Met de Green Deal neemt de EU dus een bijzonder groot politiek risico

De kogel is door de kerk. De EU gaat voor een ‘Green Deal’ waarbij de EU tegen 2050 CO2-neutraal wil worden. Op die manier wil ons continent wereldleider worden in het vechten tegen de menselijke CO2, die volgens het IPCC de hoofdoorzaak is van de opwarming van de aarde die ons in de komende decennia te wachten staat.

Zootje

Europa presenteert het klimaatplan als haar ‘man op de maan’-project. En daar zit logica in. De Europese Unie (economisch en politiek) en de NAVO (militair) hebben het de laatste jaren bijzonder moeilijk. ‘Europa’ heeft er op vele domeinen een zootje van gemaakt. De EU faalde pijnlijk in het migratiedossier. De euro bleek met de toelating van Griekenland en Italië een serieuze constructiefout te hebben, de bankencrisis kon slechts met veel overheidsgeld bezworen worden. Militair en geopolitiek trekt Europa voortdurend aan het kortste eind, omdat het continent gewoon niet bereid is om te betalen voor haar defensie of ook maar te beginnen met een Europese defensie.

Brexit betekende plots dat er plots een land niét meer tot de club wou behoren. Horresco referens. In Centraal-Europa strubbelen heel wat landen tegen (wat de banbliksems van Europa oplevert). In Spanje worden politieke tegenstanders achter de tralies gezet (waar de EU dan weer Oost-Indisch doof voor blijkt).

Economisch komt Europa stilaan terug boven water, maar de groei is (te) klein. Rond vele staten (waaronder België) hangt het onbetaald en onbetaalbaar pensioenstelsel als een molensteen rond de nek. De noodzakelijke en logische hervormingen (hogere pensioenleeftijden bijvoorbeeld) blijken onmogelijk door te voeren. Zonder de historisch lage rente die we vandaag kennen, waren vele landen (waaronder ook het onze) waarschijnlijk al financieel kopje-onder gegaan.

Man op de maan

In ‘fighting climate change‘ ziet de Europese politieke elite de uitgelezen kans aan al die ‘doom’ te ontsnappen en de focus te verleggen op iets dat de Unie wél goed kan doen. Een ‘man op de maan’-moment dat ons continent weer een ‘purpose‘ moet geven en Europa als een positieve kracht in de wereld zetten. Er is weer hoop.

De fundamenten van het plan zijn daarbij relatief broos. Het plan heeft een kostenplaatje met een ongezien aantal nullen. Het effect op de aardse temperatuurstijging van al dat Europees geld zal (volgens de computermodellen van het IPCC) eerder een paar nullen àchter de komma te zoeken zijn. Zeker als de VS en andere groeilanden zoals India, China en Afrika minder voluntaristisch blijken te zijn. Dat beseffen de Europese leiders en de klimaatactivisten ook, maar het goede voorbeeld stellen mag wat kosten. En er zijn ook andere voordelen.

Cui bono?

De politieke focus van een dergelijk ‘man op de maan’-project betekent dat er onvermijdelijk winnaars en verliezers zullen zijn. Cui bono?

Onderzoeksinstellingen en universiteiten zullen met een flink deel van dat overheidsmanna lopen. Ook bedrijven zullen gul (moeten) zijn om de noodzakelijke technologieën te ontwikkelen. Hoe groter de klimaatcatastrofe die eraan komt, hoe meer belastinggeld er naar onderzoek zal gaan om die af te wenden.

Dat heeft dan natuurlijk ook weer spin-off effecten, waar men op rekent. De Amerikaanse man op de maan heeft in 1969 zelf geen economische potten gebroken. De technologieën die daarvoor ontwikkeld zijn, hebben Amerikaanse bedrijven echter wel een technologisch voordeel gegeven op vele anderen terreinen. Dat kan dan weer de ‘trigger’ zijn tot de economische groei waar Europa zo naar smacht: Europese bedrijven die een wereldrol gaan spelen in alles wat milieutechnologie is.

Ook economisch kan een dergelijk overheidsprogramma zinvol zijn. Veel goedkoper dan vandaag kan geld niet worden. En om ze te doen draaien, moet er geld gepompt worden in de economie. Veel geld. Ideeën zoals helikoptergeld of basisinkomen zijn politiek allicht niet haalbaar (wegens geen draagvlak), maar met de publieke steun om de wereldcatastrofe af te wenden, kan het dus wel. En met de huidige lage inflatie kan er zonder al teveel risico’s veel geld bijgedrukt worden om dat allemaal te financieren.

Kernenergie

In het bedrijfsleven zullen er winnaars en verliezers zijn. Eerst uiteraard via rechtstreekse subsidies. Bedrijven met gezonde politieke connecties hebben daar een streepje voor. De massale subsidies voor het Electrawinds van Vande Lanotte (die zowel stimulerende minister was als beheerder van windmolens op zee) en de zonnepanelen van Katoennatie hebben al aangetoond dat er veel subsidiegeld klaarligt voor wie de juiste connecties heeft.

En dan zijn er natuurlijk ook de industrieën die zullen lijden onder of profiteren van regelgeving. Landbouwers, tankstations en producenten van benzinewagens zullen het moeilijk krijgen. Isolatiebedrijven, batterijproducenten en AI-bedrijven zullen boomen. De CO²-vervuilende industrieën kunnen proberen zich technologisch aan te passen (waar men op hoopt) of verhuizen (wat waarschijnlijker is).

Ook de bedrijven rond kernenergie zijn een evidente winnaar. Zoals ook België aantoont, zijn wind en zon geen werkbare alternatieven. De schaal is te groot en de tijd te kort. En je moet er telkens een dure (en CO2 producerende) gascentrale naast zetten voor het geval het windstil en donker is. Met een verregaande elektrificatie van het wagenpark en andere industrieën, zal er bovendien evident meer stroom nodig zijn. Slechte timing dus om kerncentrales stil te leggen.

Landen zoals Frankrijk – waar kernenergie geen probleem is – kunnen daarvan profiteren, terwijl Duitsland met haar steenkoolcentrales met de handen in het haar zit. Ook gezien dat Frankrijk heel wat enthousiaster is dan Duitsland voor het nieuwe plan? Vlaanderen heeft met het SCK in Mol een know-how op wereldschaal in huis om hier een pioniersrol te spelen, maar zal dat – vooral dankzij PS en Ecolo – nooit echt mogen.

En tenslotte is er natuurlijk ook nog een steeds uitbreidende groep milieu- en klimaatambtenaren die op alle overheidsniveau’s moeten zorgen voor de uitrol van al die klimaatplannen. Politici en ambtenaren houden van meer politici en ambtenaren.

Geopolitiek

Geopolitek koopt men iets voor al die investeringen. Verminderde afhankelijkheid van het Midden-Oosten en Rusland voor olie en gas, is ontegensprekelijk een enorme plus op het Europese conto. Maar met ‘de beste milieujongen’ zijn, koop je weinig in een geopolitieke wereld waar andere elementen (zeg maar defensie en financiële markten) bepalen wie wint en verliest.

China, India en Amerika zijn Europa ongetwijfeld enorm dankbaar voor zoveel inzet voor het aardse klimaat, terwijl men vrolijk verder auto’s produceert en kolencentrales bouwt (of van Europa geld toegestopt krijgt om ze dan niet te bouwen).

En wie verliest?

Aan de verliezende kant zitten natuurlijk alle beleidsdomeinen die niet met klimaat te maken hebben en waarvoor dan om evidente redenen minder geld beschikbaar komt. Dat kan gaan van cultuur tot onderwijs, gezondheidszorg en zelfs milieubescherming.

En natuurlijk de (vooral toekomstige) belastingbetaler. In vele gedaanten. Gezien de lage kost van geld bijdrukken en lage interesten, zal de financiering in hoge mate via geleend geld gebeuren en dus op kosten van de toekomstige generaties. Of het komt via verplichtingen die geen (overheids)geld kosten, maar de lasten bij de burgers leggen. De alsmaar strengere bouwnormen in Vlaanderen zijn daar een voorbeeld van. Dan komt er ook gesubsidieerde of verplichte isolatie van het huidige woningpark en een pak nieuwe belastingen voor wie volhoudt om CO2-onvriendelijke dingen te doen: met het vliegtuig reizen bijvoorbeeld of met de auto rijden, of vlees eten.

Maar ook indirect komt de factuur logischerwijze bij de consument te liggen: via hogere energierekeningen, invoerheffingen en hogere prijzen voor allerhande goederen en diensten. Als we allemaal minder moeten consumeren, dan betekent dat de facto dat alles duurder zal moeten worden. Voor de minder kapitaalkrachtigen onder de bevolking zal dat pijnlijker zijn dan voor de middenklasse.

De grote gok

En daar zit natuurlijk meteen de zwakke plek van het Plan. De impact op de aardse temperatuur van al die maatregelen zal heel beperkt zijn en quasi onmogelijk te meten of te bewijzen. De man op de maan kan je filmen. Doel bereikt. Applaus. Maar hoe bewijs en ‘verkoop’ je 0,1° minder opwarming? De creatie van ‘positieve economische neveneffecten’ is onmiskenbaar als je vele miljarden inzet. Maar hoeveel dat allemaal zal zijn, hangt af van hoe goed (of slecht) de politici al dat geld besteden. De politiek heeft in het verleden al meer dan eens bewezen (groene stroomcertificaten?) daar niet onfeilbaar (en volgens sommigen zelfs zeer slecht) in te zijn.

De negatieve impact op de kiezer-belastingbetaler zal anderzijds wel relatief snel komen en heel duidelijk voelbaar zijn. Nationale regeringen kunnen zich dan nog een tijdje verstoppen achter ‘Het moet van Europa’. Maar zoals we ervaren hebben met de migratiecrisis, trekken kiezers dan al gauw gele hesjes aan. En ze stemmen op ‘populistische’ partijen die zich afvragen ‘waarom dat moet’? En die gaan dan natuurlijk ook het hele Europese project en al zijn ‘zinloze’ verplichtingen zélf in vraag stellen.

Met de Green Deal neemt de EU dus een bijzonder groot politiek risico. Als de beoogde ‘positieve effecten’ niet snel genoeg komen om op te wegen tegen de kosten en lasten voor Jan Modaal, dan heeft Europa geen man op de maan, maar een huizenhoog probleem op aarde.