‘Koningshuis kost jaarlijks €346 miljoen (geen €59 miljoen)’

In 2019 zal koning Willem-Alexander vijf keer meer salaris ontvangen dan premier Mark Rutte: de koning mag dit jaar een bedrag van 900.000 euro bijschrijven op zijn rekening. En niet alleen hij is gezegend met een riante vergoeding voor zijn bezigheden, ook de andere leden van het Koninklijk Huis zullen er wederom allerminst bekaaid vanaf komen. Het salaris van koninklijke leden is openlijk bekend, maar een nieuw rapport schijnt nu ook licht op ‘de verborgen kosten’ van het koningshuis en het vermogen van de Oranjes.

In de begroting staat de monarchie voor een bedrag van 42,3 miljoen euro in de boeken. Maar, zo luidt de conclusie van het nog te verschijnen rapport uitgevoerd door de redactie van tijdschrift De Republikein, de werkelijke kosten liggen vele malen hoger.
‘De monarchie kost jaarlijks dus minimaal 146,9 miljoen euro, en is daarmee relatief (in verhouding tot het bevolkingsaantal) de duurste monarchie van Europa.’ De openbare uitgaven vormen slechts het topje van de ijsberg. Meegenomen is ook een schatting van het vermogen dat ten dele fiscaal onbelast blijft: ‘aan de nationale schatkist onttrokken sommen’ worden opgeteld bij de kosten van de monarchie.

Ze komen tot de volgende uitsplitsing:

Onderzoek met crowdfunding
Het onderzoek werd mogelijk gemaakt door een crowdfunding. Met weinig moeite werd er binnen korte tijd meer dan 10.000 euro voor het onderzoek opgehaald. Volgens Hans Maessen, voorzitter van Het Republikeins Genootschap, is het van de zotte dat het rapport tot stand heeft moeten komen door middel van een geldinzameling onder burgers: ‘Dat hoort niet in een democratische samenleving, de hele overheid is transparant, maar de monarchie niet. Het is heel erg dat wij als burgers de kosten van zo’n onderzoek zelf moeten financieren. De overheid zou daar zelf voor moeten zorgen, maar deze materie blijft heel schimmig en wordt weggestopt.’
Het is de republikeinen gelukt een paar zeer ervaren onderzoekers in te zetten onder leiding van René Zwaap. Zwaap is voormalig redacteur van De Groene Amsterdammer en al jaren fervent voorvechter van een herintroducering van de republiek.
Het rapport richt zich op verborgen kosten binnen het ambtelijke apparaat zoals accommodaties op ambassades, grote kosten voor beveiliging en de kosten die gemoeid zijn met wereldwijde bezoeken, absoluut niet enkel in het staatsbelang.

WillyLeaks
Er is veel kritiek op de investeringen en het gedeeltelijk onbelaste vermogen van het koningshuis waar geen transparantie over bestaat. Maessen: ‘Het koningshuis heeft in de loop van de tijd een gigantisch vermogen kunnen opbouwen met investeringen in bedrijven als Shell en ABN Amro en allerlei andere ondernemingen waar ze heel dichtbij stonden. Daar hebben ze decennialang belastingvrij van kunnen profiteren: er was een grote mate van belastingvrijheid en als ze die niet hebben weten ze wel een weg te vinden om het betalen van belasting te vermijden.’
Op WillyLeaks, een digitaal meldpunt voor ‘koninklijke klokkenluiders’, kon men anoniem tips en adviezen insturen die het onderzoek konden helpen. Op deze manier kwam er veel nieuwe informatie binnen, aldus Maessen: ‘Er zijn veel mensen dicht bij de monarchie die zich ook ergeren aan de uitgaven. Maar dat kun je beter niet in het openbaar zeggen want dat schaadt je carrière.’

Ook Philips, KLM, DSM, Heineken, Unilever en Boskalis worden genoemd als bedrijven waar de Oranjes aandelen in hebben of hebben gehad.

Via het digitale meldpunt stroomden tips binnen over aandelen die de Oranjes hebben en hebben gehad. Zo ontvingen zij 933 miljoen euro voor de verkoop van hun deel van ABN Amro toen het naar Royal Bank of Scotland ging volgens. De totale dealwaarde van deze verkoop was 72 miljard, en dat zou betekenen dat ze 1,2 procent in bezit hadden. Ook Philips, KLM, DSM, Heineken, Unilever en Boskalis worden genoemd als bedrijven waar de Oranjes aandelen in hebben of hebben gehad. Internationaal worden onder andere American Express, British Petroleum, Goldman Sachs, Morgan Stanley en General Motors genoemd. Ook zouden ze een aanzienlijk belang in Urenco hebben, een miljardenbedrijf in Almelo en producent van verrijkt uranium.

Is het allemaal zo erg?
Maar ook al zijn de kosten van het Koningshuis zo hoog en beschikken de Oranjes inmiddels over een groot vermogen – moeten we hier dan daadwerkelijk zo moeilijk over doen? Uit onderzoek blijkt immers dat een groot gedeelte van de bevolking ondanks de kritiek Oranjegezind is: 70 procent van de bevolking steunt Koning Willem-Alexander.
Het rapport over de kosten lijkt ook af en toe te vervallen in pietluttige details over kleding, kostbare flitsbezoeken op Koningsdag en kamers op ambassades waar bijna nooit wordt gelogeerd, maar die toch moet worden gestoft. En ook al zijn de kosten hoog, uitgaande van het hoogste bedrag komen die per hoofd van de bevolking niet eens boven de tien euro uit.

‘We mogen stemmen maar voor de rest is de invloed van burgers toch zeer marginaal, referenda worden afgeschaft en zoiets als een gekozen burgemeester kan er niet komen.’

Maessen is het daar niet mee eens en ziet acceptatie van de monarchie ook als een bredere bedwelming van de democratie: ‘Vanaf onze geboorte worden we geïndoctrineerd om te geloven dat de monarchie de beste bestuursvorm is. Er wordt nooit onderwezen of gediscussieerd over principiële punten, hoe we onze samenleving democratischer kunnen organiseren. Vergelijk dat eens met een Fransman die van jongs af aan leert dat de burger de baas is in het land. We mogen stemmen maar voor de rest is de invloed van burgers toch zeer marginaal, referenda worden afgeschaft en zoiets als een gekozen burgemeester kan er niet komen. Dat komt wel degelijk omdat er staatsrechtelijk in dit land niets kan veranderen, door onze buitengewoon rigide grondwet. Die heeft alles te maken met het instituut van de monarchie.’
Maessen ziet het Koningshuis als een grote belemmering voor verdere democratisering: ‘De monarchie is een duidelijke hinderpaal, er kan niet bewogen worden de democratie te versterken omdat dat de positie van het Koningshuis in gevaar zou brengen.’