Indignatie redactie 
Je bent geneigd te denken, zoeits kan alleen in een bananenrepubliek of in een politiestaat. Een overheid die meedogenloos jacht maakt op eerzame burgers. Levens verwoest, niet het minste respect toont voor de slachtoffers en hen als het schandaal aan het licht komt, in de kou laat staan. De gevoelloze, kille overheid, het kan dus ook bij ons. De Stasi in de polder?
Dat mag overdreven klinken, en is het natuurlijk ook. De Stasi was het onderdrukkingsapparaat van een totalitaire staat, de DDR. Maar als de wantoestanden bij de belastingdienst één ding hebben aangetoond, is het dat wij ook hier altijd op onze tellen moeten passen. En soms met reden bang moeten zijn voor de overheid.
Nogmaals, de fiscus is geen Stasi, natuurlijk niet. We leven hier nog altijd in een rechtsstaat. En dit soort schandalen komt uiteindelijk altijd uit. Een klokkenluider trekt aan de bel. Onderzoeksjournalisten gaan en blijven spitten. Kamerleden komen in actie. En de onvermijdelijke commissie tikt de falende instanties doorgaans stevig op de vingers.
Toch, er is iets goed mis. Ooit, nog niet eens zo gek geleden, leefden we in de veronderstelling dat de overheid de dienaar van de burger was. De burger betaalde belasting en in ruil daarvoor zorgde de overheid voor onderwijs, zorg, goede wegen, veiligheid op straat en veiligheid aan de grens. De ambtenaar was een dienstverlener. Hij was er voor de burger, ook als hij lastig en onredelijk was. Natuurlijk binnen het kader dat de wetgever, de politiek, hem had gesteld maar het was de bijna natuurlijke stand van zaken.
Het werkte ondanks alle makkes, bureaucratische malheur en de dolgedraaide managementmanie van de laatste decennia meestal redelijk goed. Beter dan in landen als Frankrijk, Italië en ook Duitsland waar de bureaucraat vooral bezig lijkt de burger op zijn plaats te zetten. Het is inmiddels een tot een cliché verworden schrikbeeld maar ‘Kafka’ waart daar vaak daadwerkelijk rond.
Die mentaliteit schijnt nu ook te heersen bij sommige instanties in de polder, althans bij de belastingdienst, althans de dienst opsporing misbruik toeslagen. Bij een dergelijke constatering hoort altijd de toevoeging, ‘de goeden niet te na gesproken’, dus bij deze. Het is niet de bedoeling alle ambtenaren van de belastingdienst met de teerkwast te bewerken. Het is geen collectieve veroordeling.
Dat gezegd zijnde, het stinkt ontzettend daar aan de Lange Voorhout in Den Haag. Hoe is het in gods-hemelsnaam mogelijk dat ambtenaren de burger, hun cliënt, niet eens als een potentiële maar als een doelbewuste fraudeur zien. Dat ze knalhard jacht maken op onschuldige mensen alsof ze van het allerlaagste criminele allooi zijn. Toegegeven, het is een argument uit het demagogische repertoire, maar vooruit… Doen ze dat ook bij grote ondernemingen met hun politieke netwerk? De ons-kent-ons-brigade die altijd bij de juiste deur kan binnen lopen?
Je vraagt je af hoe ze bij die opsporingsdienst te werk zijn gegaan of misschien nog wel gaan. Er zijn twee mogelijkheden. Er is een zelfbenoemde Gideonsbende die het op zich heeft genomen het kwaad met wortel en tak uit te roeien. Die werkt vrijwel autonoom en kan dat doen zolang ze maar ‘resultaten’ laat zien en ‘quota’ haalt. Het is een vrijbrief die je je in een normaal functionerende bureaucratie moeilijk kunt voorstellen. Maar het valt niet uit te sluiten.
Dat brengt ons bij de tweede mogelijkheid. De bloedhonden werden door de leiding van de ketting gelaten. Zij deelde de opdracht uit en zorgde voor zover nodig voor rugdekking. Dat klinkt aannemelijker maar we weten het (nog) niet. Welke van beide opties verontrustender is, mag u beslissen. Of nog beter: dat zou een mooie kluif zijn voor een parlementaire enquêtecommissie. Die kan dan meteen het falen van de politiek meenemen.
Intussen kunnen we wel vaststellen dat het vertrouwen in de overheid opnieuw een oplazer heeft gekregen. En daarmee indirect natuurlijk ook de politiek. Het is zoals een van de slachtoffers van het toeslagenschandaal zei: ik kan de overheid nooit meer vertrouwen. En een overheid die denkt er van af te zijn door een paar duizend euro als schadevergoeding onder de kerstboom te leggen, verdient niet beter. Die denkt boete te kunnen doen op een koopje.
Voor de oplossing van het debacle kom je al gauw uit bij een verregaande vereenvoudigingen van het toeslagenstelsel. Dat is ongetwijfeld nodig maar niet meer dan een eerste stap. Veel belangrijker en nog veel moeilijker is een cultuuromslag bij de dienst. Het belang van de burger dient altijd voorop te staan. Empathie kun je niet bijbrengen, dat is waarschijnlijk ook teveel gevraagd. Maar prent de ambtenaar in elk geval steeds weer in dat de burger zijn baas is. Dat is misschien ook een mooie tekst bij de ingang van elk overheidsgebouw.
De politiek loopt door dit schandaal weer enorme schade op. En de politiek had in dezelfde tijd al wat akkefietjes met het wachtgeld van Klaas Dijkhoff (VVD) en Isabelle Diks (GroenLinks). Dat zijn uiteraard verschillende zaken, maar voor de beeldvorming maakt dat niets uit. Het versterkt bij veel burgers weer de indruk dat het een zooitje is in Den Haag.
Bij dit soort affaires zijn er alleen maar verliezers, in de eerste plaats natuurlijk de slachtoffers. Ja, het zal de populisten in de kaart spelen. Geert Wilders en Thierry Baudet zullen er vermoedelijk wel van profiteren. Maar om dat winst te noemen…
Via:frontbencher.nl/
