Indignatie redactie 
Italië Weer een Europees land valt in de ‘rechtse’ emmer
Vanaf gistermorgen zijn de resultaten duidelijk en zal de rechtse coalitie van Italië onder leiding van Giorgia Meloni de macht grijpen. Nadat rechts in Zweden een paar weken geleden een soortgelijke prestatie heeft geleverd, is het tijd om het van dichterbij te bekijken. Met name omdat in veel media de gebruikelijke hysterie over ‘fascisme’ wordt uitgesproken en in dit geval stond de naam Mussolini natuurlijk weer op de voorpagina’s. Het is beter om te vragen naar het ‘waarom’ en, belangrijker nog, te begrijpen waarom dit proces zich in de rest van Europa lijkt te manifesteren. Hier gaan we:
- Oppositie- en anti-vestigingskandidaat – dit is de gemakkelijkste reden om daar weg te gooien, Meloni’s ‘Broeders van Italië’ waren de belangrijkste partij in oppositie tegen de zittende regering. Dit heeft altijd zijn voordelen als er crises ontstaan die een impopulaire zittende regering omhullen. Het ’tijd voor verandering’-argument.
- Economie – de meerlagige crises die Europa omhullen, zullen ongetwijfeld een economie als die van Italië hard treffen. Diep in de schulden, op levensonderhoud met Europese hulp, is het de droom van een politicus om nationalistische sentimenten tegen de EU aan te wakkeren. Denk aan hoe de valutacrisis zich afspeelde in Griekenland, extreem links en extreem rechts hadden een velddag (en beide verloren uiteindelijk). De onbekwame poging van Ursula von der Leyen om de anti-EU-retoriek de kop in te drukken en de Italiaanse kiezers te waarschuwen , heeft hier mogelijk een negatief resultaat gehad.
- Immigratie – gelegen aan de Middellandse Zee en recht tegenover Afrika, heeft Italië te maken met de volledige impact van niet-gereguleerde stromen van zowel politieke als economische vluchtelingen met de bijbehorende problemen (kosten, huisvesting, neerwaartse druk op de lonen, misdaad). Hoewel er veel succesverhalen van immigranten zijn, is het relatief eenvoudig om in tijden van crisis autochtone sentimenten op te zwepen en te argumenteren dat het tijd is om de grenzen te sluiten.
- Het runnen van een lei – Meloni’s partij bouwde een coalitie samen met twee andere rechtse partijen (zakenmagnaat Berlusconi’s Forza Italia en Matteo Salvini’s League), die beide stemmen verloren. Toch waren ze samen een kracht die hen bevoordeelde in het Italiaanse kiesstelsel en ze kunnen nu beginnen te onderhandelen over hoe een kabinet onder Meloni eruit zal zien.
- De ineenstorting van links – zoals in een groot deel van Europa is traditioneel links er niet in geslaagd een deuk te maken en een levensvatbaar alternatief voor de kiezers te creëren, waarover hieronder meer.
Dus bijna al het bovenstaande is van toepassing op Europa in het algemeen, maar de laatste aan de ondergang van links, of traditionele sociaaldemocraten, is echt leerzaam. In Groot-Brittannië zal Labour op de volgende verkiezingsdatum voor 15 jaar (!) buitengesloten zijn van de macht en in de oppositie, de eens heldhaftige en machtige Franse en Nederlandse arbeiderspartijen hebben praktisch opgehouden te bestaan, Zweden verloor onlangs de macht en in Duitsland de sociaaldemocraten zijn nu een centristische partij.
In feite staat ‘oud links’ dat ooit opkwam voor de rechten van werknemers en kansarmen niet meer op de stembus. Links van Europa adopteerde het neoliberalisme om vanaf de jaren negentig verkiesbaar te blijven, verhuisde naar het centrum en was een groot voorstander van de groei van de EU en haar marktgebaseerde economische beleid. Dat model werkt geweldig als het voor iedereen voordelen oplevert, en dat deed het een tijdje, maar we gaan nu een tijdperk in waarin we een steeds groeiende klasse van werkende armen, stijgende energieprijzen en een onoverbrugbare welvaartskloof (denk aan huisvesting) zien.
De immigranten voeden in feite de enorme vraag naar arbeid in een marktgericht en vergrijzend Europa en spelen daarom een duidelijke rol in het neoliberale economische denken. Maar: ze houden ook de lonen laag en in dat opzicht dragen ze bij aan economische maar ook culturele angsten. Nu traditioneel links (a) de marktgebaseerde economische benadering heeft geaccepteerd en (b) enorme weddenschappen heeft afgesloten op klimaatbeleid met de bijbehorende kosten, zal er pijn zijn. Elke regering die zich met deze problemen bezighoudt en tegelijkertijd wordt geconfronteerd met een pandemische nasleep en een escalerende oorlog, heeft gewoon te veel op haar bord gekregen. Met centristen die onder dit niveau van druk staan en de (traditionele) links grotendeels afwezig,
Het komt echter in vele vormen voor. In het VK waren het de conservatieven onder Johnson en nu Truss die het populistische Brexit-sentiment slim hebben gecoöpteerd en in huis hebben gehaald. Niemand heeft ooit overwogen om Johnson of Truss als fascisten te kwalificeren, verre van dat. In continentaal Europa is er meer terughoudendheid om zo’n gedurfde stap te zetten en daarom zijn marginale partijen in staat geweest om te groeien en een zelfstandige kracht te worden.
Tot op heden hebben sterke centristische coalities hen op afstand kunnen houden, maar het tij keert nu, zoals blijkt uit Italië en Zweden. Maar ook in Frankrijk, getuige Le Pen, en in mijn geboorteland Nederland waar drie nieuwe centrumrechtse entiteiten het parlementaire debat op zijn kop zetten op een wekelijkse basis. Nogmaals, als je ze coöpteert, zoals in Groot-Brittannië, kunnen ze matigen, als je ze uitsluit, kunnen ze radicaliseren.
Het nieuwe recht van Europa wordt gedreven door angst voor verandering en onbeholpen economisch management, met de EU als boosdoener. Dat is waar de kern van nationalistische sentimenten zich bevindt en zorgen over een grotendeels niet-gekozen EU die lokale overheden overheerst, zijn niet irrationeel. Het echte risico hier is echter de positionering als het gaat om Rusland. Hard-rechts van Europa is niet neutraal geweest over de oorlog in Oekraïne en stond vaak vrij open voor Poetins kant van het verhaal. Meloni is duidelijk geweest in haar steun voor Oekraïne, haar coalitiepartners hebben echter een minder dan ideale staat van dienstop dit bestand.
Er is in sommige gevallen directe steun vanuit Moskou voor partijen als deze, allemaal met als doel Europa te destabiliseren en zijn steun aan Oekraïne en de anti-Poetin-troepen in het algemeen te verminderen. Een succesvol nieuw recht zowel winnen als in bed met Rusland is een waar nachtmerriescenario voor de hele wereld. Het zou autoritaire heerschappij legitimeren als een serieus te overwegen model (met ironisch genoeg een nog schadelijker effect op de werkende armen) en democratieën overal ondermijnen. De steun voor Oekraïne is misschien ook niet langer sterk en verenigd.
We zullen zien hoe Meloni het gaat doen. Een harde aanpak van de EU kan eindigen in tranen, haar coalitie zal het misschien niet bij elkaar kunnen houden, vooral in een land dat bekend staat om zijn politieke chaos. En net als bij andere landen kan het boodschappenlijstje van inflatie, energie, immigratie, milieu, oorlog en wat dan ook een te zware last blijken te zijn om te dragen. Verwacht instabiliteit en wat conflicten. Dat gezegd hebbende, zullen we de eerste vrouwelijke premier van Italië het voordeel van de twijfel moeten geven. Een frisse benadering zou kunnen werken, wetende dat als de campagneretoriek voorbij is, het harde werk echt begint.
