Indignatie redactie 
Aan het einde van haar ambtstermijn hield Merkel haar eerste toespraak als Oost-Duitser. En nu? Ze herstelde bij de Baltische Zee. En keerde terug naar de honden van Poetin op het podium.
MERKEL Ze zit achter het gordijn en luistert naar een tekst die op het podium over haar wordt voorgelezen. Zo begint voor Angela Merkel de avond waarop Angela Merkel terugkeert naar het publiek. Ze koos deze avond, besprak het met haar team, zoals ze later zal zeggen.
Besloten over dit podium, dat behoort tot het Berliner Ensemble (BE) op de Schiffbauerdamm. Voor de man op het podium, de verslaggever en schrijver Alexander Osang, die voorleest uit een portret dat hij over haar schreef voor Der Spiegel. Ze willen het hebben over een klein boekje waarin drie toespraken van Angela Merkel zijn verschenen. Dat is tenminste aangekondigd.
Het boek heet: Wat is dan mijn land? Het is uitgegeven door uitgeverij Aufbau, die de avond organiseert. Een Oost-Berlijns theater, een Oost-Berlijnse verslaggever, een uitgeverij met DDR-geschiedenis. Het klinkt vreemd om dat op te noemen. Bijna te gewild, te veel tegelijk. Na al die jaren.
De cesuur van 24 februari
Als kanselier verborg Angela Merkel de Oost-Duitsers gedurende 16 jaar in zichzelf, en liet ze haar pas verschijnen aan het einde van haar ambtstermijn, een enkele, verrassende tijd, tijdens een Oost-Duitse toespraak, op haar laatste 3 oktober als kanselier. De toespraak waarnaar het boek nu is vernoemd. Is een DDR-biografie zelfs 31 jaar na de hereniging gewoon ballast, vroeg Merkel daarin. Waarom wordt er nog zo over het leven van Oost-Duitsers gesproken? Daarna liet ze een nummer van Nina Hagen spelen voor haar tatoeage en verdween voor een half jaar.
Dinsdagavond verschijnt ze weer achter het gordijn van de BE. Ze is blij om hier op deze plek te zijn, zegt Angela Merkel. Ze ziet er hetzelfde uit als altijd. Een van haar jasjes aan, een felblauwe, amberkleurige ketting.
Osang vraagt haar hoe het met haar gaat. Dat heeft hij haar altijd al willen vragen, maar op de een of andere manier heeft hij dat nooit gedaan op de bijeenkomsten voor zijn portretten. Persoonlijk goed, zegt Merkel. Maar eerst noemt ze 24 februari, de “pauze”.
Daarbij stelt ze snel het onderwerp van de avond opnieuw vast. Het gaat dus niet om wat hun land is, niet om de toespraak van Unity Day. Het zal gaan over de Russische aanval op Oekraïne. Over de oorlog. Zijn achtergrond, haar aandeel daarin, haar kijk op de situatie.
Natuurlijk is er geen andere manier. De zaal zit vol met journalisten, de avond wordt op televisie uitgezonden, hun zinnen worden over de hele wereld uitgezonden en overal vertolkt. Wekenlang hoorden we dat ze zich langzaam moest uitleggen. Angela Merkel is niet alleen de voormalige bondskanselier, ze is de machtigste vrouw ter wereld.
Die avond noemt ze het “wreed”, “een schending van het internationaal recht waarvoor geen excuus bestaat”. Meerdere. Ze zal de moed van “President Zelenskyy” en de ontwikkeling van Oekraïne in de afgelopen jaren bewonderen. Ook meerdere keren. Ze zal zeggen dat ze vandaag niet zou dineren met Anna Netrebko, de Russische operazangeres die Poetin steunt.
“Heb je misschien iets gemist?”
Ze bracht vijf weken door op de Oostzee, vertelt Merkel snel van tevoren. Ze wilde daar twee projecten uitvoeren, meer bewegen, meer boeken lezen, ze slaagde in beide, ze heeft ook “het veld van audioboeken geopend”. Je bent de dagen goed doorgekomen. Sindsdien denkt ze goed om te kunnen gaan met de nieuwe levensfase, die zonder wereldpolitiek.
Hoe dan ook, de vraag lijkt momenteel te zijn hoe de wereldpolitiek zonder hen kan.
Waarom de Oostzee, vraagt Osang. Ze weet wel beter dan dat, zegt Merkel. “In principe” kon ze zich ook de Noordzee voorstellen. Maar aan de Oostzee, in haar kiesdistrict, kon ze met haar kap op rondlopen. Mensen zeggen hallo, maar niemand geeft iets aan de krant. Het klinkt als thuis, gedefinieerd in Merkel-stijl. In principe.
Hoe voelt het om een nieuwe oorlog in Europa te zien opborrelen als je in Fischland of in de Uckermark bent, vraagt Osang.
Merkel zegt dat ze de machthebbers in Duitsland vertrouwt die de macht hebben “overgenomen”. Ze reflecteert op vragen van binnenuit: “Heb je misschien iets gemist? Had het voorkomen kunnen worden?” Ze zegt dat ze gedurende haar jaren als kanselier voortdurend problemen heeft gehad die voortkwamen uit de ineenstorting van de Sovjet-Unie.
De ineenstorting, die, zoals hij haar al vroeg vertelde, het ergste moment in het leven van Vladimir Poetin was. Ze antwoordde hem toen: “Weet je, voor mij was dat het moment van geluk in mijn leven.”
Een goed moment in de geschiedenis
Op dit geluk komt ze later terug, in 1989 waren er geen tanks in de DDR, het jaar daarop volgde ze de terugtrekking van het Sovjetleger uit het land “met ingehouden adem”. “We hebben zojuist een heel goed moment in het verhaal vastgelegd”, vertelt ze aan Osang. Wij allebei. Op momenten als deze is het volkomen duidelijk waarom ze hier bij hem zit. Daarna verduisterde de wereldsituatie helaas weer.
Veel gaat over Vladimir Poetin, de man die heeft bijgedragen aan de somberheid. Die haar een grote knuffelhond gaf, bracht later een echte hond mee toen hij haar ontmoette. Omdat hij wist dat ze bang was voor honden. Wie beter Duits sprak dan zij Russisch, zelfs maar naar een woord zocht, kon helpen. Met wie ze sinds de annexatie van de Krim niet eens de gebruikelijke diplomatieke geschenken heeft uitgewisseld. Die ze altijd belde, die haar terugbelde. Maar creëert dit een heel bijzondere verbondenheid?
Niets vanavond suggereert dat. Poetin was een man met wie ze contact wilde houden, contact moest houden, zo ziet Merkel het. Rusland is een groot, een belangrijk land, ‘ze bestaan’, zegt ze. ‘Je hoeft helemaal niet met de man te praten’, dat was niet haar politieke insteek. Ze kon hem niet weg toveren. Dus angst voor honden overwinnen, praten, onderhandelen.
Poetin is heel voorzichtig geworden in de coronapandemie, zegt ze. Directe, persoonlijke contacten waren er niet meer. Zou dat ook hebben bijgedragen aan de escalatie? Naar de oorlog? Speelde de Amerikaanse terugtrekking uit Afghanistan een rol? Even lijkt het alsof Merkel op het podium haar gedachten doorspeelt, alsof ze onder de motorkap een wandeling over de Oostzee maakt.
Poetin is heel voorzichtig geworden in de coronapandemie, zegt ze. Directe, persoonlijke contacten waren er niet meer. Zou dat ook hebben bijgedragen aan de escalatie? Naar de oorlog? Speelde de Amerikaanse terugtrekking uit Afghanistan een rol? Even lijkt het alsof Merkel op het podium haar gedachten doorspeelt, alsof ze onder de motorkap een wandeling over de Oostzee maakt.
Ze praat over de akkoorden van Minsk, haar gedachten over de uitbreiding van de NAVO, de sancties op de Krim, die strenger hadden kunnen zijn, over Georgië en haar hart, dat altijd voor Oekraïne heeft geklopt.
Kun je nog naar Florence?
Ze vertelt hoe ze aarzelde voordat ze een tweede vakantiereis maakte nadat haar ambtstermijn was afgelopen. Angela Merkel wilde heel graag naar Italië, Florence en de David van Michelangelo zien, ze is enthousiast over de Renaissance en de Europese geschiedenis. Maar ze wist dat het problemen zou veroorzaken. Ze reed toch. De Oekraïense ambassadeur in Duitsland Andriy Melnyk tweette dat Merkel in plaats daarvan naar Bucha had moeten gaan.
Maar ze wilde tentoonstellingen zien in Florence, zegt Angela Merkel. Ze wilde dit voor zichzelf. Verwacht de wereld dat ze alleen naar de Uckermark gaat?
Nou, ze kan het waarschijnlijk gewoon verkeerd hebben. Te veel zeggen over wat er na haar politiek zal gebeuren. zeg te weinig Over de verkeerde onderwerpen gesproken. Zelfs als ze op het podium spreekt, vermoedt men dat de kritiek haar zal opwarmen, de avond, dat is waarschijnlijk een goede zaak, toch. gewoon democratie.
Ze is nog op zoek naar een manier, zegt ze: “Wat is een voormalig bondskanselier?” Doet ze alleen “feel good-afspraken” zoals deze? Dat leest ze over zichzelf, zegt Merkel, en het enige wat ze kan zeggen is: ja.
De toeschouwers in de zaal applaudisseren en lachen, niet voor de enige keer kan Merkel punchlines maken, maar het gelach klinkt nooit zo hard als op dit moment. Naast de journalisten kwamen er ook gewone burgers. Sommigen gebruikten buiten borden om een kaartje te zoeken, zoals voor een popconcert. De avond was zeer snel uitverkocht. Beroemdheden zie je niet in het theater, ook geen andere bekende politici.
Dan is het half tien. Angela Merkel kijkt op haar horloge. Alexander Osang kijkt naar zijn papiertje, naar de vragen die hij eigenlijk wilde stellen. Osang vraagt naar Friedrich Merz. Merkel kan nog steeds worden meegesleept door de zin: “We moeten een goed jaar zijn geweest, twee van zulke interessante persoonlijkheden.” Merz en zij, deze keer.
We moeten afmaken, zegt Osang.
Pas dan praten ze over waar ze het niet over hebben gehad. Over het boek van Angela Merkel bijvoorbeeld. Het is ontstaan uit haar toespraak van 3 oktober, zegt ze terwijl ze zich naar de zaal wendt, even lijkt het alsof ze iets groters wil beginnen, maar de tijd is weer om. De toespraak brak zijn hart, zegt Osang. Merkel knikt naar hem, steekt een hand op, strekt die naar hem uit en praat snel verder. De toespraak was heel persoonlijk, zegt ze. Omdat het een van haar laatste was, toonde ze “een beetje kwetsbaarheid”.
Op dit punt, met deze avond, op deze plek zou je heel graag weer willen beginnen, maar dat kan natuurlijk ook niet. De oorlog, de cesuur.
De zaal loopt snel leeg en een lange rij vormt zich op de bovenverdieping van het theater. In een enorme ruimte, waar maar een paar mensen tegelijk mogen komen, zit Angela Merkel goed bewaakt aan een tafel en tekent ze haar boekje van 64 pagina’s: Dus wat is mijn land?
