakte tussen ” faux ” of vals Frans (immigranten of hun kinderen) en echt Frans (degenen die vele generaties in het land hadden gewoond). In 2010 publiceerde hij een boek met de titel Le Grand Remplacement betreurend de vooruitzichten van een Frankrijk en een Europa getransformeerd door immigratie.
Het werk van Camus werd de grondtekst voor een groeiende beweging genaamd Generation Identity , een gemoderniseerde versie van blank nationalisme die het alt-recht in de Verenigde Staten heeft beïnvloed, op internet is gestimuleerd en een wereldwijd fenomeen is geworden. De ‘identitarians’ omarmden Renaud Camus en verspreidden zijn ideeën in een virtuele echokamer. “Het speelveld is niet vlak”, zegt Julia Ebner van het Institute for Strategic Dialogue . Extreem rechts heeft nu een opvallend “voordeel in termen van algoritmen van sociale media die gunstig zijn voor het verspreiden van complottheorieën en potentieel schadelijke en opruiende inhoud.”
En houd in gedachten dat niet alleen expliciete racisten en islamofoben deze meme pushen. Een zachtere versie, omarmd door reguliere conservatieven, zet de raciale angst in het hart van de Grote Vervanging om in een culturele sleutel. “Onze beschaving,” beweert, is nu in gevaar. Franse cultuur moet behouden blijven. De Europese beschaving wordt ondermijnd. De Amerikaanse manier van leven is bedreigd. “Afrika wil kickdown onze deur en Brussel is ons niet te verdedigen,” Hongaarse premier Viktor Orbán zei in 2018. “Europa is onder invasie al en ze kijken met hun handen in de lucht.”
Dit is geen nieuw verhaal. Het was zo gangbaar in de jaren 1920 dat F. Scott Fitzgerald het idee in zijn beroemde roman The Great Gatsby oplichtte toen hij dergelijke argumenten in de mond van een van zijn personages legde. “Als we niet uitkijken, zal het witte ras volledig worden ondergedompeld”, zegt Tom Buchanan tijdens het diner in het eerste hoofdstuk. “Het is aan ons, die het dominante ras zijn, om op te passen of deze andere rassen zullen de controle over dingen hebben.”
Buchanan herhaalde vervolgens argumenten in bekende boeken zoals The Passing of the Great Race van Madison Grant (1916) en Lothrop Stoddard’s The Rising Tide of Color Against White World-Supremacy (1920). Dergelijke argumenten zouden ook in Europa diepgeworteld zijn. Adolf Hitler noemde het boek van Grant bijvoorbeeld ‘mijn bijbel’. De nazi’s legden natuurlijk niet alleen immigratiecontroles op om de suprematie van het blanke ras te waarborgen. Ze namen Gatsby, Grant en Stoddard mee naar hun logische, genocidale conclusie.
In de nasleep van de nederlaag van het nazisme, het Italiaanse fascisme en het Japanse racisme in de Tweede Wereldoorlog, ontstond er een wereldwijde consensus, gedeeld door kapitalisten en communisten, dat de extreme versie van het vervangende verhaal was weggegooid naar de vuilnisbak van de geschiedenis. In het Westen zou het politieke centrum zich uiteindelijk aansluiten bij een variant van multiculturaliteit waarin immigratie een integraal onderdeel van de beschaving werd, niet antithetisch.
Het einde van de Koude Oorlog maakte echter een einde aan deze consensus. Het communisme was effectief voorbij en het lidmaatschap van de vakbonden liep terug. Liberale partijen aangetrokken tot de Third Way-politiek van president Bill Clinton en de Britse premier Tony Blair verlieten hun arbeidersklasse. In de geïndustrialiseerde wereld zorgde economische globalisering voor meer onzekerheid bij de middenklasse en de werkende armen. In deze context werden multiculturaliteit en immigranten gemakkelijke doelen voor een opkomend blank nationalisme. In de jaren negentig maakte de groeiende populariteit van voorheen marginale politici zoals Jörg Haider in Oostenrijk, Jean-Marie Le Pen in Frankrijk en Vladimir Zhirinovsky in Rusland de weg vrij voor toekomstige partijen en bewegingen die de antifascistische taboes van de politiek veel krachtiger zouden doorbreken het verleden.
In de jaren 1920 had extreemrechts een effectieve manier gevonden om aanhangers aan te trekken door alle kwalen van de natie de schuld te geven van ‘ontaarde rassen’. Dit verhaal van rassen-eugenetica verenigde zowel conservatieven als president Calvin Coolidge als samenzweringstheoretici zoals Grant en Stoddard. “De demografische vervanging is een vergelijkbaar masterframe dat zowel duidelijke extremisten als conservatieven die zich zorgen kunnen maken over demografische veranderingen, kan verenigen”, waarschuwt Matthew Feldman van het Centre for Analysis of Radical Right . “Als je die twee bij elkaar optelt, heb je potentiële meerderheden in veel landen. Ze hebben een winnende formule gevonden. Er is niets dat ik heb gezien dat op afstand in de buurt komt van het tegengaan van die formule. “
Hetzelfde oude verhaal
Toen in het begin van de jaren negentig oorlog uitbrak in Joegoslavië, was het de eerste keer dat bloedvergieten op die schaal plaatsvond in Europa sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. De daaropvolgende fragmentatie van het land zou ook een enorme stap achteruit betekenen voor het project van Europese integratie. Hier was een multiculturele staat, de eerste in de rij onder de voormalige communistische landen van Oost-Europa voor lidmaatschap van de Europese Gemeenschap (later, de Europese Unie of EU), die een reeks Balkan-politici uit elkaar zou scheuren dankzij politieke opportuniteit, nationalistische ideologie en economische arrogantie.
In die tijd werd de wijdverspreide etnische zuivering die plaatsvond tijdens de Joegoslavische oorlogen in het algemeen gezien als een terugkeer naar een vroeger tijdperk van genocide ( oude haat ) of een laatste aanval van geweld bij het einde van de Koude Oorlog ( tijdelijke antagonismen ). Het was in elk van deze scenario’s volledig achteruit.
Inmiddels hebben de Joegoslavische opvolgerstaten deze oorlogen inderdaad achter zich gelaten, waarbij Slovenië en Kroatië zelfs tot de EU zijn toegetreden. Maar het verlangen naar etnische zuiverheid is niet verdwenen, niet op de Balkan of in Europa als geheel. Pas onlangs zijn er bijvoorbeeld nieuwe muren op de Balkan verschenen – tussen Noord-Macedonië en Griekenland, Slovenië en Kroatië, Hongarije en Servië – dit keer om een grotere homogeniteit te behouden door migranten en vluchtelingen uit het grotere Midden-Oosten en Noord-Afrika buiten te houden. Ondertussen betaalt de EU Turkije miljarden dollars om te voorkomen dat meer wanhopige Syrische vluchtelingen naar Europa vertrekken, terwijl ze tegelijkertijd middelen investeertin Libië om te voorkomen dat migranten en vluchtelingen hun weg vinden over de Middellandse Zee. Op de vlucht voor oorlog en armoede, zijn die migranten en vluchtelingen alleen maar gegroeid omdat het Europese sentiment tegen hen nieuwe hoogten heeft bereikt.
Extreemrechts is gestegen in de slipstream van dergelijke vreemdelingenhaat. Gesterkt door zijn electorale succes, wil extreemrechts nu een verdere gigantische stap zetten die Europa inderdaad zou kunnen terugbrengen naar de dagen van etnische zuivering – niet alleen immigranten buitenhouden, maar degenen die er al zijn uitgezet. Dit beleid van “remigratie” is de actieve consequentie van de grote vervanging.
Decennia lang verwierp Europees recht multiculturalisme en drong aan op de volledige assimilatie van alle immigranten. Nu heeft het de assimilatie volledig opgegeven. Het platform van de Duitse extreem-rechtse partij, Alternative für Deutschland (AfD), luidt bijvoorbeeld : “Duitsland en Europa moeten remigratieprogramma’s op de grootst mogelijke schaal invoeren.” Al de grootste oppositiepartij in de Duitse Bondsdag, of het parlement, de AfD verhoogde op vergelijkbare wijze zijn vertegenwoordiging in het Europees Parlement in 2019 en steeg ook dramatisch in de staten van het voormalige Oost-Duitsland bij recente lokale verkiezingen. Het standpunt van de AfD over immigranten is bijzonder verontrustend, gezien het feit dat de nazi’s, voordat zij aan de definitieve oplossing begonnen, hun eigen versie van remigratie bevorderden doorstelt voor om massaal Joden naar Madagaskar te sturen .
Ideeën zoals de grote vervanging en remigratie, die al bijna twee decennia in de identitaire beweging hebben geslagen, circuleren nu terug naar de staten van het voormalige Joegoslavië. Uiterst rechts heeft vruchtbare grond gevonden in Servië en in de Servische regio’s van Bosnië. En massamoordenaars zoals Anders Breivik in Noorwegen en de Christchurch-schietpartij in Nieuw-Zeeland hebben een rechte lijn getrokken tussen hun brute acties en de etnische zuivering ondersteund door oorlogsmisdadigers zoals de Servische politicus Radovan KaradžiÄ ‡ tijdens het uiteenvallen van Joegoslavië. Op deze manier houden de voorstanders van de grote vervanger de geest van de ergste oorlog die Europa sinds de Tweede Wereldoorlog op zijn grondgebied heeft doorgemaakt levend.
Vertel me eens iets anders
Het voor de hand liggende antwoord op het grote vervangingsverhaal van extreem-rechts, hier en in Europa, is het bevorderen van een meer humaan immigratie- en vluchtelingenbeleid en een meer omvattende visie op de samenleving. Maar dat verhaal – samen met vieringen van multiculturalisme, knikt naar het Vrijheidsbeeld (” Geef me je moe, je armen, je ineengedoken massa’s verlangen naar vrij ademen …”) , en de eindeloze herhaling van het officiële motto van de EU van “eenheid in diversiteit ‘- is niet voldoende overtuigend gebleken voor mensen over de hele wereld die bezorgd zijn over hun eigen uitglijdende status in de samenleving.
Er is een beter verhaal nodig: een verhaal dat op de een of andere manier dezelfde ‘wij’ versus ‘zij’-dynamiek weergeeft.
Hoe zit dit: geloof het of niet, de grote vervanging vindt inderdaad plaats, alleen niet zoals extreemrechts denkt. We staan op het punt vervangen te worden door een wanhopige reeks tegenstanders. Deze vijand is sluw en kan bijna al onze zorgvuldige democratische verdedigingen doorstaan.
Het verschil met het verhaal van uiterst rechts komt neer op voornaamwoorden. Het ‘wij’ in het tegenverhaal dat ik me verbeeld is geen gemarginaliseerde groep mensen. Wij zijn allemaal op een snel verwarmende planeet.
Wat de ‘zij’ betreft, het is verleidelijk om het voorbeeld te volgen van die andere Camus – Nobelprijswinnende schrijver Albert Camus – toen hij fascisten gelijk stelde aan ratten in zijn roman The Plague . Extreem rechts en zijn reguliere medewerkers, samen met de energiewinning, de financiële sector en corrupte oligarchen, zijn zeker een vorm van pest, een ‘zij’ die moet worden bestreden. Sinds 1965 hebben slechts 20 van de grote fossiele brandstofbedrijven een derde van de uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer geproduceerd. En nu worden ze geholpen door Donald Trump en zijn topambtenaren op het gebied van milieu en energie, met de bedoeling dat ze de planeet naar het kookpunt verwarmen voor hun eigen winst, evenals vergelijkbare cijfers over de hele wereld.
Maar hier is het ding, we hoeven niet hard te werken om de tegenstanders te ontmenselijken die ze allemaal op ons loslaten omdat ze helemaal geen mens zijn.
De lijst met ‘zij’ zou bijvoorbeeld beginnen met een zoemende mug. Als gevolg van de stijgende mondiale temperaturen verspreiden ziektedragende muggen zich nu ver buiten hun normale bereik. Dat zou de muggen omvatten die verantwoordelijk zijn voor de overdracht van de Zika-, dengue- en chikungunya-virussen. Dengue-koorts, die in de jaren zeventig in slechts 10 landen aanwezig was, is nu in 120 daarvan te vinden. En er is geen twijfel dat, terwijl de planeet opwarmt, malaria-dragende muggen naar de Verenigde Staten terugkeren na bijna 70 jaar geleden te zijn uitgeroeid . Klimaatverandering kan ook nieuwe soorten muggen produceren die nog effectiever kunnen zijn bij het overbrengen van ziekten.
Tenzij je denkt dat de mug nauwelijks de moeite waard is om de slaap te verliezen tenzij hij ’s nachts rond je tent zoemt, onthoud dat dit kleine wezen misschien wel de dodelijkste tegenstander is die de mensheid ooit heeft meegemaakt. In zijn nieuwe boek The Mosquito: A Human History of Our Deadliest Predator stelt Timothy Winegard dat muggen 52 miljard mensen hebben gedood , ongeveer de helft van iedereen die ooit op de planeet heeft geleefd. Met andere woorden, dit kleine wezen heeft een echt genocidale kracht bewezen.
Natuurlijk zijn het niet alleen muggen. De ‘zij’ waartegen we ons zullen verzetten , zijn onder meer ziektedragende teken , ratten en een scala aan gewas-verslindende insecten . Dergelijke wezens staan in wezen allemaal aan de zijlijn en juichen klimaatverandering toe. Hun winst, ons verlies: het is niet ingewikkelder dan dat.
We hebben geen kwaadaardige ruimte-indringer nodig om de planeet te verenigen in een gemeenschappelijk gevecht. De tegenstander bevindt zich net boven onze hoofden en precies onder onze voeten. Bij het bestrijden van een pest die iedereen treft, kunnen we een inclusief verhaal vertellen dat zelfs voormalige aanhangers van Donald Trump, de Hongaarse heerser Viktor Orbán en anderen kan aanspreken. Helemaal rechts draait alles om het tekenen van grenzen en het uitsluiten van “ongewenste”. Ze zullen altijd winnen bij dat spel.
Het is tijd om het script om te draaien. We zijn inderdaad in de strijd van ons leven. Als het gaat om de klimaatcrisis, doemt er een grote vervanging op. Mensen en de beschaving die met ons samengaat, blijken al te vervangbaar te zijn. Het is tijd voor iedereen – en ik bedoel iedereen – om samen te komen, onze oppervlakkige verschillen te vergeten en deze epische strijd tussen ons en hen te winnen.
