Indignatie redactie 
Surveillance-economie
Hoe de regulering van internet in de EU verder gaat, zal in het najaar duidelijk worden. Na de zomervakantie moet het EU-parlement eindelijk zijn onderhandelingspositie over de Wet digitale diensten aanscherpen. We analyseren de voorstellen van de fracties.
Een hete digitale herfst staat voor de deur in het EU-parlement: Europarlementariërs moeten het eens worden over een gemeenschappelijke lijn over het wetgevingspakket voor digitale diensten en markten. Ook als het concept van de Europese Commissie over het algemeen goed door hen werd ontvangen, zien ze nog ruimte voor verbetering, bijvoorbeeld op het gebied van gepersonaliseerde reclame of regelgeving rond interoperabiliteit.
Inmiddels zijn er enkele duizenden amendementen ontvangen door de commissie ten principale voor de interne markt en consumentenbescherming (IMCO). Vanaf september vindt er een stemming plaats, die in het eindverslag moet worden opgenomen. Op basis hiervan kunnen de parlementaire onderhandelingen met de Europese Commissie en de lidstaten beginnen over het uitgebreide wetgevingspakket bestaande uit de Wet Digitale Diensten (DSA) en de Wet Digitale Markten (DMA).
Met de twee gerelateerde verordeningen wil de EU belangrijke onderdelen van haar internetregulering reorganiseren en vooral de macht van grote techbedrijven inperken. De DMA is primair gericht op concurrentiekwesties, de DSA op andere gebieden van platformregulering zoals online adverteren, aansprakelijkheidskwesties of contentmoderatie .
Harde fronten in online adverteren
Gepersonaliseerde reclame op internet is al een twistpunt in het EU-parlement. Het voorstel van de Commissie voor de Wet digitale diensten gaat hier voorzichtig mee om en zorgt vooral voor meer transparantie in deze invasieve vorm van reclame. Gebruikers zouden met een muisklik ongeveer moeten kunnen achterhalen waarom een bepaalde advertentie aan hen wordt getoond.
De Deense sociaaldemocraat Christel Schaldemose schudde deze benadering niet af in haar ontwerpverslag , dat de basis vormt voor de positionering van het Parlement. Wel wil het adverteerders aanvullende transparantie-eisen opleggen en ‘informed consent’ verplicht stellen voordat er advertenties op maat kunnen worden geplaatst.
Maar voor veel Kamerleden gaat dat niet ver genoeg. Zo pleit een partijoverschrijdende coalitie van voornamelijk linkse en Groene Kamerleden voor een algemeen verbod op deze vorm van reclame. Het blijft echter de vraag of er een meerderheid voor zo’n drastische stap zal zijn.
De voorstellen van Schaldemose gaan te ver voor conservatieven. Ze zijn “zeer problematisch”, zegt parlementslid Arba Kokalari tegen netzpolitik.org. De Zweed is de zogenaamde schaduwrapporteur van de conservatieve EVP-fractie in de IMCO-commissie en daarmee onderhandelaar voor de grootste fractie in het EU-parlement.
De voorgestelde vereisten van Schaldemose zouden het concurrentievermogen van digitale bedrijven en kleine en middelgrote bedrijven die nieuwe klanten willen bereiken door middel van gepersonaliseerde advertenties “ernstige schade toebrengen”, aldus Kokalari. Liberale politici, zoals het FDP-lid Moritz Körner, die aandringen op keuzevrijheid, hebben in het verleden soortgelijke uitspraken gedaan .
Weg door de antitrustwet
Als alternatief zou de Wet Digitale Markten mogelijk als hefboom kunnen dienen om de marktmacht van de grote advertentiegroepen als Google en Facebook te doorbreken. Deze zijn diep verankerd in de infrastructuur van het internet en bieden zoveel diensten aan dat het voor hen gemakkelijk is om uitgebreid datamateriaal van gebruikers te verzamelen, te volgen en advertenties te tonen.
Het is waar dat het voorstel van de Commissie zogenaamde poortwachters, d.w.z. digitale bedrijven met grote marktmacht, verbiedt om gegevens uit hun kernactiviteit samen te voegen met andere bronnen zonder de uitdrukkelijke toestemming van gebruikers. Dat is echter niet genoeg voor de sociaaldemocraat Evelyne Gebhardt, DMA-schaduwrapporteur in de IMCO-commissie.
Het risico bestaat dat poortwachters het verbod omzeilen door op een oneerlijke of manipulatieve manier de toestemming van de gebruikers te verkrijgen, aldus Gebhardt. Het samenvoegen van gebruikersgegevens van diensten van derden en van de eigen diensten mag daarom niet afhangen van de toestemming van de eindgebruiker, zegt Gebhardt, “het moet verboden worden”.
Bovendien moet de definitie van poortwachters in het algemeen worden herzien en aanzienlijk worden uitgebreid, eist het kamerlid. Het gaat om hele grote bedrijven die bijvoorbeeld een marktwaarde hebben van 65 miljard euro. Maar de reikwijdte van de door de Commissie voorgestelde verordening is beperkt tot een zeer beperkt aantal diensten, zegt Gebhardt.
Muziekstreamingdiensten als Spotify of Deezer moeten nadrukkelijk worden opgenomen, vindt ze. Daarnaast videodiensten zoals Netflix of Disney+ en spraakassistenten zoals Siri of Alexa. Volgens Gebhardt zullen zelfs browsers zoals Google Chrome, Mozilla, Internet Explorer en Safari in de toekomst als poortwachters worden beschouwd en daarom strenger worden gecontroleerd.
Hoe ver moet harmonisatie gaan?
Andrus Ansip wil niets weten over een uitbreiding van de reikwijdte van de Wet digitale markten. De voormalige vicevoorzitter van de EU-commissie vertegenwoordigt nu als liberaal parlementslid de parlementaire fractie Renew in de onderhandelingen over de DMA. “Onze topprioriteit als Renew-groep is om de reikwijdte te behouden zoals voorgesteld door de Commissie”, zegt de schaduwrapporteur.
Een uitbreiding zou het voor kleine dienstverleners “extreem moeilijk” maken om de concurrentie bij te houden, terwijl een kleiner toepassingsgebied de concurrentie volledig zou vernietigen, zegt Ansip. Daarmee verzet hij zich tegen het conceptrapport van CDU-Kamerlid Andreas Schwab , die zich slechts wil concentreren op een handvol van de grootste techbedrijven, zoals Google of Apple.
Als tweede prioriteit definieert Ansip een “volledig geharmoniseerde” interne markt. Alleen de commissie moet beslissen hoe de DMA-regelgeving wordt toegepast en gehandhaafd, eist de Est: “Er mag geen parallelle toepassing zijn van de DMA en de nationale wetgeving”. Elke actie van de nationale autoriteiten moet vooraf door de Commissie worden goedgekeurd om dubbel werk te voorkomen, aldus Ansip.
Het probleem van overlappende verantwoordelijkheden doet zich ook voor bij de Wet digitale dienstverlening. In plaats van een centrale toezichthoudende autoriteit op EU-niveau in het leven te roepen, heeft de Commissie gekozen voor een systeem van nationale coördinatoren voor digitale diensten. De autoriteiten in de EU-landen worden verondersteld geschillen op te lossen en, indien nodig, onlinediensten te bestraffen. Hierdoor zou een lappendeken kunnen ontstaan die vergelijkbaar is met die van de Algemene Verordening Gegevensbescherming , waarin nationale autoriteiten met verschillende niveaus van middelen verantwoordelijk zijn geweest voor een onevenwichtige handhaving van de regels .
Laatste station knalt
Zo pleit de groene DSA-schaduwrapporteur Alexandra Geese voor een centrale en onafhankelijke EU-autoriteit. Het is echter relatief alleen met deze vraag. Andere fracties willen de coördinatoren meer bevoegdheden geven om dit te doen, zoals de onderhandelaar voor links, Martin Schirdewan. Niet alleen moet de autoriteit in het land waar een zeer groot platform is gevestigd, onderzoeken tegen hen kunnen starten, maar ook ten minste drie coördinatoren uit elk EU-land samen. Dat zou op zijn minst een potentieel knelpunt kunnen wegnemen, zoals dat momenteel bij de Ierse gegevensbeschermingsautoriteit bestaat .
Naast het beschermen van persoonsgegevens door gepersonaliseerde reclame en profilering te verbieden, ligt de focus van Schirdewan op interoperabiliteit. De specificaties van de Commissie voor grote aanbieders zijn hier vrij zwak; ze dekken alleen ondersteunende diensten zoals identificatie- of betalingsdiensten . Het voorstel voorziet niet in een uitwisseling van berichten tussen bijvoorbeeld WhatsApp en Signal .
Hier kan nog iets veranderen, ook Groenen en sociaaldemocraten willen een betere doorlaatbaarheid tussen de diensten. “De interoperabiliteitsverplichting zou zich moeten uitstrekken tot alle kerndiensten”, zegt SPD-Kamerlid Gebhardt. Over het algemeen zijn de linkse groepen het erover eens dat de consumentendimensie moet worden versterkt. Schirdewan gaat nog verder: “Als regels worden overtreden, moeten er zware straffen komen tot en met het doorbreken van het monopolie”.
