Paus Franciscus heeft vrouwen tot ongekende machtsniveaus in de kerk gebracht

Paus Franciscus benoemde meer vrouwen tot leidinggevende functies in het Vaticaan dan welke paus dan ook vóór hem. Hij daagde de diepgewortelde tradities binnen de Rooms-Katholieke Kerk uit om vrouwen te benoemen tot posities die ooit categorisch verboden terrein waren geacht door een instelling die historisch gezien door mannen werd gedomineerd.

Paus Franciscus Een goed voorbeeld is zuster Raffaella Petrini , die als eerste vrouw secretaris-generaal werd van het gouvernement Vaticaanstad – het uitvoerende orgaan van Vaticaanstad. Dit is de hoogste functie die ooit door een vrouw in de katholieke kerk is bekleed.

De beginjaren van het christendom vertellen een complexer verhaal over de rol van vrouwen dan je zou verwachten. Vrouwen bekleedden binnen de vroegchristelijke gemeenschappen leidinggevende posities. Ze waren diakenen, profeten en beschermheren van religieuze gemeenschappen. Naarmate de kerk echter meer geïnstitutionaliseerd raakte, verstevigde mannelijk leiderschap haar gezag, waardoor vrouwen werden gemarginaliseerd. Tegen de middeleeuwen oefenden vrouwen spirituele invloed uit als mystici, abdissen en theologen, maar hun macht bleef grotendeels beperkt tot religieuze devotie in plaats van bestuur. Deze verdeeldheid versterkte de patriarchale structuren van de kerk. Vrouwen konden het geloof beïnvloeden, maar niet het kerkelijk bestuur of de kerkelijke leer .

Tegen de vroegmoderne tijd werd de uitsluiting van vrouwen uit het kerkelijk leiderschap nog duidelijker. De contrareformatie versterkte het klerikale patriarchaat en centraliseerde de macht bij mannelijke geestelijken. De eens machtige abdissen zagen hun gezag ingeperkt toen het Vaticaan de controle verscherpte. In de 18e, 19e en 20e eeuw waren vrouwen actief in het onderwijs, zendingswerk en sociale rechtvaardigheidsacties, maar werden ze systematisch uitgesloten van het vormgeven van kerkelijk beleid of theologische debatten.

Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) erkende het belang van vrouwen in de kerk en breidde hun rol in het lekenwerk uit. Ondanks de erkenning van hun bijdragen, bleef het concilie echter terughoudend in het verlenen van echte autoriteit aan vrouwen. Ondanks de bredere maatschappelijke veranderingen van die tijd bleven ze aan de rand van de macht binnen de kerk. Terwijl seculiere instellingen reageerden op de oproepen tot hervorming als reactie op de tweede feministische golf, bleef de katholieke kerk zich grotendeels verzetten.

De hervormingen van paus Franciscus

Tegen deze historische achtergrond waren Paus Franciscus ‘ hervormingen zowel een stap voorwaarts als een herinnering aan de hardnekkige structurele barrières van de kerk. Zijn eerste belangrijke initiatief om de inclusie van vrouwen te vergroten, kwam in 2016, toen hij een commissie instelde om de historische rol van vrouwelijke diakens te bestuderen en de mogelijkheid om de rol van diaken voor vrouwen te herstellen. De commissie kampte echter met interne verdeeldheid en in 2019 erkende Franciscus dat ze geen consensus had kunnen bereiken .

In 2020 werd een nieuwe commissie ingesteld met een bredere internationale en theologische vertegenwoordiging. Hoewel de kwestie nog steeds in beraad is en het Vaticaan in 2024 aankondigde dat de commissie haar werk zou hervatten, bevestigde Franciscus herhaaldelijk dat de priesterwijding “voorbehouden is aan mannen”.

Paus Franciscus breidde de mogelijkheden voor deelname van vrouwen aan het kerkelijk bestuur echter ook op andere manieren uit. In 2021 vaardigde hij Spiritus Domini uit, waarmee hij het kerkelijk recht formeel wijzigde zodat vrouwen konden dienen als lectoren en acolieten (liturgische rollen die traditioneel voorbehouden waren aan mannen). Hoewel dit hen geen geestelijke status verleende, erkende het wel de jarenlange bijdragen van vrouwen in deze rollen.

Paus Franciscus vergrootte ook de zichtbaarheid van vrouwen in het Vaticaanse leiderschap. In een ongekende stap benoemde hij zuster Nathalie Becquart tot ondersecretaris van de Bisschoppensynode, waarmee zij de eerste vrouw werd met stemrecht in de synode. Evenzo benoemde hij in 2022 verschillende vrouwen tot het Dicasterie voor Bisschoppen, die hij een rol gaf bij de selectie van nieuwe bisschoppen. Dit is traditioneel een exclusief mannelijk domein.

Vóór zijn dood deed Paus Franciscus nog meer benoemingen, wat blijk gaf van zijn toewijding aan de integratie van vrouwen in het bestuur van de Kerk. In januari 2025 benoemde hij zuster Simona Brambilla tot prefect van het Dicasterie voor de Instituten van het Gewijde Leven en de Sociëteiten van het Apostolisch Leven. Zij is de eerste vrouw die leiding geeft aan een belangrijke afdeling van het Vaticaan.

Dit werd gevolgd door de benoeming van zuster Raffaella Petrini tot de hoogste vrouwelijke bestuurder van het Vaticaan. Als gouverneur houdt zij toezicht op de infrastructuur, instellingen en dagelijkse gang van zaken in de stad, een rol die traditioneel door mannelijke geestelijken wordt vervuld. Deze benoemingen, ooit ondenkbaar, markeren een voorzichtige maar opmerkelijke verschuiving in de benadering van vrouwelijk leiderschap door de kerk.

Vooruitgang of symboliek?

Hoewel deze hervormingen vooruitgang betekenen, is de patriarchale kernstructuur van de kerk nog steeds intact en blijft de kwestie van de wijding van vrouwen van tafel. Hoe invloedrijk vrouwen ook worden, ze worden nog steeds uitgesloten van de hoogste echelons van het geestelijk gezag. Het pausschap, het college van kardinalen en het priesterschap blijven exclusief mannelijk domein.

De hervormingen van paus Franciscus volgden een vaststaand patroon van langzame, stapsgewijze veranderingen in de kerkelijke benadering van vrouwelijk leiderschap. De strijd om macht, patriarchaat en de plaats van vrouwen in de katholieke kerk is nog lang niet voorbij.

Paus Franciscus leidde een periode van hervormingen, waarbij hij geleidelijk deuren opende waarvan men dacht dat ze gesloten waren. Maar na zijn dood is de blijvende impact van deze veranderingen onzeker. Het is mogelijk dat zijn werk het begin markeerde van een transformerend tijdperk. Het is echter ook mogelijk dat zijn dood een hoofdstuk in de kerkgeschiedenis afsluit dat vrouwelijk leiderschap steunde. Het is aan Franciscus’ voorganger om te bepalen wat waar is.