Indignatie redactie 
De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is al geruime tijd op stoom en het valt mij op hoe deze clash op sociale media tot volle wasdom komt. Regeringsleiders geven via Twitter commentaar en het wemelt van filmpjes waarin mensen op gruwelijke wijze sterven. Hoewel sociale media terecht bijdragen aan de steun voor Oekraïne, schuurt het soms ook.
We kijken naar een veld ergens in Oekraïne. Vanuit de invalshoek van een drone. Onder ons lopen Russische militairen over een paadje. Dan laat de drone een explosief los. Met steeds meer vaart tolt die in de richting van de nietsvermoedende militairen. Wij weten al wat er gaat gebeuren, zij ploegen nog onwetend door het veld. Wat volgt is een knal en een rookwolk, twee militairen klappen dubbel. Het filmpje is te bekijken in een tweet op Twitter en al snel ontstaat onder de tweet een juichstemming. Weer een paar Russen minder.
Geschutstoren
Op sociale media wemelt het van dit soort filmpjes. Van een Russische soldaat die uit de geschutstoren van zijn tank wordt geblazen en pas seconden later weer in het beeld opduikt, als zijn levenloze lichaam als een lappenpop door een dak van een naastgelegen huis wordt gesmeten. We zien Oekraïense militairen in velden poseren naast vlammende raketsystemen en horen bombastische muziekjes bij een ondergaande zon om de heldendaden van militairen te vieren. Een barrage aan artillerievuur maakt een einde aan Russische militairen in een loopgraaf.
Alsof je naar de videogame Call of Duty kijkt.
Het conflict tussen Oekraïne en Rusland zou je naast de werkelijkheid van het slagveld best ook de eerste echte social mediaoorlog kunnen noemen. Massaler dan bijvoorbeeld het conflict in Syrië. De memes vliegen je om de oren en beelden van horror en terreur zijn voor iedereen beschikbaar.
´Zoals de Golfoorlog de eerste oorlog was die we via tv konden volgen, is dit de eerste oorlog waar sociale media zo’n grote rol spelen’, aldus Tom Dobber, onderzoeker van politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam tegenover de NOS.
Docent en media-onderzoeker Marloes Geboers analyseerde voor haar promotieonderzoek honderden beelden van de oorlog in Syrië op sociale media. Zij volgt ook wat er in Oekraïne aan de hand is.
‘Wat ik bijzonder vind, is dat de oorlog in Oekraïne eigenlijk de eerste ‘Tiktokoorlog’ is. Je ziet op dat platform nu filmpjes van mensen in schuilkelders met een vrolijk liedje eronder, best bizar. Het is een soort opgepoetste versie van de oorlog, die daar voorbijkomt.’
Sympathie
Er kan geen discussie ontstaan over waar de sympathie ligt in dit conflict. Rusland is de agressor en het dappere Oekraïne verweert zich, met hulp van Westerse wapens, meer dan kranig. Beelden op sociale media houden burgers van andere landen betrokken bij het conflict en daar is niets mis mee. Vrijwel iedereen voelt de terechte behoefte om Rusland sterk te veroordelen en ook dat is volstrekt logisch en begrijpelijk. In een oorlog waar je als buitenstaander weinig kunt doen is het een goede manier om je stem te laten horen of geld te doneren.
En toch schuurt het soms. Het schuurt omdat we op de beelden zien dat ergens een mensenleven ten einde komt. Een vader, een zoon, een broer. Terwijl je prima Rusland als agressor kunt zien en toch niet staat te dansen van geluk als individuen sterven in een oorlog waar ze doorgaans ook maar als een pion in worden gezet. Onder de valse voorwendselen van staatspropaganda, als kanonnenvoer, met een slechte voorbereiding en gebrekkig materieel.
Het is meer dan bekend dat Russische soldaten vaak uit arme gebieden komen, waar nauwelijks werk is en bijtekenen na de dienstplicht vaak de enige optie om geld te kunnen verdienen. Ook die beelden komen tot ons via sociale media, piepjonge soldaten die nog niet droog achter de oren zijn en geen idee hebben waar ze mee bezig zijn. Ze vechten een oorlog die in gang is gezet door mensen die hoog en droog ver achter de linies zitten.
Han Bouwmeester, kolonel en universitair hoofddocent aan de Nederlandse Defensie Academie, zie daar onlangs het volgende over: ‘Ze zijn totaal niet voorbereid op de verschrikkingen van oorlog en kennen alleen de heldenverhalen uit de staatspropaganda’.
Een vrouw uit Boerjatië met een familielid vechtend in Oekraïne schetste bij de NOS ook deze ontwikkeling binnen haar familie. ‘Bijna iedereen steunt de oorlog. Nu heeft iedereen het ook in onze groepschat over de NAVO en dat de Oekraïners vernietigd hadden moeten worden in 2014. Dat er fascisten zitten. Het is niet voor te stellen hoe effectief en snel de propaganda heeft gewerkt’. Ook haar familielid in het leger was er alleen maar meer van overtuigd dat de Russen tegen nazi’s en fascisten vechten.
Politici
Toen de bekende Krimbrug werd beschadigd door een aanslag was voormalig premier en nu lid van het Europees Parlement Guy Verhofstadt er als de kippen bij om beelden van de brandende brug te voorzien van de tekst:
Ukraiian birthday present to Putin.
Bij de aanslag kwamen een man en een vrouw om het leven, zij reden in een personenauto op de brug. Op de een of andere manier schuurt het om daar triomfantelijk over te doen.
Oorlogen zijn altijd vies en smerig en het is beslist niet zo dat we weg moeten kijken van de gruwelijkheden. En dat mensen op sociale media Oekraïne op allerlei manieren willen steunen is meer dan terecht. En het werkt. Door allerlei inzamelingsacties vloeit er best wat geld naar de strijdkrachten in Oekraïne.
Maar het is wat anders om vanuit een veilige zetel wraakzuchtig te kijken naar mensen die de hoogste tol betalen van een oorlog, die in gang is gezet door een machthebber die niets geeft om mensenlevens. Alsof we slechts naar een onschuldige videogame kijken en de dood slechts virtueel. Even respawnen en weer door.
Oorlogsmisdaden
En ik weet het. Rusland pleegt op grote schaal oorlogsmisdaden in Oekraïne. Onschuldige burgers sterven bij bosjes. Russische militairen maken zich schuldig aan plunderingen en allerlei vormen van terreur en geweld. Het sentiment en de wraakgevoelens tegen die onpeilbare slechtheid zijn volkomen terecht en rechtvaardigen onze afschuw aan alle kanten.
Het gaat hier ook niet om de vraag of we medelijden moeten hebben met de voetsoldaten van een agressor, maar als je als buitenstaander online naar de vernietiging van individuele mensenlevens kijkt als een soort entertainment, een gelegenheid om memes te bedenken en plaatsen, dan ligt het gevaar van dehumanisering wel op de loer.
Ik denk dat het goed is om te blijven beseffen dat een oorlog een buitengewoon macaber ‘spel’ is van machthebbers, waar gewone mensen het slachtoffer van worden. En dan gaat het niet om terechte sympathie voor de onderdrukten, maar om het harde gegeven dat oorlog geen entertainment is of een bijna filmisch schouwspel. Het is diepe ellende, waar mensen als inwisselbare pionnen worden ingezet en mensenlevens aan beide kanten niets waard zijn.
Het is goed dat de beelden uit die vreselijke oorlog blijven komen en sociale media kunnen de aandacht ook op een goede manier vast blijven houden, maar de blinde euforie van buitenstaanders bij het vanuit de veilige stoel bekijken van mensenlevens die op beeld bruut worden afgekapt schuurt.
