Onze overheid is er niet voor de burger ze maken gezinnen kapot

Wat is er in dit land gevaren? Stort er een vliegtuig neer, is voor de overheid geen moeite teveel om voor de nabestaanden het leed te verzachten. Herdenkingen, indrukwekkende rituelen, monumenten, nazorg, schadevergoeding, hulptelefoon. Collectief plengen we tranen om wat we verloren. En terecht. Laat ik daarover geen misverstand bestaan.

Word je gepakt door de overheid, sta je alleen

Maar word genaaid door de belastingdienst (toeslagenaffaire) die het leven van duizenden goedwillende Nederlanders willens en wetens de vernieling in helpt, inclusief dat van evenzoveel kinderen die door de wanhoop van hun ouders voor het leven getekend zijn, dan sta je alleen. Dan doen die kwetsbare kinderzieltjes, waar we in het kader van de vaccinatiediscussie zo van over onze toeren kunnen raken er ineens niet meer toe. Geen empathie, geen haast met de schadevergoeding, geen hulptelefoon, hooguit een plek op de publieke tribune in de Tweede Kamer waar je van de voorzitter vooral je mond moet houden. Ook dus als door toedoen van de overheid je hele leven en je huwelijk naar de gallemiezen is geholpen, je auto onderweg naar je werk in beslag is genomen en je met je kinderen voor een onbezorgd dagje De Efteling niet inkomt omdat de fiscus je bankrekening heeft laten blokkeren en je alles, maar dan ook alles is ontnomen.

De opmerking van Kamervoorzitter Arib tijdens het debat van deze week over de toeslagenaffaire ‘u mag uw goedkeuring of afkeuring niet laten blijken’ was dan ook een faux pas. Ze had beter dapperheid kunnen tonen door de verantwoordelijke staatssecretaris met zijn buitenaardse gezwets naar de wandelgangen te verbannen en uitsluitend de slachtoffers het woord te laten voeren. In het strafrecht hebben slachtoffers tegenwoordig een betere positie dan in onze democratie.

Heldere analyse, weinig dapperheid

Eppo Bruins van de ChristenUnie beschreef tijdens het debat in de Tweede Kamer treffend in wat voor waanzinnig systeem we zijn beland.

‘Een systeem dat is verziekt door een overheid die zo ontzettend ver van de burger afstaat. Die iedere vorm van menselijkheid en menselijke maat ontbeert. Je bent een nummer, een zaak, een formulier. Je bent geen mens meer. We hebben een overheid gecreëerd die mensen bij voorbaat wantrouwt. We hebben een politiek gecreëerd die geen fouten meer duldt en denkt dat alles maakbaar is met meer en meer regels’.

Na zulke woorden kun je nog maar één ding doen. Uit een coalitie stappen die de onredelijkheid faciliteert. Of afstand nemen door de verantwoordelijke minister te vragen op te stappen of minstens aan te dringen op het ontslag van de lui in overheidsdienst die zo zijn los gezongen van de werkelijkheid.

Wat je niet kunt doen zonder je geloofwaardigheid te verliezen: mogelijk maken dat we door denderen op dezelfde weg. Maar nee, de boosheid van Bruins bleef geheel binnen onze calvinistische traditie (meedoen om erger te voorkomen) zonder consequenties. Een groot misverstand, omdat de geschiedenis toont dat meebewegen, een ontspoord systeem niet tegenhoudt. Op enig moment moet er een streep worden getrokken.

Gebrek aan empathie

Ik had er niet over willen schrijven, maar ik werd getriggerd door een interview met staatssecretaris Snel in een van de kranten van dit weekend. Mijn oog viel op zijn CV: ministerie van financiën, bankwezen, beleggingsinstelling, IMF. Dat is die kweekvijver van beleidsmakers met een autistische visie op de maatschappelijke werkelijkheid. Ze zijn van de cijfers, de statistieken en de procedures. Ze hebben een broertje dood aan mensen, tenzij je ze binnen de lijntjes van een Excel sheet kunt frommelen. Ik moest denken aan een opmerking van Hans de Boer, voorzitter van de Nederlandse werkgevers, toch ook niet bepaald iemand met een fijngevoelige antenne voor de samenleving als het niet meteen de ondernemersbelangen betreft. In een gesprek met Telegraaf-tv zei hij kortgeleden (ik parafraseer): een bedrijf dat louter geleid wordt door boekhouders gaat vandaag of morgen naar de verdoemenis. Hij bedoelde: een overheid waar accountants het voor het zeggen hebben, loopt vast. We zijn dichter bij dat moment dan hij zich waarschijnlijk realiseerde.

Aanklager en rechter tegelijk

Er is nog iets anders dat me dwarszit. De ongebreidelde macht die overheidsinstituten als UWV, belastingdienst en ook De Nederlandsche Bank hebben. Ze adviseren over de regels, ze voeren de regels uit, ze bemoeien zich op detailniveau met de operationele uitvoering, ze hebben een ingebakken somber mensbeeld, ze forceren hun eigen gelijk door gewone burgers zonder afdoende reden verdacht te maken en buiten spel te zetten, ze spelen politieagentje en rechter en voeren de door henzelf uitgesproken vonnissen harteloos uit, zonder tussenkomst van een onafhankelijke rechter. Ze elimineren elke oppositie door tegenstanders verdacht te maken en omgeven zich met een poel aan jaknikkers die voor een goed verloop van hun carrière weer goeddeels van diezelfde instituten afhankelijk zijn. Ze kópen hun macht. Wie controleert de controleurs? Het morele failliet zit in het systeem ingebakken. Onze volksvertegenwoordigers staan erbij en kijken er naar.

Ik zou vandaag met meer waardering over de ChristenUnie hebben geschreven als Eppo Bruins consequenties had verbonden aan zijn haarscherpe analyse, ballen had getoond en de handdoek in de ring had geworpen. Als we op deze weg doorgaan houdt het nooit op. Er zijn onorthodoxe stappen nodig. Ik krijg warempel begrip voor de Drentse ‘spookvader’ (Citaat Telegraaf) in Ruinerwold, die een fort bouwde omdat hij zijn gezin wilde beschermen tegen de boze buitenwereld en een harteloze overheid.