Omtzigt moest oprotten: Met de notities op straat ligt de formatie in duigen

Nog nauwelijks begonnen, ligt de kabinetsformatie al in scherven. De schade door het lekken van vertrouwelijke informatie is groot.

De kabinetsformatie dreigt grote vertraging op te lopen, nu de eerste verkenning al direct is gestrand in chaos en wantrouwen. De verkenners Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma zagen zich donderdag gedwongen hun taken neer te leggen. Hun opvolgers krijgen nog een hele dobber om partijen weer aan tafel te krijgen. De nieuwe verkenners zijn Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66).

De eerste twee verkenners raakten donderdag de regie kwijt over de formatie, door een keten van gebeurtenissen. Die begon met iets dat nog redelijk overzichtelijk leek: een positieve coronatest voor verkenner Kajsa Ollongren, demissionair vice-premier van D66. In de haast om naar huis te gaan was ze slordig met haar papieren, een beginnersfout die wel vaker is gemaakt bij kabinetsformaties, maar nooit door een verkenner of informateur. Geheime stukken uit de formatie waren te zien onder de arm van Ollongren. Er viel onder andere te lezen dat iemand (wie?) meent dat CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt beter een ‘andere functie’ kan krijgen. En dat de ‘onderhandelingsstijl’ van CDA-leider Hoekstra een kwestie is binnen de formatie. Hoe, dat stond er niet bij.

Schade beperken lukte niet

Het uitlekken van vertrouwelijke gegevens alleen al is genoeg om het vertrouwen als een vloerkleed onder de formatie weg te trekken. Wat het nog verergert, is het inkijkje dat de verkenner ongemerkt heeft geboden in de manier waarop er wordt onderhandeld. Alle zeventien fractievoorzitters zijn deze week langs geweest, en vragen zich nu af: wat staat er in die notities over mijn partij? Donderdag zouden VVD-leider Mark Rutte en D66-leider Sigrid Kaag langskomen bij de verkenner.

De schade beperken, lukte niet meer. Verkenners Ollongren en Jorritsma probeerden het nog, door zelf de verantwoordelijkheid te nemen. De notities zijn “geen directe weergave van de reeds gevoerde gesprekken”, zeggen zij. De fractievoorzitters zelf trof geen blaam, met andere woorden. De notitie dat “een meerderheid in de Eerste Kamer voor niemand een must is”, was blijkbaar ook niet afkomstig van een van hen. Maar de vragen worden er alleen maar groter door.

Beeldschermen en hangouts

Nieuwe verkenners kunnen de scherven oprapen, en staan voor allerlei vragen. Zoals: moeten de gesprekken met de zeventien fractievoorzitters opnieuw, of is er genoeg vertrouwen over om door te gaan waar de verkenning gebleven is? Moet er misschien eerst een debat komen in de Tweede Kamer waar de oude verkenners verantwoording afleggen, ook om de lucht te klaren?

De praktische problemen zijn nog de minste. De verkenning gaat vanwege corona voorlopig verder via beeldschermen en hangouts, niet meer met fysieke ontmoetingen. De mooie foto’s die dat oplevert van onderhandelingen in de Stadhouderskamer op het Binnenhof, blijven achterwege. Dat besluit viel direct. Veel fractievoorzitters waren de verkenners al voor, door zelf aan te kondigen dat zij uit voorzorg thuis gaan werken en/of in quarantaine gaan. De linkse fractievoorzitters Lilianne Ploumen, Jesse Klaver, Esther Ouwehand en Sylvana Simons kondigden dat direct aan, net als ChristenUnie-fractievoorzitter Gert-Jan Segers en Volt-fractievoorzitter Laurens Dassen.

Hoekstra is woest

De politieke start van de verkenningen heeft nu al schade opgelopen. CDA-lijsttrekker Hoekstra is woest over de notities. Hij bezweert dat de uitspraken over een andere functie voor Omtzigt niet van het CDA komen. Ze maken de verhoudingen met de VVD niet beter, de partij die het CDA er zo graag bij wil hebben. Van Rutte is bekend dat hij Omtzigt lastig vindt; Omtzigt vertelde vorig jaar in de Tweede Kamer hoe de premier hem daarover belde.

Voor D66 is de schade ook groot, met de eigen verkenner, tevens vice-premier die de fout ingaat. De feeststemming van de verkiezingswinst is voorbij. De relatie met het CDA wordt zwaar op de proef gesteld, wat ook in de komende maanden bij de formatie nog lang kan doorwerken.