OPINIE Het Britse systeem wordt “gehackt” (nu zelfs door de regering)

“I don’t want an election, you don’t want an election”, dat verklaarde Boris Johnson gisterenavond op het bordes van zijn ambtswoning. Maar het tegendeel is waar.

Boris Johnson bracht de voorbije dagen zijn land in rep en roer door zijn beslissing om de zittingen van de Houses of Parliament te verdagen vanaf 9 september. De premier kiest voor een pauze van 23 dagen. Dat is ongezien lang in de moderne Britse geschiedenis. Men haalt al vergelijkingen met King Charles I van onder het stof. Die koning schortte in de 17e eeuw het parlement elf jaar lang op. Zijn Personal Rule leidde rechtstreeks tot de Engelse Burgeroorlog.

Het huidige Lagerhuis krijgt bitter weinig tijd om zich te organiseren tegen de regering van Boris Johnson, die vlak voor het zomerreces werd gevormd. Koningin Elizabeth II zal, volgens het plan van Johnson, op 14 oktober de nieuwe beleidsverklaring aan de verzamelde kamers in de House of Lords (het Hogerhuis, red.) voorlezen. Daarna resten er het Lagerhuis welgeteld tien werkdagen voor de effectieve brexitdatum van 31 oktober. Dat zet het parlement onder grote druk.

Fixed Parliament

Sinds 2011 kennen Britse regeringen een vaste regeertermijn van vijf jaar en kunnen volgens de wet alleen vallen na een vertrouwensstemming in het Lagerhuis. De premier kan niet langer zelf verkiezingen uitschrijven. Het parlement beslist dat. Het was een veiligheidssysteem bedacht door de toen regerende coalitie van Conservatives en Liberal Democrats, maar het zadelde het Verenigd Koninkrijk met een systeemfout op.

Aan het roer van zowel de regering als de oppositie zitten er spelbrekers en het systeem schreeuwt in rode letters: “Error!”.

Want, in het geval van een minderheidsregering – zoals nu – wordt de situatie complex. Als het zittende kabinet geen meerderheid behaalt bij een vertrouwensstemming, dan krijgt het kabinet volgens het nieuwe systeem de optie om in veertien dagen tijd een nieuwe meerderheid te vinden.

Mislukt dat en verliest het opnieuw een stemming, dan kan het aan de belangrijkste oppositiepartij toestaan om op zoek te gaan naar een alternatieve meerderheid. Mislukt dit ook, dan kan het Lagerhuis met een tweederdemeerderheid stemmen voor nieuwe verkiezingen.

Dit is een systeem uitgewerkt voor gentlemen die het spel spelen volgens de regels. Maar aan het roer van zowel de regering als de oppositie zitten er spelbrekers en het systeem schreeuwt in rode letters: “Error!”.

Ongeschreven regels

Als de tegenstanders van de regering ervoor kiezen om – in de beperkte tijd die ze hebben – wetgeving op te maken om een no-dealbrexit tegen te houden, dan komt de Britse politiek in een bizar spel terecht. Boris Johnson kan – met de hulp van zijn special advisorDominic Cummings – verschillende politieke truken uit zijn mouw toveren.

In het Hogerhuis laat hij zijn medestanders volop filibusteren tegen de plannen om een no-deal wettelijk te blokkeren. De conventie wil dat de Lords geen beperkte spreek- en debattijd hebben in tegenstelling tot hun collega’s in het Lagerhuis. Er wordt ook geopperd dat de regering in die beperkte tijd een Bank Holiday – een vrije dag – toekent aan de bevolking en het parlement. Zowaar een politiek vergiftigd geschenk. De tijd staat aan de kant van de regering-Johnson.

Stel dat het de tegenstanders lukt om hun wetgeving tegen no-deal klaar te stomen, dan heeft Johnson nog een explosievere optie. De conventie schrijft voor dat de koningin de wetten aangeboden door het parlement zonder protest tekent. Men zegt wel eens dat ze zelfs haar eigen terechtstelling dient te tekenen, omdat het nu eenmaal de afspraak is. De premier adviseert de vorstin bij het ondertekenen van de wetten. Dat is op zich een formaliteit, maar wat als haar belangrijkste minister Hare Majesteit adviseert de wet niet te tekenen? Wie moet ze dan volgen: het parlement of de premier?

Het Britse systeem met zijn vele ongeschreven regels wordt tot het uiterste getest. De 47-jarige Dominic Cummings – een in Oxford opgeleide historicus – noemt zichzelf een “hacker” van dat systeem. Hij kijkt neer op de politieke klasse en bestempelt de politici als “muppets” (handpoppen, red.). De politieke strateeg bewondert figuren die de problemen van de wereld op een analytische manier benaderen. Zijn helden zijn de ontwikkelaars van het Apolloprogramma dat de mens op de maan bracht.

Brute aanpak

Dominic Cummings wil koste wat kost de brexit rond krijgen. Het is “zijn” project. Cummings’ werkwijze is gebaseerd op het militaire letterwoord: OODA. Dat staat voor Observe – Orient – Decide – Act. Hij was de strateeg achter de “Vote Leave”-campagne en hij bedacht de inmiddels iconische rode dubbeldekker met daarop de slogan “Take back control” en de beruchte “350 miljoen pond per week”-belofte. Alle ambtenaren werkzaam in Downing Street werden – toen Boris Johnson premier werd – op zijn wenken verplicht hun verlof te schrappen. Het is volle kracht vooruit naar de brexitdatum. En dan verdwijnt Cummings waarschijnlijk weer van het toneel.

De belangrijkste reden waarom ik uit de EU wil stappen, is omdat het het gif uit vele debatten zal zuigen. UKIP en Nigel Farage zijn dan uitgespeeld.
Dominic Cummings, speciaal adviseur van Boris Johnson

Hij ziet de brexit als een heropstarten van de hele werking van het Verenigd Koninkrijk. En als het koninkrijk door zijn aanpak een tijdlang onder zware druk komt te staan, dan is dat maar zo. De man is overigens geen doordeweekse brexiteer. De sjofel uitziende Dominic Cummings moet bijvoorbeeld niets weten van Nigel Farage. “Voor mij vormen het hele project van de EU en de eurozone de motor achter de groei van het extremisme. De belangrijkste reden waarom ik uit de EU wil stappen, is omdat het het gif uit vele debatten zal zuigen. UKIP en Nigel Farage zijn dan uitgespeeld”, verklaarde hij 2017 op een bijeenkomst.

Durft de oppositie de verkiezingen aan?

Het hoogoplopende politieke debat rond de regeringsbeslissing om het parlement te verdagen, kan leiden tot een vertrouwensstemming. De revolutionaire oppositieleider Jeremy Corbyn aast daar al lang op. Hij probeerde het overigens in januari, toen hij na het fameuze verlies van de brexitdeal van premier Theresa May een vertrouwensstemming agendeerde. Maar Corbyn verloor die stemming. Het vurige Labour lijkt nu echter te twijfelen. De partij wordt immers meegesleurd in een dans geleid door Boris Johnson.

Ondanks het broeierige straatprotest tegen de conservatieve regering lijkt het optreden van de atypische premier volgens verschillende peilingen een grote groep kiezers te bevallen. De kans is reëel dat Johnson versterkt uit zulke vervroegde verkiezingen komt. Als een verenigde oppositie – Labour, de Schotse nationalisten, de groenen en de nationalisten van Wales – een motie van wantrouwen tegen het kabinet op tafel legt, dan zou het kabinet dit mogelijk laten begaan.

Boris Johnson zal zich profileren als de “brexitman van het volk” tegen de “EU-minnende elite”. De hele verdagingskwestie lijkt wel bedoeld om verkiezingen uit te lokken. Wie weet legt de regering zelf de optie van een snap election op tafel! “Het parlement laat me geen keus”, zal de premier ongetwijfeld verkondigen. Daarbij wordt 14 oktober vaak als mogelijke kiesdag genoemd. Dat is een maandag, atypisch want doorgaans vinden verkiezingen in het VK op een donderdag plaats.

De hele verdagingskwestie lijkt wel bedoeld om verkiezingen uit te lokken.

“In een land verslaafd aan ontwijkend gedrag en beschaamdheid worden onbeleefde mensen gekoesterd, omdat we er nogal primitief van uitgaan dat ze wellicht beter zijn in het vertellen van de waarheid”, schreef Boris Johnson, toen nog burgemeester van Londen, over de 18e-eeuwse dr. Samuel Johnson.

Toen Theresa May nog de dienst uitmaakte in Downing Street 10 (de ambtswoning van de premier, red.), brak het Lagerhuis de ongeschreven conventies door de parlementaire agenda voor de regering te bepalen en stemmingen te organiseren over alternatieven voor het brexitakkoord van de regering-May. Theresa May onderging deze ongeziene parlementaire stappen knarsetandend. Maar nu hackt de regering zelf het systeem. In de woorden van Cummings: it’s taking back control.