Indignatie redactie 
Pegasus – Een tussentijds rapport van het Poolse ministerie van Justitie geeft het eerste inzicht in het wijdverbreide toezicht in Polen tijdens de ambtsperiode van de PiS-regering. Er zouden 578 mensen zijn gehackt met behulp van de Pegasus-spionagesoftware.
De rechts-conservatieve PiS-regering, die inmiddels is weggestemd, zou tussen 2017 en 2023 in totaal 578 mensen hebben gemonitord die de Pegasus-spionagesoftware gebruikten. Dat blijkt uit een eerste tussentijds rapport van de minister van Justitie en procureur-generaal Adam Bodnar aan de Poolse Senaat, dat gisteren werd gepubliceerd .
Polen werkt momenteel uitvoerig aan de regeringsperiode van de PiS-partij tussen 2015 en eind 2023. Hieronder valt ook het Pegasus-surveillanceschandaal, dat in 2021 aan het licht kwam en nu in detail wordt onderzocht door een parlementaire onderzoekscommissie .
Het staat vast dat talloze politici en advocaten van de oppositie zijn gehackt met behulp van de spionagesoftware. Dat blijkt uit forensisch onderzoek van het Canadian Citizen Lab, een onderzoeksinstituut aan de Universiteit van Toronto. Volgens berichten in de media zouden destijds ook leden van de PiS-regering in de gaten zijn gehouden, waaronder ex-premier Mateusz Morawiecki.
Krachtig spionagetool
Pegasus is een Trojan-software van de Israëlische fabrikant NSO Group. De tool kan worden gebruikt om IT-apparaten zoals smartphones op afstand te kraken zonder dat het wordt opgemerkt. Hierdoor krijgen aanvallers vrijwel onbeperkte toegang tot de digitale levens van hun slachtoffers en de mensen om hen heen. Zo kunnen gesprekken realtime worden afgeluisterd, kan de locatie van de slachtoffers worden bepaald en kunnen eventuele gegevens van het apparaat worden verwijderd, zoals versleutelde chats, foto’s of wachtwoorden.
Officieel verkoopt de NSO Group het Trojan alleen aan statelijke actoren die het zogenaamd gebruiken om terreur en georganiseerde misdaad te bestrijden. Maar sporen van de surveillancesoftware worden al jaren gevonden op de apparaten van overheidscritici, journalisten en activisten over de hele wereld. Als gevolg van aanhoudende mensenrechtenschendingen staat het bedrijf nu op een Amerikaanse sanctielijst .
Monitoring in verschillende EU-landen
Polen is niet het enige land in Europa waar het vermoedelijke illegale gebruik van spionagesoftware is bewezen. In Hongarije, Spanje en Griekenland waren de mobiele telefoons en computers van politici, journalisten en hun familieleden van de oppositie ook het doelwit van Pegasus of vergelijkbare Trojans zoals Predator.
Het onderzoek naar het schandaal loopt echter vast omdat de betrokken regeringen terughoudend zijn om licht op de zaak te werpen. Ook op EU-niveau heeft een onderzoekscommissie van het EU-Parlement hier tot nu toe de tanden in gesneden. Na de recente regeringswisseling zijn de ogen nu gericht op Polen, dat in februari het eerste EU-land was dat een systematisch onderzoek begon.
Het huidige tussentijdse rapport blijft echter vaag. ‘Pegasus’ wordt helemaal niet genoemd in het korte document; er is sprake van ‘operationele controle over eindapparaten’, die drie niet bij naam genoemde (geheime) diensten zouden hebben verkregen. Dienovereenkomstig werden zes mensen getroffen in 2017, 100 mensen in 2018, 140 mensen in 2019, 161 mensen in 2020, 162 mensen in 2021 en negen mensen in 2022.
Processen van de rechtsstaat worden genegeerd
Zelfs buiten Pegasus zijn de afgelopen jaren duizenden mensen in Polen gemonitord, ook al was dit niet allemaal illegaal. In veel gevallen werd echter blijkbaar niet de weg gevolgd die de rechtsstaat voorschreef, zoals ook uit het rapport blijkt – bijvoorbeeld wanneer de toestemming van het Openbaar Ministerie niet werd verkregen. De nationaal-conservatieve PiS-partij is al in oorlog met de democratische normen; de consequente ontmanteling van de rechtsstaat en de persvrijheid heeft onder meer geleid tot EU-inbreukprocedures voor het land dat toen door de PiS werd geregeerd.
Kamerlid Magdalena Sroka is niet verrast dat ruim 500 mensen zijn gehackt met Pegasus. De senator van de regerende KO-partij is voorzitter van de onderzoekscommissie. Tijdens de onderzochte periode werden alleen al bij de districtsrechtbank van Warschau ruim 50.000 verzoeken om ‘operationele controle’ ingediend, vertelde Sroka aan het dagblad Gazeta .
De opheldering zal waarschijnlijk lang duren, zegt de KO-politicus. Aan de ene kant zijn de opgevraagde documenten doorgaans onderworpen aan strikte geheimhouding, en aan de andere kant hielden getuigen die door de commissie werden geïnterviewd, zoals de voormalige PiS-viceminister van Justitie Michał Woś of de invloedrijke PiS-politicus Jarosław Kaczyński, zich tegen. Daarnaast ontvangt de commissie voortdurend nieuwe documenten waarover zij nog niet publiekelijk kan spreken. “Het enige dat ik kan zeggen is dat sommige documenten verwoestend zijn voor de vorige regering”, zei Sroka.
