Indignatie redactie 
Een jaar geleden hunkerden we naar de eerste prik, straks krijgen de meest kwetsbare personen allicht hun vierde. Zijn we het pad naar ‘eeuwig boosten’ ingeslagen?
Dat de eerste ronde aan vaccins covid-19 niet heeft klein gekregen, was een ontgoocheling. Door de kracht van de deltavariant hebben de prikken de vierde golf niet tegengehouden (maar wel verkleind!). Vandaag racet de boosterprik tegen omikron.
‘We zijn met z’n allen misschien naïef geweest’, erkent professor Dirk Ramaekers (KU Leuven), hoofd van de federale taskforce vaccinatie. ‘We dachten dat we er met één of twee prikken vanaf zouden zijn. Met alles wat we een jaar geleden wisten, was dat ook een logische veronderstelling. Maar toen doken delta en omikron op.’
1 Zullen we onze mouw tot het einde der tijden op moeten stropen?
Het inzicht groeit dat drie prikken, en geen twee, momenteel de basisvaccinatie vormen tegen covid-19
‘Ik weet niet waar plots het idee vandaan is gekomen dat we nu continu zouden boosteren’, zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven), die ook deel uitmaakt van de Gems-adviesraad. ‘We doen dat tegen andere ziekten ook niet. Wat wel gebeurt is dat we drie of zelfs vier prikken na elkaar geven om de bescherming op te bouwen, zoals bij polio, tetanus of difterie. De vaccinatieronde die nu bezig is, had ik gewoon de derde prik genoemd. Want dat is het: je hebt die drie prikken nodig.’
Het inzicht groeit dat drie prikken, en geen twee, momenteel de basisvaccinatie vormen tegen covid-19. Maar vorige week raakten de plannen bekend om mensen van wie het immuunsysteem aangetast is, zoals leukemiepatiënten en mensen met chronische nierziekten, een vierde prik te geven (DS 8 januari). ‘Dat is voor die groep de eigenlijke booster’, zegt Ramaekers. ‘Een deel onder hen reageert goed op het vaccin, anderen maken amper antilichamen aan. Daarom zou het goed zijn als zij nog een bijkomende dosis krijgen, een echte booster.’
Of er voor de brede bevolking dan ook nog een prik komt na de huidige derde passage in het vaccinatiecentrum, hangt af van hoelang omikron blijft hangen en welke varianten er nog opduiken. De taskforce vaccinaties sluit niet uit dat alle 65-plussers nog een aangepaste prik krijgen, misschien ook de rest van de bevolking. ‘De derde prik verhoogt duidelijk de antistoffen en de onmiddellijke immuniteit weer’, zegt Ramaekers. ‘Mensen die aan het virus worden blootgesteld, worden dankzij de booster minder snel ziek. De dieperliggende immuniteit, waarvoor de zogenaamde T-cellen instaan en die beschermt tegen zware ziekte, wordt ook gestimuleerd door die derde prik. Het is nog te vroeg om zeker te weten of dat voldoende het geval is, en of er dus een extra booster nodig zal zijn.’
2 Zullen mensen al dat ‘boosteren’ volhouden?
De Wereldgezondheidsorganisatie waarschuwt voor ‘vaccinmoeheid’. ‘Natuurlijk is dat een risico’, bevestigt Ramaekers. ‘Elke vaccinatiecampagne zal moeilijker zijn dan de vorige. Het is op dit moment eigenlijk ook nog niet duidelijk wat het beste interval is voor een bijkomende booster en wanneer het meest geschikte moment daarvoor is – als hij al komt. Is dat in de zomer? Eerder het najaar?’
3 Lopen de vaccins niet achter de feiten aan?
Zelden drukte het ‘voortschrijdend wetenschappelijk inzicht’ zo zijn stempel op de hele samenleving als nu. ‘We vergeten ook snel dat die voortschrijding bestaat’, zegt Luc Debruyne, strategisch adviseur bij de Coalition Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) en voormalig ceo Vaccines bij farmagigant GSK. Maar gaat dat voortschrijden snel genoeg? Debruyne: ‘Een dik jaar geleden waren we allemaal nog supertevreden dat er vijf vaccins klaar waren voor goedkeuring. En inderdaad, op dat moment wisten we niet hoelang die zouden beschermen. Dat konden we pas te weten komen naarmate de maanden vorderden en de varianten kwamen. Als je nu kijkt naar de ziekenhuisopnames en de inname van bedden op intensieve zorg, moet je vaststellen dat de vaccins toch hun werk blijven doen. Alleen beschermen ze minder lang dan we hadden gehoopt.’
4 Wanneer komt er een ‘breed coronavaccin’?
Overal wordt reikhalzend uitgekeken naar een vaccin dat erin slaagt alle varianten, ook de toekomstige, de kop in te drukken. Het idee is eenvoudig, de uitvoering minder. Voor het griepvirus wordt ook al jaren naar zo’n brede beschermer gezocht. ‘Dit coronavirus is iets eenvoudiger aan te pakken dan dat van de griep, maar het wordt toch niet eenvoudig’, zegt Debruyne.
Taskforce-voorzitter Dirk Ramaekers rekent er voor 2023 nog niet op. ‘Het zit nog in de experimentele fase en klinische studies (waarbij de werking wordt getest, red.) beloven moeilijk te worden omdat veel landen nu al een hoge vaccinatiegraad hebben. De werkzaamheid en veiligheid moeten natuurlijk evengoed aangetoond worden. En in de landen met een lagere vaccinatiegraad is het dikwijls niet zo eenvoudig om die grootschalige studies te organiseren.’
5 Hebben farmabedrijven er ook geen baat bij de hele vaccinatiecampagne zo lang mogelijk te rekken?
‘Ik denk niet dat zij zich zorgen maken over hun afzetmarkt’, zegt Van Ranst. ‘Elk vaccin dat ze maken, wordt verkocht – veel landen staan er nog voor te trappelen. Het is wel teleurstellend dat de farmabedrijven de prijs voor de boosters hebben verhoogd ten opzichte van de vorige prikken, ook omdat deze vaccins niet superduur zijn.’
De eerste drijfveer voor de ontwikkeling van vaccins moeten wetenschappelijke vragen zijn, vindt Debruyne. ‘Aan de markt moeten ze pas denken in een endemische fase (waarbij een ziekte meer op de achtergrond aanwezig is, red.). Nu is corona nog altijd een wereldwijde kwestie, met veel wetenschappelijke vragen. De wereldleiders moeten de farma-industrie niet met de vinger wijzen, maar verder in dialoog gaan en bepalen wat er moet gebeuren, op basis van de antwoorden op die wetenschappelijke vragen.’
‘En goed onderhandelen’, vindt Van Ranst. ‘Tot op het einde. En dan nog eens onderhandelen.’
