Hoe Frans Timmermans’ EU-baan zijn Nederlandse politieke carrière verwoestte

Frans Timmermans De sociaaldemocraten in Europa betreuren het verlies van hun grootste hoop op een comeback.

Frans Timmermans bereikte de top van de politiek van de Europese Unie.

Maar het was zijn eigen Brusselse erfenis die zijn poging om extreemrechts te verslaan saboteerde.

Timmermans trad woensdagavond af als leider van de alliantie GroenLinks-Arbeid, nadat de partij opvallend slecht had gepresteerd bij de Nederlandse parlementsverkiezingen . Sinds de laatste verkiezingen verloor de partij vijf zetels en eindigde op de vierde plaats.

“Het is duidelijk dat ik, om welke reden dan ook, mensen niet heb kunnen overtuigen om op ons te stemmen”, zei Timmermans in een toespraak in Rotterdam nadat de exitpolls woensdagavond waren gepubliceerd. “Het is tijd dat ik een stap terug doe en de leiding van onze beweging overdraag aan de volgende generatie.”

De pan-Europese Partij van Europese Socialisten beschouwde Timmermans als het levende bewijs dat progressieve, linkse politiek weer aan een comeback bezig is, nadat ze een decennium lang terrein verloren aan rechts.

Voor hen was Timmermans een internationaal staatsman met een reële kans om het Nederlandse premierschap te bemachtigen, 23 jaar na de laatste regering onder leiding van sociaaldemocraten.

Maar voor de Nederlandse kiezers kon hij zijn reputatie als buitenstaander en elitair niet van zich afschudden. En juist die internationale ervaring maakte hem tot een saaie Haagse staatsman.

Timmermans was bijna tien jaar lang Europees commissaris, waarvan de helft als rechterhand van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Hij was verantwoordelijk voor het essentiële EU Green Deal-pakket om klimaatverandering te bestrijden.

De noodlijdende alliantie GroenLinks-Arbeid – die pas onlangs een officieel fusieproces is gestart – had ook vertrouwen in Timmermans en haalde hem terug naar huis om de strijd aan te gaan tegen de opkomst van de extreemrechtse Partij voor de Vrijheid (PVV) bij de landelijke verkiezingen van 2023. Zijn partij slaagde er echter niet in de eerste plaats te veroveren en werd aan de kant geschoven bij de regeringsformatie.

Partijleiders van rechts demoniseerden Timmermans en noemden hem een ​​groene fanaticus die belastinggeld zou verkwisten als hij de kans zou krijgen om te regeren.

Dilan Yeşilgöz, de leider van de liberale Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) van Mark Rutte, noemde hem meermaals ‘arrogant’ en ‘elitair’ – net als andere leiders.

De hoop op Timmerman groeide opnieuw afgelopen juni toen de rechtse regering onder leiding van Geert Wilders’ PVV viel. Nu alle grote partijen zich hebben uitgesproken om extreemrechts aan de kant te schuiven en zijn partij in gunstige peilingen op de tweede plaats staat, na de PVV, leek Timmermans een nieuwe kans te maken om de volgende Nederlandse regering te leiden.

Maar hoe hij het ook probeerde, Timmermans slaagde er niet in om zijn EU-verleden los te laten en zijn eigen land te leiden.

Brusselse arrogantie

Tijdens de Europese verkiezingen van 2019 was Timmermans lijsttrekker van de Europese Socialisten. Hij voerde campagne in verschillende EU-landen en sprak vaak de lokale taal – hij spreekt immers zes talen vloeiend. Deze indrukwekkende internationale flair leverde hem aanhang op in Brussel – maar minder in zijn thuisland.

Sinds zijn terugkeer in de Nederlandse politiek kampt Timmermans met het probleem dat hij wordt gezien als een intellectueel die zich richt op buitenlandse zaken en van buitenaf komt om Nederlandse kiezers de les te lezen, vertelden campagne-expert Alex Klusman en hoogleraar politicologie aan de Universiteit Leiden Sarah de Lange voorafgaand aan de verkiezingen.

“Hij heeft een handicap, omdat hij wordt gezien als een relatief welgestelde kosmopoliet” — een beeld dat op gespannen voet staat met het idee om “de belangen van gewone Nederlandse burgers” te verdedigen, aldus De Lange.

Timmermans worstelt al jaren met het arrogante imago dat hij krijgt, omdat hij jarenlang zijn hoofd uit het land heeft gehouden. Eerst was hij zeven jaar lang staatssecretaris van EU-zaken en minister van Buitenlandse Zaken, daarna was hij negen jaar lang werkzaam bij de Europese Commissie, aldus Klusman, CEO van campagnebureau BKB.

Toen hij in 2023 terugkeerde naar Nederland, zagen Nederlandse burgers Timmermans als iemand die hen de les las – “die hen vertelde wat ze moesten doen, en tegelijkertijd iemand die volledig het contact was kwijtgeraakt met wat Nederland was geworden”, aldus Klusman. Tegen die tijd, zo wees Klusman erop, was het land grotendeels gedomineerd door rechtse politici die de EU wantrouwden.

Voor de man die verantwoordelijk was voor het bedenken van de kern van de Green Deal – die nu wordt gebruikt in een tegencampagne, waarbij de Green Deal wordt afgeschilderd als de ondergang van het Europese bedrijfsleven – was het geen makkie.

In een artikel in de NRC voorafgaand aan de stemming werd betoogd dat GroenLinks-Arbeid steeds meer wordt geassocieerd met woorden als elitair, kosmopolitisch en moralistisch.

“Dit beeld, mede het resultaat van jarenlang hard werken door Geert Wilders, is bij veel kiezers blijven hangen”, aldus de analyse. “GroenLinks-PvdA heeft er moeite mee om zich daarvan te ontdoen.”

Timmermans zelf was zich terdege bewust van dat beeld en vocht er hard voor om het achter zich te laten.

De perceptie van hem als buitenstaander in eigen land, zei Timmermans toen hij door POLITICO werd ondervraagd voorafgaand aan de Nederlandse stemming, “was twee jaar geleden, toen ik terugkwam, zeer relevant – maar vorig jaar, anderhalf jaar, was dit geen probleem.”

“Mensen herinneren zich dat ik in de regering zat, dat ik in de Europese Commissie zat. Maar ik ben niet langer ‘de man die ons de les komt lezen’, want ik ben alweer twee jaar actief in de Nederlandse politiek, voorop in de nationale politiek”, voegde hij eraan toe.

Mislukte make-over

Timmermans werkte inderdaad hard om zijn imago te veranderen. Hij wilde een energiekere, gezondere politicus zijn die campagne voerde in het hele land, terwijl hij in zijn geboortestad Maastricht woonde om te laten zien dat hij verbonden was met zijn roots.

Die metamorfose omvatte onder meer een dramatisch gewichtsverlies na een maagverkleining die  hij een jaar geleden onderging  . Hij beschreef dit uitgebreid in een interview met de Nederlandse krant De Telegraaf. De krant staat erom bekend bijzonder kritisch te zijn op Timmermans, in een poging hem aantrekkelijker te maken voor rechtse kiezers. 

Maar volgens Klusman waren de “twee jaar lessen in nederigheid” die hij na zijn verlies van de verkiezingen in 2023 als parlementslid volgde, cruciaal voor Timmermans.

“In het begin zei hij nooit dat hij ongelijk had, dat hij een verkeerde opmerking maakte of een verkeerde positie innam in een debat”, zei Klusman. “Maar nu dacht hij na en zei dan: ‘Nee, ik heb een fout gemaakt.'” Timmermans begon te luisteren in plaats van te preken, voegde Klusman eraan toe.

Als architect van de Green Deal van de EU bracht hij de boodschap over door zich te richten op de sociale aspecten van klimaatverandering. Zo verwees Timmermans naar het idee dat de uitbreiding van hernieuwbare energie de energierekening van Nederlandse huishoudens zou verlagen.

Maar ondanks alle inspanningen bleek uit persoonlijke opiniepeilingen enkele dagen voor de verkiezingen dat de Nederlandse bevolking Timmermans niet mocht. Op 27 oktober kreeg hij een van de laagste cijfers.

“Hij wordt duidelijk niet gezien als een nieuwe Timmermans”, zei De Lange. “Hij wordt wel degelijk gezien als dezelfde figuur als in 2023” – als een partijleider met sterke papieren als minister en commissaris – “maar veel minder als een strijder in de politiek en campagne”, concludeerde ze.