Indignatie redactie 
Wanneer de politie in Duitsland vluchtelingen aanhoudt, nemen ze vaak hun smartphone af, soms maanden of jaren lang. Het gaat niet om de asielzoekers zelf; de politie zoekt naar bewijs tegen hun smokkelaars. Is dat proportioneel?
smartphone – Oktober 2021. Majid ligt op een grasveld in het centrum van Dresden en slaapt. Hij is moe; hij en de anderen zijn die ochtend pas met een auto de Poolse grens overgestoken. Hij weet niet eens in welke stad hij zich bevindt. Dagenlang verbleven ze in het bos in Wit-Rusland, ‘in de jungle’, vertelt hij. Ze staken te voet de grens met Polen over. Toen kwam er een auto die hen naar Duitsland reed en hen net over de grens in Saksen afzette.
Nu wordt hij wakker in Dresden en staan er politieagenten over hem heen. Hij en de anderen moeten met ons meegaan. Ze worden naar een station gereden, terug naar de grens waar ze net vandaan kwamen. Daar doorzoeken agenten van de federale politie alles wat ze bij zich hebben: tassen, gsm’s, simkaarten. Ze brengen de tassen later terug. Niet de mobiele telefoons.
“Toen we vroegen wanneer we het terug zouden krijgen, zeiden we: eerst hebben we alle informatie ervan nodig”, zegt Majid. Pas ruim een jaar later zal hij zijn iPhone weer in zijn hand houden.
Een agent scrollt door WhatsApp-berichten
Majid heeft eigenlijk een andere naam, in dit verhaal noemen we hem zo om zijn identiteit te beschermen. Terwijl Majid en de anderen op het bureau wachten, doorzoekt de politie hun smartphones een voor een, inclusief die van hem. Hij zit naast hem terwijl een politieagent door zijn foto’s en WhatsApp-berichten scrollt. De agent wil weten met wie de mensen waarmee Majid aan het praten was, zijn.
Majid gaf het wachtwoord vrijwillig uit. “In die situatie waren we zo moe dat we dachten dat alles wat ze zeiden prima was.”
Sommigen van hen, zegt hij, kregen hun telefoon terug na twee dagen voordat de politie ze doorstuurde naar het eerste opvangcentrum. Hij doet niet.
Hoe vaak, hoe lang, hoe proportioneel?
Majid is zonder toestemming het land binnengekomen, voor het overige heeft hij geen misdrijf gepleegd , althans niemand op het politiebureau beschuldigt hem daarvan. De politie neemt zijn mobiele telefoon in beslag omdat ze op zoek zijn naar bewijsmateriaal. Bewijs van de vermeende misdaden van de mensen die Majid en zijn metgezellen voor geld naar Duitsland brachten. Het is een zogenaamde smokkelmisdrijf, waar in Duitsland een gevangenisstraf van maximaal tien jaar op staat .
De politie mag bewijsmateriaal verzamelen voor haar onderzoek, dit wordt geregeld door het Duitse Wetboek van Strafvordering . Maar is wat de ambtenaren hier doen proportioneel? Hoe vaak gebeurt het? En hoe lang duurt het voordat de getroffenen hun apparaten terugkrijgen? Dit zijn de eerste vragen voor ons onderzoek.
Wat de staat mag doen in de omgang met mensen wier eigendommen relevant kunnen zijn voor een onderzoek is één kant van dit verhaal. Aan de andere kant zijn er mensen aan de tegenovergestelde kanten van deze machtsongelijkheid. Mensen zoals Majid die bescherming zoeken in Duitsland. De smartphone is haar verbinding met het gezin, haar navigatiesysteem, haar documentenmap en haar vertaler in één. De federale politie ontneemt hen de instrumenten die ze in deze situatie wellicht het meest nodig hebben.
En ze houdt het vaak heel lang vol. Soms een jaar of langer, zoals in het geval van Majid. Is dat gerechtvaardigd?
De Federale Politie houdt geen statistieken bij
In plaats van zijn mobiele telefoon krijgt Majid een krant. Er staat ‘Beveiligingsprotocol’ op geschreven. Zijn mobiele telefoon wordt in beslag genomen als bewijsmateriaal in een zaak tegen onbekenden. Het misdrijf: “Vreemdelingensmokkel §§ 96(2)2 (nr. 1, 2 of 5) Verblijfswet”. Rechtsgrondslag volgens artikel 94 van het Wetboek van Strafvordering.
Er zijn nauwelijks cijfers over hoeveel anderen er hetzelfde over denken als Majid. Op veel plekken hebben we vragen gesteld.
Bijvoorbeeld bij de federale politie, die mobiele telefoons in beslag neemt – zo heet dat wanneer ze vrijwillig worden overgedragen – of in beslag wordt genomen – wanneer dit niet vrijwillig gebeurt. Hoe vaak heeft de federale politie de afgelopen jaren de mobiele telefoons van vluchtelingen als bewijsmateriaal achtergehouden?
Het hoofdkwartier van de federale politie in Potsdam is de hoogste autoriteit van de federale politie. Ze schrijft ons dat hierover geen statistieken worden bijgehouden. Niemand daar weet hoeveel apparaten er nog wachten om geëvalueerd te worden in de bewijskamers: “De federale politie beschikt hierover niet over statistische gegevens.”
Het federale ministerie van Binnenlandse Zaken vindt het gebrek aan overzicht blijkbaar gerechtvaardigd. Een woordvoerster schrijft ons dat aparte statistieken buiten de normale verwerking alleen worden bijgehouden als “ze absoluut noodzakelijk zijn voor de beoordeling van de situatie of voor strategische beslissingen”. Dit is bedoeld om extra belasting voor medewerkers te voorkomen.
Parket van de procureur-generaal: Het analyseren van de dossiers is te tijdrovend
Mocht er later nog een procedure tegen vermoedelijke smokkelaars lopen, dan zal deze door het Openbaar Ministerie worden gestart. Wij hebben daarom alle openbare aanklagers in Duitsland aangeschreven. Deze houden toezicht op de individuele parketten . Maar geen van de door ons gevraagde officieren van justitie kan ons cijfers geven.
Het antwoord is bijna altijd hetzelfde: of mobiele telefoons of andere apparaten in beslag zijn genomen of geconfisqueerd, wordt niet statistisch afzonderlijk geregistreerd, zegt dr. Patrick Pintaske van het Openbaar Ministerie van Dresden. Een andere officier van justitie legt telefonisch uit dat dergelijke gegevens niet in het digitale dossiersysteem aanwezig zijn, maar alleen in de niet-gedigitaliseerde dossiers zelf, wat gezien het grote aantal dossiers onredelijk is om dit door te nemen.
Sommige parketten verwijzen naar de federale politie. Anderen voegen nog een paar algemenere verklaringen toe aan hun antwoord. “In principe kan allerlei informatie die op mobiele apparaten staat van belang zijn. “Het is nauwelijks zo dat veroordelingen uitsluitend worden gedaan op basis van gegevens verkregen uit mobiele telefoons”, schrijft de Rostock senior officier van justitie Dr. Martin Fiedler.
Politievakbond klaagt over “duizenden mobiele telefoons” op de afdelingen
In ieder geval voelen sommige politieagenten zich overweldigd door de stroom in beslag genomen mobiele telefoons. Half oktober ging de politievakbond (GdP) naar de beurs. “Er liggen duizenden mobiele telefoons van smokkelaars in de kantoren die niet zijn gelezen omdat we daar noch het juiste personeel, noch de technologie voor hebben”, klaagde voorzitter Andreas Roßkopf in de “ Rheinische Post” (€).
Het BBP wil meer materiaal en personeel voor de federale politie aan de grens. Ook komt er een programma dat mobiele telefoons doorzoekt met behulp van zogenaamde kunstmatige intelligentie.
E-mail aan het BBP: Waar komen deze cijfers vandaan? Ze waren gebaseerd op gesprekken met hoge agenten van de federale politie, schrijft Sven Hüber van het federale bestuur van de vakbond. Volgens hem zijn de cijfers plausibel: “in één grensinspectiestation in Beieren, dat ik alleen ken, wachten 1.900 apparaten op verwerking.” Hüber was vroeger zelf federale politieagent, maar als voorzitter van de Federale Politiepersoneelsraad werkt hij nu nauw samen met minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser.
Er is geen consistente lijn. Of mobiele telefoons überhaupt in beslag worden genomen, hangt sterk af van het plaatselijke parket, legt Hüber uit. “Er zijn officieren van justitie die eisen dat de mobiele telefoons van alle aangehouden mensen worden in beslag genomen en geëvalueerd telkens wanneer een smokkeloperatie wordt onderschept, omdat er aanzienlijk meer informatie uit hun apparaten kan worden gehaald voor structurele vervolgingen tegen smokkelbendes dan uit de apparaten van de smokkelaar. (chauffeur).” In andere regio’s wordt het apparaat alleen in beslag genomen bij een willekeurige steekproef van de gesmokkelde mensen. Bij andere parketten wordt de inbeslagname van de apparaten van mensen die zonder toestemming het land zijn binnengekomen volledig vermeden.
Inbeslagneming of inbeslagname per monster? Wij hebben deze praktijk niet onafhankelijk kunnen verifiëren. Maar ze zou uitleggen waarom de federale politie de mobiele telefoon van Majid bewaarde terwijl zijn metgezellen hun smartphones onmiddellijk terugkregen.
Sven Hüber zegt dat er eigenlijk minstens één cijfer bekend moet zijn: de federale politiediensten moeten weten hoeveel smartphones in hun verantwoordelijkheidsgebied – meestal een federale staat – maandelijks worden geëvalueerd. De individuele politiebureaus rapporteerden daar hun statistische gegevens. Wij sturen vragen naar de directoraten in Berlijn, München en Pirna. De politiediensten verwijzen ons echter alleen terug naar de hoogste autoriteit in Potsdam. Ze verwerpt de vraag over de hele linie: “Begrijp alsjeblieft dat we om fundamentele redenen niet publiekelijk commentaar geven op verklaringen van vakbondsvertegenwoordigers.”
135 zakgeld: Asielzoekers moeten nieuwe apparaten kopen
Voor Majid betekent het verlies van zijn telefoon: een pauze in de uitzending. Hij herinnert zich de nummers van zijn vrienden en familieleden niet, alles stond in zijn mobiele telefoon. Hij logt in op Facebook met de smartphone van een vriend en schrijft naar iedereen daar, waarbij hij de nummers opnieuw verzamelt. Hij zegt dat hij de volgende keer pas drie weken na zijn dag op het station met zijn familie zal kunnen praten.
Het federale ministerie van Binnenlandse Zaken schrijft: Elke inbeslagname en elke inbeslagname van een smartphone is, net als alle soevereine maatregelen, onderworpen aan het evenredigheidsbeginsel en is beperkt tot wat absoluut noodzakelijk is. Dit staat in het antwoord op een verzoek van linkse Kamerleden uit 2022 . “Zo heeft de getroffene over het algemeen de mogelijkheid om de telefoonnummers op te schrijven van mensen die hij vertrouwt, om zo contact met hen op te kunnen nemen gedurende de tijd dat hij zijn mobiele telefoon niet bij de hand heeft.” Majid wist hiervan Niets hierover mogelijkheid, zegt hij.
Hij heeft geen geld voor een nieuwe smartphone. Als asielzoeker in een opvangcentrum krijgt hij maandelijks 135 euro ‘zakgeld’. Na twee maanden heeft hij 90 euro gespaard en koopt daarmee een gebruikt toestel.
Niemand kan zeggen hoe lang de toestellen bij de federale politie zullen blijven
Er zijn ook geen statistieken over de teruggave van in beslag genomen mobiele telefoons. De federale politie wijst erop dat de respectievelijke parketten verantwoordelijk zijn voor de beslissing of en wanneer een toestel kan worden teruggegeven. De officier van justitie van Rostock schrijft: “Vooral als de apparaten informatie bevatten die relevant is voor de procedure en de procedure resulteert in een aanklacht, is de teruggave van dergelijk bewijs pas mogelijk nadat de strafprocedure juridisch is afgerond.” Dit geldt voor al het bewijsmateriaal en strafrechtelijke vervolging. procedure.
Een terugkeer zal worden geregeld “afhankelijk van de situatie in elke individuele zaak”, legt perswoordvoerder en hoofdofficier van justitie Dr. Martin Fiedler. Maar alleen als het Openbaar Ministerie en de politie de eigenaren weten te vinden.
“De federale politie kan niet zomaar grote aantallen mobiele telefoons in beslag nemen”
Sarah Lincoln noemt deze praktijk van de federale politie, waarbij mobiele telefoons vele maanden of zelfs jaren in bewaring worden gehouden, ‘volkomen disproportioneel’. De advocaat houdt zich bij de Society for Freedom Rights bezig met fundamentele rechtenschendingen van vluchtelingen en ondersteunt asielzoekers die soortgelijke dingen hebben meegemaakt. Vluchtelingen zijn vooral afhankelijk van hun mobiele telefoon, zegt ze, omdat al hun contacten, scans van relevante documenten, vertaalapps en meer daar aanwezig zijn. “De federale politie moet daarom binnen een redelijke termijn de gegevens bekijken en vervolgens de gsm teruggeven.”
Ze wijst ook op een ander punt: het in beslag nemen van de telefoon is alleen toegestaan als er een concrete kans bestaat dat de mobiele telefoon sporen van smokkel bevat. “De federale politie kan niet zonder reden grote aantallen mobiele telefoons in beslag nemen alleen maar omdat de eigenaren ervan de Duitse grens zijn overgestoken om asiel aan te vragen.”
In het geval van Majid had de politie in ieder geval zo’n specifieke reden: op navraag van de agenten onthulde hij dat hij met de auto over de grens was gebracht. Juridisch gezien was het in beslag nemen van zijn apparaat toegestaan. Maar was dit evenredig over zo’n lange periode? En neemt de Federale Politie eigenlijk alleen mobieltjes in beslag als er zo’n specifieke reden voor is?
Consultant meldt alleen al in Brandenburg meer dan honderd gevallen
We spreken met een hulpverlener voor vluchtelingen in het opvangcentrum Eisenhüttenstadt in Brandenburg. Iets meer dan een jaar geleden kwam voor het eerst iemand naar de counseling wiens mobiele telefoon in beslag was genomen, zegt ze. Ze neemt contact op met de Society for Civil Rights, die een sjabloon opstelt voor bezwaar tegen de inbeslagname. De vertrouwenspersoon helpt bij het versturen van de brief.
Sindsdien heeft haar adviescentrum veel van dergelijke tegenstrijdigheden uitgezonden. ‘Ongeveer honderd,’ zegt ze. Nadat bij de eerste receptie bekend werd dat ze konden helpen, kwamen mensen met dit verzoek. De meeste brieven gingen naar één federaal politiebureau aan de Poolse grens, waar een groot aantal vluchtelingen een tijdje hun mobiele telefoons in beslag zag nemen.
“Toen we er voor het eerst naar gingen kijken, kregen ze te horen dat ze de telefoon binnen twee dagen terug zouden krijgen”, zegt ze. Dat is niet langer het geval. Er komen nu minder mensen.
Denk je dat mensen begrijpen waarom hun smartphones van hen worden afgenomen? Ze schudt haar hoofd.
De federale politie vraagt om een pakketlabel, anders wordt het toestel gesloopt
Begin 2023. Majid woont nu in een onderkomen in Zuid-Duitsland. Dan ontvangt hij een brief van de federale politie in Saksen: Zijn iPhone “met gebruikssporen” is niet langer nodig als bewijsmateriaal in een strafprocedure. Het Openbaar Ministerie van Görlitz heeft de mobiele telefoon vrijgegeven. Hij wordt verzocht zijn toestel binnen twee maanden op te halen. “Als er geen ophaling plaatsvindt, wordt het voorwerp na het verstrijken van de voorgeschreven bewaartermijn vernietigd.”
De federale politie-inspectie die op het briefhoofd staat, vindt plaats in Saksisch Zwitserland, vlakbij de Tsjechische grens. Een kuuroord waar anderen op vakantie gaan. Majid kan niet uitleggen hoe zijn mobiele telefoon daar terecht is gekomen.
Majid begrijpt schrijven niet. Hij vraagt een supporter van de plaatselijke asielsteungroep om hulp. De informatie staat eigenlijk al in de brief van de Federale Politie. Als hij het apparaat niet persoonlijk kan ophalen, moet hij een betaald pakketlabel voor een “pakket tot 2 kg max. 60 x 30 x 15 cm met aansprakelijkheid en tracking” naar de bewaker sturen.
Majid betaalde zelf de 5,49 euro voor de teruggave van zijn gsm, die al meer dan een jaar als bewijsmateriaal bij de federale politie lag, en enkele dagen later had hij het toestel terug. Of er ooit een strafrechtelijk proces tegen zijn smokkelaar heeft plaatsgevonden, komt hij niet te weten.
