De VS stellen TikTok een ultimatum: ofwel scheidt het Chinese moederbedrijf Bytedance zich van de app, ofwel wordt deze in de Verenigde Staten verboden. Critici vrezen dat de zaak er nu toe zou kunnen leiden dat andere landen zich gaan bezighouden met meer internetcensuur.

TikTok De druk heeft een nieuw hoogtepunt bereikt. Dinsdagavond heeft de Amerikaanse Senaat – de tweede kamer van het Congres – een wetsvoorstel van het Huis van Afgevaardigden goedgekeurd. Dienovereenkomstig moet TikTok-moederbedrijf ByteDance zich afscheiden van de app, anders wordt deze in de Verenigde Staten verboden. De Amerikaanse president Joe Biden heeft de wet vandaag ondertekend . Hiermee begint het ultimatum voor TikTok: ByteDance moet binnen negen maanden een koper vinden voor zijn video-app; Biden kan de deadline met maximaal drie maanden verlengen. Mocht de verkoop niet lukken, dan zou de app uit de Amerikaanse Apple- en Google-stores moeten verdwijnen. Op deze manier kan de dreiging die TikTok nu als partijoverschrijdend in de VS wordt gezien, worden ingeperkt. Het is de vraag of de drastische maatregel uiteindelijk tot het gewenste succes zal leiden. TikTok heeft al aangekondigd juridische stappen te ondernemen tegen de wet. En ook tal van burgerrechtenorganisaties zijn kritisch over het project. Het verbieden van zo’n populaire app zou een diepe inbreuk zijn op de vrijheid van meningsuiting, die is vastgelegd in de Amerikaanse grondwet.

Gedwongen verkoop voor “meer zekerheid”

Het is niet de eerste poging om druk uit te oefenen op TikTok in de Verenigde Staten. Donald Trump had in 2020 al geprobeerd een verkoop af te dwingen en vervolgens de app te laten verbieden. Beiden faalden in de rechtbank. Nu is een gedwongen verkoop van TikTok bedoeld om Amerikanen te beschermen. “Protecting Americans from Foreign Adversary Controlled Applications Act” is de omslachtige titel, in het Duits: “Act to Protect Americans from Applications Controlled by Foreign Adversaries.” Met name twee scenario’s zorgen ervoor dat TikTok in de ogen van Amerikaanse wetgevers als een gevaar wordt gezien. Aan de ene kant vrezen ze dat de Chinese overheid via TikTok massa’s gegevens van Amerikaanse burgers in handen zou kunnen krijgen. Aan de andere kant gaat het over de dreiging van politieke beïnvloeding. TikTok beweert meer dan 170 miljoen gebruikers te hebben in de VS. Wat je op de app ziet, wordt bepaald door de algoritmen van TikTok. Bidens nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan vatte onlangs de vraag achter de wet als volgt samen : “Willen we dat TikTok als platform eigendom is van een Amerikaans bedrijf – of eigendom van China?” TikTok

Zorgen zijn terecht, oplossingsaanpak twijfelachtig

Het hoofdkantoor van ByteDance bevindt zich in Beijing, maar het bedrijf is geregistreerd op de Kaaimaneilanden. Het bedrijf beweert dat het niet onder invloed staat van de Chinese overheid. In tegenstelling tot alle garanties was het blijkbaar nog steeds mogelijk om toegang te krijgen tot gebruikersgegevens uit China . De zorgen dat de gegevens ook bij de Chinese autoriteiten terecht kunnen komen zijn zeker terecht. De enige vraag is: is de “sell or ban”-aanpak geschikt om de gestelde doelen te bereiken? Terwijl de beslissing over een gedwongen verkoop wordt genomen, blijft de juridische situatie in de VS een nauwelijks gereguleerde handel in gebruikersgegevens toestaan. Burgerrechtenorganisaties zoals de Electronic Frontier Foundation (EFF) wijzen hier al langere tijd op. Dienovereenkomstig heeft de Chinese Communistische Partij TikTok niet nodig om gegevens te verkrijgen. In plaats daarvan kan ze volledig legaal bewegingsprofielen van Amerikaanse burgers kopen bij datahandelaren. In plaats van zulke massale actie tegen TikTok te ondernemen, zou het logischer zijn om “de manier te beperken waarop alle bedrijven hier persoonlijke gegevens verzamelen”, schrijft de EFF . “Dit zou de hoeveelheid gegevens die een aanvaller kan verkrijgen verminderen.”

Politieke invloed, niet alleen op TikTok

Als het doel daarentegen is om politieke beïnvloeding te voorkomen, dan rijst de vraag: waarom juist op TikTok? Ten eerste is TikTok zeker niet het enige platform waarop dit gebeurt, en ten tweede is China niet het enige land waar de focus op zou moeten liggen. De mate waarin de Russische regering Facebook en Twitter gebruikte om de Amerikaanse verkiezingen van 2016 te beïnvloeden, is goed gedocumenteerd. Om deze problemen te bestrijden zou de Amerikaanse regering regels kunnen uitvaardigen, zoals hoe platforms moeten omgaan met propaganda en desinformatie, hoe ze inhoud modereren en hoe ze dergelijke risico’s voor democratische processen willen beperken. Dit is precies wat de EU onlangs deed met een veelomvattende wet die veel eisen stelt, vooral aan grote platforms: de Digital Services Act . Ook TikTok valt hier onder omdat de app een kritisch aantal gebruikers in de EU overschrijdt. Cruciaal is echter dat Amazon, Instagram en Snapchat ook in de focus van de EU staan.

Geopolitieke uitwisseling van slagen

Het Amerikaanse plan heeft echter weinig gemeen met internetregulering zoals die in de EU bestaat. De wet die nu is aangenomen heeft niet tot doel bedrijven of hun platforms te reguleren. Er worden geen regels voorgeschreven over hoe ze inhoud moeten modereren of advertenties moeten beoordelen. In plaats daarvan wil het land een geopolitieke klappen uitdelen via het internet. En om dit te doen, moet je een van de populairste platforms in de VS het land uit dwingen. “We zijn diep teleurgesteld dat onze politici opnieuw proberen onze rechten op het Eerste Amendement in te ruilen voor goedkope politieke punten in een verkiezingsjaar”, zegt Jenna Leventoff , senior beleidsadviseur bij de American Civil Liberties Union (ACLU). En Patrick Toomey, adjunct-directeur van het National Security Project bij de ACLU, vreest dat de wet China in de kaart zal spelen. Maar bovenal bekritiseren de burgerrechtenorganisaties dat het Congres in de strijd tegen TikTok bereidwillig het doel opoffert waar de VS zich feitelijk al decennialang voor inzet : een open internet waarin geen enkele overheid bepaalt welke sites en informatie vrij toegankelijk zijn.

De Amerikaanse wet dreigt wereldwijd een precedent te scheppen

Maar nu kunnen staten over de hele wereld de Amerikaanse wet dankbaar gebruiken als een kans om hun eigen beperkingen te versterken. “Het zou hun eigen pleidooi voor het bevorderen van een vrij en veilig, stabiel en interoperabel internet zeker niet versterken”, zegt Juan Carlos Lara , uitvoerend directeur van Derechos Digitales, een Latijns-Amerikaanse digitale rechtengroep gevestigd in Chili. In Venezuela en Nicaragua oefenen de respectieve regeringen al aanzienlijke invloed uit op het internet. Een Amerikaanse wet die specifiek gericht is op TikTok zou deze controle-inspanningen verder kunnen versterken. Het is een ‘verleidelijk idee’ dat ‘echt het risico loopt werkelijkheid te worden als zoiets als dit wordt gezien in landen als de Verenigde Staten’, vertelde Lara aan de New York Times. De Russische blogger Aleksandr Grobunov vreest dat Rusland nu zijn censuur zou kunnen uitbreiden en bijvoorbeeld YouTube zou kunnen verbieden: “Ik denk niet dat het voor de hand liggende hardop hoeft te worden gezegd: namelijk dat als Rusland YouTube blokkeert, het dat zal doen met precies dit besluit van de Verenigde Staten zullen het rechtvaardigen”, zei Gorbunov . Mishi Choudhary, advocaat en oprichter van het in New Delhi gevestigde Software Freedom Law Center, maakt zich ook zorgen dat de Indiase regering een Amerikaans verbod zou kunnen gebruiken om verdere censuur en hardhandig optreden te rechtvaardigen. TikTok is sinds 2020 verboden in India. De Amerikaanse wet helpt de regering-Modi haar eerdere acties te rechtvaardigen, zegt Choudhary . “En het moedigt hen aan om in de toekomst hetzelfde te doen.”